Terug naar de grottekening

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Thomas Mann - De Toverberg

Je mag van mij van alles en nog wat ter discussie stellen, maar niet de waarde van het lezen. Wie zegt dat ‘de jeugd nu eenmaal is opgegroeid met het internet’ en dat het dus heel begrijpelijk is dat ‘ze’ niet meer lezen, of dat ‘we er maar aan moeten wennen dat hetgeen wij als belangrijk beschouwen’ tegenwoordig ‘nu eenmaal niet meer zo belangrijk is’, of dat ‘we duizenden jaren geleden ook niet met boeken met elkaar communiceerden, maar met grottekeningen’, zo iemand drijft me tot razernij.

De barbaren!

Ik was onlangs op een Teams-bijeenkomst over de toekomst van het lezen waar sommigen onbekommerd zulke dingen beweerden. Of hardop vroegen wat nu het unique selling point was van het boek, waarom het allemaal niet ook in YouTube-filmpjes kon. Veel handleidingen konden toch ook tegenwoordig de prullenbak in omdat video’s het allemaal zo veel helderder uitlegden? Als kinderen nu niet wilden lezen waarom moesten we ze dat dan opdringen, was dat niet vreselijk elitair van ons?

Het is niet waar. Het is zo evident niet waar dat ik niet eens wist hoe te reageren.

Het probleem was, geloof ik, dat deze mensen twee soorten lezen erkenden: het lezen van technische informatie, en het lezen ‘voor de lol’. Die technische informatie kan dus misschien soms – als het eenvoudige, korte informatie is – ook op een andere manier worden overgedragen dan in geschrifte. Voor de lol hebben we tegenwoordig naast De Zauberberg ook Netflix, dat is zo ongeveer de redenering.

Maar daar zit de barbarij al in. Een boek heeft een rijkdom die je op geen enkele andere manier kunt ervaren. Het staat je toe een andere wereld, de wereld van een ander, te betreden op een manier waarop geen enkele game of tv-serie dat kan. Een non-fictieboek (iemand bestond het tijdens de bijeenkomst zelfs te opperen dat het proefschrift een achterhaalde meesterproef in de wetenschap was) kan een complexe argumentatie uiteenzetten die op geen andere manier kan worden uiteengezet, of die in ieder geval niet te bevatten is als hij op een andere manier wordt uiteengezet. Een roman kan je de diepte in trekken op een manier waarop geen film dat kan.

Dat is geen hobby, dat is een belangrijke dimensie van het menselijk bestaan die je kinderen ontzegt als ze niet goed kunnen lezen. Als dat elitair is, is het zaak dat we dat minder elitair maken.

Iets anders zeggen is alsof je zegt dat je dochter nu eenmaal liever snoep eet dan paprika, dat dit nu eenmaal een nieuwe generatie is, die is opgegroeid met snoep en niet met paprika, en dat het maar de vraag is wat nu precies het unique selling point is van goed klaargemaakt en gezond eten, en of het niet een beetje elitair is om dat gezonde eten aan iedereen te willen opdringen.

In het geval van literatuur speelt daarbij nog iets anders een rol. Want de alternatieven voor de literatuur – films, tv-series, games – zijn allemaal per definitie veel commerciëler: stuk voor stuk zaken die je niet zomaar in je eentje maakt, als individu. Stuk voor stuk vormen van fictie die bijna per definitie al te uitzonderlijke stemmen uitsluiten: wat te raar is, verkoopt niet, wat niet verkoopt kun je op die manier niet maken.

Degenen die zich erbij neerleggen dat een nieuwe generatie de wereld alleen nog kent uit dit soort commerciële producten, die lijken inderdaad vooral gemotiveerd om terug te gaan naar de grottekening.

Deze bijdrage verscheen eerder bij Neerlandistiek.

Reacties (10)

#1 Janos

Dit soort bijdragen doen weemoedig terugdenken aan de +1 knop…

  • Volgende discussie
#2 Anna@999

Als lerares in het onderwijs en ook begaan met de vele laaggeletterden in Nederland, zo’n 2,5 miljoen, is de enorme waarde van lezen voor mij een open deur.
Ik vind het een schande dat een land als Nederland, zoveel laaggeletterden heeft, merendeel autochtonen, ondanks dat er veel aan gedaan wordt.
De laaggeletterden, w.o. veel pubers ook, komen dagelijks enorm veel problemen en kwesties tegen in de praktijk daardoor. Ik zie dat ze vaak beroerd les hebben gehad en weinig steun vanuit de opvoeding. Vaak zijn ze zeer inventief, dus intelligent, om de situaties te vermijden, maar kansen voor echte ontwikkeling zijn daardoor veel kleiner.
Verder zijn er al div. studies gedaan naar de waardes van lezen aangaande alle voordelen voor de mens, die leest: sociaal-emotioneel, mentaal, vaardigheden zoals inlevingsvermogen, ook bredere horizon, taalvaardigheden vergroten, eigen beeldend vermogen, ontspanning e.v.a. Tel uit je winst…!
Ik vind het onderscheid in het onderwijs tussen technisch en begrijpend lezen, bizar en doe er niet aan mee!
Wat heb je aan lezen als je niet begrijpt wat je leest, maar beoordeeld wordt op slechts de techniek?!
Daar is het veel te mooi, leuk, verrijkend en waardevol voor!
Ik kies met zorg de boeken uit voor mijn leerlingen en ben me altijd goed bewust van de voorbeeldfunctie en de fijne sfeer onder de les met het oog op de toekomst van de kinderen.
Daar is niets elitairs aan, want iedereen heeft recht op goed onderwijs. Of je het krijgt, is vers twee.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 beugwant

En toch: het Young Adult-genre zit behoorlijk in de lift. Maar niet op papier. Ze lezen e-books.

Voor de non-fictie verwijzen naar instructievideo’s op Youtube is larie. Om te beginnen moet je maar net de juiste zien te vinden. Het zoeksysteem van Youtube is geen SISO: het is gebaseerd op advertentie-inkomsten.
Je kunt bij zo’n filmpje niet even naar een register doorbladeren of een zin zonder extra handelingen een tweede keer doorlezen en de grootste ergernis is wel dat het gros uit ego-documenten bestaat, waarin de eerste (soms ander-)halve minuut een totaal overbodige introleader is. En daar ben ik hard in: als ze niet binnen de eerste dertig seconden ter zake komen, klik ik het weg. Ik kan met sommige dingen jarenlang tutten en talmen, maar hier heb ik geen geduld.

O, ze willen een USP? Een boek doet het ook zonder stroom en de inhoud blijft ook toegankelijk als je het eens keer uit je poten laat flikkeren.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Lethe

Lezen vergroot je wereld.
En dat bedoel ik breed, denkraam, andere landen. Andere denkbeelden. Andere levens.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Krekel

De geschreven taal als zodanig zal misschien wel verdwijnen. Die was immers ooit uitgevonden om te communiceren met mensen die jouw gezicht niet konden zien en jouw woorden niet konden horen vanwege een fysieke (of temporale) afstand. Nu we allemaal beeldcomputers op zakformaat hebben, vormt afstand geen belemmering meer voor de gesproken en visuele communicatie. Leren lezen en schrijven kost een hoop moeite en tijd, er zal misschien dag komen waarop we besluiten dat we die moeite en tijd ook voor andere dingen kunnen aanwenden. Leren lezen en schrijven wordt dan wellicht zoiets als Oud-Grieks leren: iets waar ze op gymnasia wel beginnetjes mee zullen blijven maken, maar waar uiteindelijk slechts een handjevol specialisten en liefhebbers mee doorgaan. Dat het een standaardpraktijk blijft voor iedereen, staat niet vast.

Het punt van bovenstaand stukje is dat romans en non-fictiewerken in boekformaat waardevol en niet te vervangen zijn. Daar ben ik het helemaal mee eens. Maar soms kan iets waardevols dat niet te vervangen is tóch verdwijnen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 beugwant

@5: Of je krijgt een wederopleving, zoals het ook met vinyl is gebeurd. Kwestie van wachten totdat een of andere interieurgoeroe erachter komt hoe goed een muur van boeken tegen de noordelijke wand isoleert.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Frank789

@5: [ … vormt afstand geen belemmering meer voor de gesproken en visuele communicatie. Leren lezen en schrijven kost een hoop moeite en tijd … ]

Dus dan ga je real-time communiceren via beeld en/of geluid?
Of je gaat video’s/podcasts maken die op afroep beschikbaar zijn?
In beide gevallen geldt dat je dat moet leren, Leren online communiceren kost een hoop moeite en tijd.
Beugwant geeft het al aan, dan ben je veel sneller met een pdf van de manual.
99% van die video’s en podcasts nemen tig keer meer tijd in beslag dan een geschreven document.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 beugwant

@7: Het probleem van die manuals* is wel dat ze veelal niet vertaald zijn maar ‘gelokaliseerd’: De brontekst is tot gestandaardiseerde tekstbrokstukken herschreven, die worden los van de context vertaald en dat wordt dan weer half machinaal in elkaar gelegood. De ‘localiser’ haalt zo een dagproductie waar een echte vertaler (zeker tegen het gebruikelijke tarief) alleen maar van kan dromen, maar het resultaat is er dan ook naar. Onleesbare zinnen en woordgedrochten als ‘inbedrijfsnametoets’, waar een normaal mens aan/uitknop tegen zegt.
En als ik dan even naar de conclusie snel: je kan dan beter de taal van de fabrikant beheersen, of op zijn minst diens Engrish. Dat kost ook een hoop tijd en moeite.
Het zonder ondertiteling kunnen volgen van ‘The Flintstones’ betekent nog geen vlekkeloze actieve beheersing van het Engels.

*ik heb een zwak voor het woord Bruksanvisning, maar het rijmt zo slecht…

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 Frank789

@8: Ik ben inderdaad vaak blij dat de engelse of duitse versie van de bruksanvisning er bij zit. Maar het werkt nog altijd sneller dan de snelste video van de fabrikant zelf die vaak net weglaat waar jij naar op zoek bent of dat met vooruit spoelen niet gevonden wordt.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 Rigo Reus

Goed stuk. Frustrerend voor mij is alleen dat Der Zauberberg daar als illustratie bij staat, uitgerekend het boek waarin ik halverwege afscheid heb genomen van Hans – ik kwam er niet meer doorheen. Sorry Hans, beterschap ook nog, tegenwoordig hebben we corona hier onder in het dal. Zou er een illustratie van een boek van Nescio boven kunnen?

  • Vorige discussie