Toch nog een keer over Günter Grass

Het gedicht van Günter Grass heeft nogal voor opschudding gezorgd. In Nederland werd er al veel over bericht, ook meerdere malen hier op Sargasso, maar dat is nog niets vergeleken bij de discussie in Duitsland van de afgelopen weken. Het lijkt of iedereen het erover had. Zoveel aandacht voor een gedicht heb ik nog nooit eerder meegemaakt.

De reacties zijn, zoals bekend, meestal negatief omdat velen het gedicht als een uiting van antisemitisme zien. Misschien kan dat een beetje gerelativeerd worden omdat het ook vaak om partijpolitiek gaat. Grass is al heel lang lid van de sociaaldemocratische SPD en alleen daarom al zijn vele conservatieven, bijvoorbeeld christendemocraten, het niet met hem eens. Zo las ik dat een politicus van de christendemocratische CDU vond dat het bij Grass altijd mis gaat zodra hij zich met politiek gaat bemoeien. Dat hoeft dan echter nog niet te kloppen. Er zijn namelijk ook velen die denken dat het juist mis gaat als een christendemocraat zich met politiek gaat bemoeien. Maar dat is partijpolitiek. Ook Leon de Winter schreef zijn sinterklaasgedicht over zijn mening dat Grass als antisemiet de Joden van alles de schuld geeft voor “Die Welt”, een krant van de conservatieve Springer Verlag. “Haut dem Springer auf die Finger” heette het vroeger.

Uiteraard heeft Grass het helemaal niet over de Joden, maar over Israël en aangezien wapenhandel doorgaans een zaak van regeringen is ook niet eens over alle Israëli’s, maar alleen over hun huidige regering. Dus, hoezo antisemitisme? Nee,… ja,… maar toch… Misschien is dat niet genoeg. Frank Schirrmacher, de chef van de “Frankfurter Allemeine Zeitung” (een beetje conservatief misschien, maar in ieder geval geen Springer Verlag) ziet ook nog een gedicht achter het gedicht en daar blijken dan volgens hem weer heel andere dingen uit. Grass schrijft alsof hij een verzetsstrijder zou zijn, die waarschuwt voor het dreigende grote gevaar, hoewel hij dat vanwege zijn afkomst eigenlijk niet mag zeggen. Dus, Grass als de onderdrukte Duitser en Israël of zelfs de Joden als het grote gevaar?

Hmm… De eerste vraag bij de interpretatie van een gedicht is toch altijd: Waar gaat het over? Niemand heeft het daarover, maar het ligt zo voor de hand en het verklaart heel veel: Het gaat helemaal niet over de Joden of Israël, het dreigende grote gevaar is in werkelijkheid de explosie van een atoombom, wie hem ook gooit en waar hij ook valt.

De eerste vraag is dan natuurlijk waarom Grass het alleen over Israël heeft en niet bijvoorbeeld over Iran. Het antwoord lijkt mij duidelijk: Dat hoeft niet meer. Iedereen heeft het al over Iran. Maar dan nog, waarom heeft hij het uitgerekend over Israël?

Volgens De Winter wil Grass gewoon de oude Duitse waarheid verkondigen dat de Joden van alles de schuld hebben. Alleen, waarvan dan precies? Zij hebben toch helemaal niets gedaan. Zolang niemand een atoombom gooit, heeft ook niemand daaraan de schuld. Pas daarna. Daarna zou er wel schuld zijn, schuld die door geen van de gebruikelijke excuses zal verdwijnen. Het zou dan uiteraard weer heel genuanceerd liggen, was het toen een enorm gespannen situatie, werd een situatie verkeerd ingeschat, werd het allemaal teveel.. maar dan zou het wel gebeurd zijn. In die zin is het gedicht van Grass eigenlijk meer een welgemeend advies aan de regering van Israël om niets te doen waar zij later spijt van krijgt. Een advies overigens dat Grass ondanks voorspelde negatieve reacties wil geven omdat hij het anders -Willy Brandt aanhalend- “lafheid tegenover de vriend” zou vinden.

Over dit advies van Grass kan iedereen het zijne denken, bijvoorbeeld dat hij zich maar liever met zijn eigen zaken moet bemoeien (wat hij feitelijk al lang heeft gedaan), maar antisemitisme is het niet. Dat klopt gewoon niet.

Of zie ik nou iets verkeerd? Zo ja, wat?

Foto: WikiMedia / Florian K