Van de sloot het moeras in

COLUMN - In de strijd tegen nepnieuws helpen feitencontroles amper, temeer daar het verschil tussen ‘echt’ en ‘nep’ vaak een kwestie van interpretatie is, je ook rond ‘echt’ nieuws makkelijk fakeberichten kunt fabriceren, en losse feiten combineren ook nepnieuws kan opleveren.

Hoogleraar computerbeveiliging Bart Jacobs stelde daarom in iBestuur Online een nieuwe aanpak voor: authenticatie. Wanneer overheidspartijen, nieuwsorganisaties, bedrijven en online platforms hun berichten voortaan digitaal ondertekenen, weet je als lezer dat er niet met de inhoud is gerommeld.

Jacobs stelt een vorm van getrapte authenticatie voor. De journalist stuurt een ondertekend verslag naar de krant, die daar na een check van de handtekening een nieuwsbericht van maakt, dat ook weer wordt ondertekend. De lezer kan zich dan door een eigen controle ervan vergewissen dat dit ‘authentiek’ nieuws is.

Ik vrees dat zoiets ons van de sloot het moeras in helpt. Jacobs levert zelf een tegenargument: ‘Stel: er verschijnt een video online waarin premier Mark Rutte zich extreem negatief uitlaat over de islam. [Als] de opgedoken video geen handtekening van de Rijksoverheid heeft, kan die terstond als onecht aangemerkt worden.’

Stel dat het niet een video met Rutte betreft, maar eentje waarin minister Stef Blok zegt dat hij ‘geen enkel multicultureel land in de wereld kent waar mensen vreedzaam met elkaar leven’ en  Suriname een ‘failed state’ noemt. Die video mist dan een handtekening van het ministerie, hij is alleen getekend door iemand die aanwezig was bij Bloks toespraak – een naamloze getuige, getrapt gecertificeerd door het medium dat de opname kreeg toegespeeld. Fake, zegt het ministerie dan, want ‘niet door ons getekend’. Jacobs negeert zo het machtsargument: niet alle handtekeningen hebben evenveel gewicht.

En wat als De Telegraaf systematisch alle bijdragen van Wierd Duk zou ondertekenen, wat de krant uiteraard in zekere zin al doet, simpelweg door ze te publiceren? Wordt Duks berichtgeving daar betrouwbaarder van?

Bovenal onderkent Jacobs niet dat veel mensen die hun nieuws online lezen – en dat geldt zeker voor nieuws op Facebook – vaak niet eens letten op de bron ervan. Ze verspreiden nieuws dat hun aandacht trok, dat in hun straatje past, of waarmee ze anderen denken uit te dagen. The Guardian volgde kort voor de Britse verkiezingen een paar dagen achtereen alles wat een uiteenlopende selectie mensen online deed. Ze deelden artikelen die ze niet hadden gelezen, reageerden fel op nieuws dat ze hadden overgeslagen, en een vrouw die hoofdzakelijk genuanceerde krantenartikelen las, herpostte vooral raillerende berichten die ze elders aantrof.

Nieuws lezen is tegenwoordig vaak geen informatiegaring meer, geen zucht naar inzicht, maar een call to arms: een oproep om zieltjes te winnen en de rijen te sluiten. Tegenover zo’n manier van nieuwsconsumptie is een gecertificeerde handtekening weinig meer dan een zwaktebod.

Deze column van Karin Spaink verscheen eerder in Het Parool.