ACHTERGROND - De Joint Strike Fighter gaat er waarschijnlijk toch komen in Nederland. Het is al bijna twintig jaar geleden dat het project startte in de VS.
Het is 1994 als de Verenigde Staten grote vliegtuigbouwers vraagt om een design te maken voor een nieuw gevechtsvliegtuig, het JAST-project. Dit wordt later de Joint Strike Fighter (JSF). Inmiddels kunnen we de JSF het zorgenkindje van Den Haag noemen en is de straaljager voor Amerika ook een gevoelig onderwerp geworden. Hoe is deze Amerikaanse straaljager, in bijna twintig jaar tijd, door de Nederlandse politiek meegezogen in een enorme draaikolk?
Ontwerp JSF
De Amerikaanse bedrijven Boeing, Lockheed Martin en MCDonnell Douglas gaan in 1994 aan de slag met het ontwerpen van de JSF. Uiteindelijk zijn het Boeing en Lockheed Martin die in 1996 tot finalisten worden gekozen. Na vijf jaar van bouwen en testvluchten is het Lockheed die er in 2001 met de prijs vandoor gaat. Met hun ontwerp van de F-35 Lightning II worden ze door het Pentagon uitgekozen als producent van de JSF.
In de Haagse wandelgangen zijn de eerste geluiden over de straaljager in 1996 te horen. Door het ministerie vanDefensie wordt er dan gezocht naar vervanging voor de huidige F-16’s. Op dat moment tekent staatssecretaris van Defensie Gmelich Meijling (VVD) een intentieverklaring voor deelname aan de conceptontwerpfase van het JSF-programma.
Dit zou betekenen dat Nederland samen met Denemarken en Noorwegen de helft gaat betalen van de kosten van de ontwerpfase. De andere helft is voor rekening van de VS. Een jaar na de intentieverklaring besluit het kabinet inderdaad deel te nemen en daarmee legt Nederland zich vast tot in ieder geval 2001.
Toch duurt het nog tot 1999 voordat het Kabinet de Tweede Kamer op de hoogte brengt van de vervanging van de F-16’s. Waarop de Kamer de vervanging van F-16’s aanwijst als groot project, een middel waarmee de Tweede Kamer kan aangeven dat een project zo belangrijk is dat ze een uitgebreide informatievoorziening vanuit het ministerie wil.
In 2002 komt de JSF na onderzoek als beste toestel voor de beste prijs uit de bu,s en het tweede kabinet van Wim Kok besluit deel te gaan nemen aan de ontwikkelingsfase van de straaljager. Australië, Groot Brittannië, Italië, Turkije, Canada, Denemarken en Noorwegen sluiten zich ook aan.
Politiek gedraai
Vanaf dat moment begint het politieke gedraai van met name de PvdA. In eerste instantie wil de partij bijdragen aan de ontwikkeling van de JSF, maar tegelijk willen ze nog geen garanties geven over de eventuele aankoop van de straaljagers. Binnen de partij blijven de meningen verdeeld. Hoewel PvdA-voorman Wim Kok dan al zegt dat hoe langer je er bij betrokken blijft, hoe groter de kans is dat de JSF zal worden aangeschaft.
Niet alleen in Nederland gaan politici rollend over straat als het gaat om het wel of niet aanschaffen van de JSF, ook in de VS zorgt de bouw van de straaljager voor problemen. Door technische fouten en aanpassingen aan het model ontstaat er vertraging bij fabrikant Lockheed, waardoor de kosten voor alle betrokken partijen enorm stijgen.
De twijfel slaat toe bij verschillende partnerlanden en dan komt er ook nog eens een financiële crisis om de hoek kijken. In eerste instantie wil de VS de komende jaren bijna 2500 straaljagers aanschaffen, maar besluiten later toch om de bestelling van 139 exemplaren alvast te vertragen.
2013
In Nederland lobbyt het bureau Hill en Knowlton, met als bekendste gezicht voormalig staatssecretaris van Defensie Jack de Vries, flink voor de aanschaf van de JSF. Ze houden vol dat dit het beste toestel is voor de beste prijs en dat het Nederlandse bedrijfsleven de orders die gemoeid gaan met de bouw van de straaljager niet kunnen missen.
Dat uit allerlei onderzoeken blijkt dat de JSF bijna onbetaalbaar is geworden en er door de Zweedse vliegtuigbouwer Saab een voordeliger alternatief wordt aangeboden, laat de voorstanders van de JSF koud. De straaljagers moeten er komen. Of dat er nou 85 zijn, zoals Defensie eerst wilde, of de 30 waar nu over gesproken wordt, maakt niet meer zoveel uit.
Nederland heeft inmiddels twee testtoestellen. Althans in theorie, want ze staan nu nog aan de grond te wachten op een definitief besluit over de aanschaf van de JSF. Dit besluit lijkt na het nieuwste standpunt van de PvdA steeds dichterbij. Was de partij in juni van dit jaar nog tegen de aanschaf, nu ze deel uitmaken van de regering lijken ze coalitiegenoot en grote voorstander VVD tegemoet te gaan komen. Wie weet krijgt Wim Kok dus toch gelijk.
Reacties (32)
Mooi overzicht. Snap ik als buitenstaander (ik woon al 10 jaar niet meer in NL) ook eens waar het over gaat.
Ondanks dat ik weet dat het voor de meesten het financiële aspect is, die deze soap zo ergerlijk maakt, blijft voor mij de “specs” het grootste punt. Zoals het er naar uit ziet gaat dit echt een faaljager worden die door zelfs generatie 4.5 jagers aan alle kanten zal worden voorbijgestreefd.
Dat het ook voor de politieke voorstanders van deze jager niet meer gaat over het toestel zelf, blijkt wel uit hoe flexibel men omgaat met het beoogde aantal dat men wil aanschaffen. Er zit waarschijnlijk echt geen visie achter de aanschaf.
Ik vrees dat ook de politieke oppositie zich helemaal vastbijt in die geldkwestie en daarmee gedoemd is te verliezen, want als het om de financiering van projecten gaat, dan volstaat het om te zeggen dat het verantwoord is.
@2 Over de specs van de JSF volgt morgenmiddag nog een stuk.
@2: Er zit waarschijnlijk echt geen visie achter de aanschaf.
Iets met bommen op Volkel.
dank voor het bijpraten :)
Ik mis alleen wel de rol die de LPF, en vooral vliegtuigspotter Mat Herben, in 2002 speelden bij het mogelijkblijven houden van van deelname in het project.
Hoe de PvdA als enige politieke partij wordt genoemd en meteen wordt weggezet als draaikont ruikt naar vooringenomenheid. Tuurlijk kun je de PvdA vaak draaikonterij verwijten, maar toch zeker niet minder dan de VVD en CDA.
@5 Nouja, het is de laatste draai van de PvdA die de JSF nu opeens weer een vrij zekere keus lijkt te maken. Vandaar de aandacht voor die partij in dit stuk. VVD heeft volgens mij wat ed JSF betreft altijd hetzelfde standpunt gehad, en CDA -met Jack de Vries in de gelederen- toch ook?
Rol LPF is een goed punt, we kijken even en plaatsen evt. nog een update.
@ kilgoretrout: de PvdA kan de doorslag (of doodslag) geven op dit moment. Alleen na verkiezingen moeten we weer kijken of dit ook zo is. Ik ben wel van mening dat door zo te focussen op de PvdA er steeds minder mensen zullen beseffen de VVD en CDA (en LPF) altijd groot voorstander zijn geweest en gebleven voor dit gedrocht.
Het is dus tamelijk bizar dat een twijfelpartij over een ongewenst vliegtuig alle schuld lijkt te krijgen voor de keuze voor dit toestel, maar de echte voorstanders niet.
@4:
De visie achter de aanschaf van de JSF is te vinden in de wens tegen beter weten in dit kabinet staande te willen houden…desnoods ten koste van de eigen achterban.
Verder HAD de PvdA een visie, ………….het gemak waarmee ze die visie en hun mening overboord flikkeren doet denken aan de manier waarop Wilders zijn breekpunt( nog voor hem ook maar IETS werd gevraagd) bij het grof vuil zette.
Er zit wel nogal een sprong in zeg. Is er tussen 2002 en 2013 niets gebeurd (onenigheid binnen de PvdA daargelaten)?
@7: Ik mis de PVV nog in het partij-overzicht. Die partij heeft in de vorige regeringsperiode ook een doorslaggevende rol gespeeld in de beslissingen rond de JSF.
@Bismarck: de PVV stemden opeens in met de aanschaf van een 2e testtoestel, wat een 180 graden draai was t.o.v. hun eerdere positie en op die manier de JSF plannen langer levensvatbaar hielden.
We moeten bezuinigen, mensen! Op zorg, op onderwijs, lastenverzwaring etc. etc. We bezuinigen de economie de grond in.
Maar voor miljarden aan vliegtuigjes kopen is uiteraard geen probleem.
Hoe hoger het bedrag, hoe belangrijker de uitgave. De wet der onterugkrabbelbaarheid.
@11: Dat komt omdat we geen extra geld gaan uitgeven aan de JSF, het geld voor de aanschaf komt volledig uit het budget van Defensie zelf, en als je dus dat geld ergens anders aan zou uitgeven komt dat defacto neer op de complete opheffing van de luchtmacht.
Je kan dus niet zoals de populistische gedachte is de JSF niet aanschaffen EN de luchtmacht met F16’s door laten vliegen.
M.A.W. wil je doorvliegen met de F16’s dan ben je die 4 miljard dus ook kwijt, sterker nog, dan ben je nog veel meer kwijt omdat als je de F16’s wil door laten vliegen deze zeer groot onderhoud nodig hebben en dat heel veel centjes gaat kosten.
Voor de mensen die er niks van weten, het zelfde geld voor auto’s, als een auto dusdanig oud wordt dan kan het economisch gezien slimmer zijn om een jongere aan te schaffen dan voor heel veel geld de oude te laten oplappen.
Dus ik hoop dat het gezeur over bezuinigen op de JSF nu voor eens en voor altijd afgelopen is.
Dus het geld is geen issue in deze discussie, F16 doorvliegen, JSF kopen of Saab’s kopen, die 4 miljard wordt besteed, links om of rechts.
Ik herinner mij dat Saab (dus de Zweden) geen vertrouwen hadden over het onderzoek in 2002 (of was het een ander jaar?).
Volgens hun stond vooraf vast dat de JSF gekozen worden zou.
Daarom heeft Saab de Gripen uit de competitie teruggetrokken.
(of de Zweden gelijk hadden, weet ik natuurlijk niet. Misschien was de Gripen gewoon slechter, en waren ze bang voor slechte publiciteit).
Maar goed, het besluit was al vanaf het begin erg omstreden.
@13: verlies van werkgelegenheid dus vooral…
@13: Ok, wat hebben we met die F16’s gedaan dan? Af en toe een bommetje gegooid op een land ver weg. Hebben we die flauwekul echt nodig? Is puur prestige en verder nix.
Ze kwamen ook regelmatig uit de lucht vallen. Zal met de JSF niet beter zijn.
@16: De luchtmacht opheffen is inderdaad een optie ja, maar bedenk je wel dat je dan feitelijk ook je soevereiniteit van je luchtruim opgeeft, iedereen kan dan zomaar zonder opgave van redenen over je heen vliegen met allerlei lading.
@15: Correct, en met het verkwanselen van Fokker hebben we ook de mogelijkheid verkwanseld die we wel hadden ten tijde van de F16, zo’n beetje namelijk alle Europese F16’s zijn in Nederland gebouwd.
Dat zou ook gekund hebben met de JSF ware het niet dat Fokker niet meer bestaat.
Het was ook gewoon poppenkast van de pvda, iedereen wist dat hoe duur en snel ze ook overbodig zullen zijn dat die dingen er gingen komen vanaf het moment dat Nederland zich had gecommitteerd aan de ontwikkeling. De rest was allemaal rook en spiegels om de weerstand binnen de perken te houden.
Bolke, ik heb in die eerdere draad waar je ook zo ‘genuanceerd’ was over de JSF niet gereageerd. Ik was het daar niet geheel oneens met je, maar ik denk dat je het nog steeds te zwart wit voorstelt. Hier dus mijn gezeur.
Die 4 miljard, die als plafond gesteld is, is inderdaad begroot. Maar alles wat begroot is kun je ook besluiten om niet uit te geven, of anders uit te geven.
De F-16s hebben inderdaad niet het eeuwige leven. Vervanging moet er komen. De JSF is echter niet de enige die hem kan vervangen. In beginsel op papier wel. Nu, in praktijk blijkt het een vliegende Fyra te worden.
Hoeveel werkgelegenheid zal er verdwijnen als er slechts 35 of minder toestellen gevlogen en onderhouden moeten worden? Daar al eens over nagedacht? Hoeveel werkgelegenheid zal er onstaan bij de keuze voor een andere jager?
In de hele discussie lijk je weg te duiken voor het feit dat dit toestel niet het toestel gaat worden waar ooit op ingetekend is.
@20: Persoonlijk interesseert het me geen ene fuck welk toestel het gaat worden (ik werk niet bij Defensie), JSF, F16 Advanced, Saab, EuroFighter etc etc
Ik geef slechts aan dat gezien de gestelde eisen er eigenlijk maar 2 toestellen in aanmerking komen, de JSF, EuroFighter
En van die 2 komt er eigenlijk maar 1 in aanmerking en dat is de JSF.
En dan nu de uitleg voor de mensen die het niet weten wat de primaire eisen zijn (dat zijn er eigenlijk maar 2).
1. Toestel moet volledig aan de NAVO standaard voldoen.
2. Toestel moet vanaf het begin als Multi-Role ontworpen zijn.
Vlieg kwaliteiten komen pas veeeeeeel later aan de orde.
Kwa prijs zitten beide toestellen bij elkaar in de buurt alleen is de EuroFighter kwa ontwerp een ouder design, dus tja blijft eigenlijk alleen de JSF over dus want waarom zou je net zoveel uitgeven aan een toestel dat een stuk ouder is.
Multi-role? Gripen en Rafale zijn dat ook
Nato standaard? Niet als zodanig ontworpen, wel aangepaste versies te krijgen. Dus niet zomaar die toestellen afschrijven.
Vliegkwaliteiten komen niet veel later aan de orde, want die maken uit in hoeverre je toestel multirole zal zijn. Air tot air zal als eerste afvallen voor de JSF.
Ik zou waarschijnlijk hetzelfde willen uitgeven aan een Eurofighter omdat ik nu al zeker weet wat de specs zijn, maar ook wat ik er later kwijt aan ben aan onderhoud.
Precies, wie wil er nou vliegkwaliteiten in een vliegtuig! En waarom je geld zou uitgeven aan een ouder toestel… tsja, zelf ben ik geneigd te zeggen ‘als ie beter is’ / ‘als de prijs/kwaliteit beter is’ maar dat zal ongetwijfeld te simpel zijn. Want nieuw is hip en vandaar ook de iPhone 5c.
Op scorepuntje 0. “hou de VS happy want die kunnen goed chanteren lobbyen” scoort de JSF ontegenzeglijk het best.
@22: Gripen komt uit een niet NAVO land en is daarmee per definitie geen optie ivm de eis tot het kunnen dragen van amerikaanse nukes (en andere moderne bommen en raketten) en die mogen van de VS niet onder een niet NAVO land toestel ivm security en dat soort futiliteiten.
1 van de belangrijkste NAVO standaarden is dat het gemaakt moet worden in een NAVO land.
Ik weet niet of de Rafale een nuke optie heeft.
Neem van mij nou maar aan dat bruikbaarheid pas heel erg laat op de lijst van punten staat bij de overheid.
De landmacht loopt nu rond met de Dimaco C7 (M16 Clone uit Canada) en dat terwijl dat wapen niet eens in de top 5 van best geteste wapens zat.
@23: Zie mijn punt hierboven, bij de aanschaf van materieel staan de wensen van de piloten ergens in bijlage Z, sectie 283, punt 8
En dat is het grootste probleem van dit soort projecten, er beslissen mensen over die er feitelijk geen zak van snappen.
Men zou de piloten moeten laten beslissen over welk toestel het moet worden (hunnie moeten er mee vliegen) en de politici over het aantal.
@24:
Lijkt me niet. Piloten zijn vakidioten, die kiezen wat technisch het mooist is en het stoerst om mee te vliegen. Maar we mogen ook andere eisen stellen aan dat soort spullen. Er kunnen heel legitieme politieke redenen zijn om een toestel wel of niet te kiezen. Bijvoorbeeld: zouden de piloten helemaal verkikkerd zijn op Russische Sukhois (technisch niets mis mee) dan gaan we die natuurlijk toch niet kopen. En zo kan je er meer bedenken.
@25: Als de piloten voor ene Russische Sukhoi zouden kiezen dan zouden we die moeten kopen, maar ja ik weet dat politieke belangen ook meespelen, sterker nog, die zijn nog belangerijker dan wat de piloten vinden.
En daarom, Nederland koopt echt niet het beste toestel hoor, maak je die ilusie nou maar niet, we kopen het beste politieke toestel, dat het misschien een vliegende Fyra is neemt men op de koop toe hoor, de belastingbetaler betaald wel.
” Lijkt me niet. Piloten zijn vakidioten, die kiezen wat technisch het mooist is en het stoerst om mee te vliegen”
Nope die kiezen het toestel waarmee ze een conflict kunnen overleven, die snappen namelijk wel dat hun leven er van afhangt, in tegenstelling tot politici, die snappen dat hun toekomstige baantje er van af hangt.
Waarom zijn de Gripen en de Rafale wel overwegen in het begin en is er door de overheid gewoon gevraagd om offerte te doen? Die NATO eisen komen niet uit de lucht vallen. De JSF straks wel.
Tsjechië en Hongarije zijn NATO leden en vliegen met de Gripen. Vertel mij maar waarom zij wel en NL niet?
@27: Puur voor de buhne, ze wisten van te voren al dat de gripen niet voldoet.
Je mag wel Gripen’s kopen MAAR je kan er geen nukes onder hangen en je kan niet alle soorten munitie onder hangen, ja ze voldoen wel aan de ‘ standaard’, maar je kan niet bijv. tegen raytheon zeggen “Ja doe mij een zooi kruisraketten en die wil ik onder mijn Gripen hangen”, dan zegt de overheid van de VS namelijk, hoho dat gaat niet gebeuren omdat dan Saab toegang moet krijgen tot de werking van die dingen en dat staan ze niet toe.
Die kruisraket is een maar een voorbeeld, maar dat gaat dus in feite op voor praktisch al het nieuwe spul, NAVO landen geven niet zomaar toestemming om de laatste generatie wapentechnieken te gebruiken onder een toestel dat niet door een NAVO land geproduceerd wordt IVM geheim e.d.
Die regels zijn zelfs zo strikt stel Nederland vind een nieuwe radar uit en wil graag dat dat een NAVO standaard wordt dan houd dat in dat er 2 soorten gemaakt gaan worden, 1 voor de NAVO en die mag niet verkocht worden aan NIET-NAVO leden en een slechtere die wel aan NIET-NAVO leden en dat kan zo ver gaan dat het zelfs aangemerkt wordt als strategisch materieel en dan mag het gewoon helemaal niet verkocht worden aan NIET-NAVO leden.
Hebben we het overigens al gehad over de eventuele datum van levering van de JSF? We hebben geconstateerd dat de F-16 vloot niet het eeuwige leven heeft, dus moet je op een gegeven moment je vervanging klaar hebben. En aangezien ik niet verwacht dat die toestellen vlot geproduceerd kunnen worden wegens *proest* geringe luchtvaardigheid, verwacht ik ook daar een probleem. Of is ook dat gewoon net zo onbelangrijk geworden als al het andere?
@29: Och lees je eens in het NH-90 dossier, dan rol je van je stoel van het lachen.
http://www.telegraaf.nl/binnenland/21262014/__Nieuwe_heli_s_vol_gebreken__.html
Dat is pas een vliegende FYRA, waarschijnlijk snap je dan wat voor figuren beslissen over het aan te schaffen materiaal.
Ik heb absoluut geen illusies over hoe beslissingen over dit soort materieel gemaakt worden. Ik begrijp alleen niet waarom de politieke oppositie, die dit ook weet, niet naar voren weet te brengen. Ook veel media kan het waarschijnlijk niet genoeg schelen en gunt iedereen z’n eigen Fyra als het al te laat is. Meer om naderhand over te schrijven natuurlijk. Was die wentelwiek niet van hetzelfde consortium als die echte Fyra?
@31: Omdat de oppositie grofweg in 2 groepen te verdelen is.
Groep 1 : “Elk toestel is te duur, weg met de krijgsmacht, dat geld kunnen we fijn voor clientisme aanwenden” -> SP, GL, 50+ en PVV
Groep 2 : “Hmm, misschien zitten we na de volgende verkiezingen zelf in de regering en dan moeten we baantjes scoren, dus dan maar de JSF” ->CDA & D66
En ja, de NH-90 consortium zit de FYRA bouwer in ja, zegt toch wel voldoende.