ANALYSE - De ooit solide positie van de grote, gevestigde partijen (CDA, PvdA, VVD) brokkelt steeds verder af, analyseert prof. dr. Gerrit Voerman.
Waar eindigt het voor PvdA en CDA? De teloorgang van de oude, klassieke volkspartijen zet door. En hard ook. Dat is voor Gerrit Voerman, directeur van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen, de ‘eerste, misschien wel meest opvallende conclusie’ na de gemeenteraadsverkiezingen. ‘Eerlijk gezegd weet ik niet waar het voor PvdA en CDA eindigt.’
Het is al een tijd aan de gang, legt ‘partijkenner’ Voerman uit. ‘Vanaf 1994, na het derde kabinet onder leiding van Ruud Lubbers, brokkelt de vaste steun af voor de gevestigde politieke partijen in en om het politieke midden. Bij het CDA en PvdA is dat overduidelijk zichtbaar. De VVD doet het in de afgelopen twintig jaar relatief weliswaar beter, maar ook die partij is wel veel wisselvalliger geworden. Jarenlang hebben de Grote Drie de Nederlandse politiek gedomineerd. Maar die dragende functie wordt stap voor stap uitgehold, bij bijna elke verkiezing weer.’
Voor Voerman passen de gemeenteraadsverkiezingen van 2014 in dat rijtje: een ‘optater van jewelste’ voor de PvdA, ‘lelijk verlies’ voor de VVD en ‘geen wezenlijk herstel’ voor het CDA. ‘Dat regeringspartijen door de kiezer worden afgestraft, hoort er tegenwoordig bij. Maar zo fors – de PvdA wordt ‘afgezet’ in de grote steden, de traditionele rode bolwerken… – dat is toch wel heel bijzonder. Ook de VVD deelt in de malheur. En dat het CDA, ondanks een harde oppositie tegen de regeringscoalitie, niet echt wint, belooft weinig goeds voor die partij.’
Op de flanken profiteerde de PVV niet, maar de SP wel van het verlies van het politieke midden. Daarnaast boekten de lokale partijen forse vooruitgang.
Dat de ‘constructieve oppositie’ – aangevoerd door D66 – de grote winnaar is, heeft Voerman genoteerd: ‘Kennelijk is de kiezer ontvankelijk voor wat vroeger het “redelijke alternatief” heette. Wie het niet eens is met wat het kabinet voorstelt, kan ook in het centrum terecht. Redelijkheid à la D66 wordt beloond,’ zegt hij.
Daarom heeft Voerman zich verbaasd over het CDA, een partij die van oudsher de ‘bemiddelende, matigende, verbindende’ plek in het politieke centrum innam, die plaats heeft ingeruild voor een positie als concurrent van de VVD. ‘Zowel inhoudelijk als strategisch staat dat haaks op de christendemocratische traditie,’ analyseert hij. ‘Zou niemand bij het CDA inzien dat de partij zo op een doodlopende weg zit?’
Voerman: ‘Nederland staat boven aan de lijstjes van landen met veel politieke instabiliteit. We kennen een van de laagste politieke organisatiegraden, kiezers wisselen vaak van partij, partijloyaliteit is drastisch afgenomen. De gemeenteraadsverkiezingen bevestigen die trend. En er zijn geen tekenen die er op wijzen dat die volatiliteit vermindert.’
Waarom Nederland zo veel ‘volatieler’ is dan bijvoorbeeld Duitsland, is een vraag die de Groningse hoogleraar al een tijdje bezig houdt. Los van vragen naar het ‘vaderlandse individualisme’, zoekt hij het antwoord ook in de ‘institutionele vormgeving van onze democratie’: ‘Het politieke stelsel is zo ingericht – geen kiesdrempels, geen districten – dat ongemak, ontevredenheid en onbehagen snel en gemakkelijk zichtbaar gemaakt kunnen worden. Bijna nergens is het zo gemakkelijk om een partij op te richten en in de gemeenteraad of de Tweede Kamer te komen. En omdat het zo gemakkelijk kan, gebeurt het ook vaker. Er is in Nederland, anders dan in Duitsland of Engeland, veel meer ruimte voor politiek ondernemerschap. Kijk ook maar naar het toenemende aantal lokale partijen.’
Gezien die grote volatiliteit, aldus Voerman, kan D66 ook niet op de lauweren rusten. ‘Het is nooit een partij geweest die op een vaste aanhang kan rekenen. De Democraten kennen hun pieken en dalen. Hun positie in het midden werkte nu in hun voordeel, maar ze zijn daarmee ook erg kwetsbaar voor verliezen naar twee kanten, naar links en naar rechts. Zo snel als ze kunnen winnen, zo gemakkelijk kunnen ze ook weer verliezen.’
Dit artikel verscheen eerder op de website van het Montesquieu Instituut.
Reacties (14)
@0: “heeft Voerman zich verbaasd over het CDA, die plaats heeft ingeruild voor een positie als concurrent van de VVD.”
Hoe past dit in de vastgestelde “teloorgang van de oude, klassieke volkspartijen”. kiest het CDA niet zelf voor hun teloorgang? Waarom krijgt de kiezer de schuld in dit betoog?
Volgens mij is het heel simpel: als reactie op Fortuyn hebben de grote partijen zich laten verleiden tot plat populisme. De VVD is van een liberale partij met een conservatieve vleugel een puur conservatieve partij geworden – de liberalen zitten nu bij D66 -, het CDA heeft zichzelf in de uitverkoop gedaan met het kabinet met de PVV en de PvdA heeft aanvankelijk nog wat lafjes geprobeerd beschaafd-populistisch te worden, maar is met Bos en Samson vol de neo-liberale hoek ingedoken. Kortom: alledrie hebben hun beginselen in de uitverkoop gedaan en hebben daarmee hun basis verspeeld. Wat rest is met holle slogans politiek bedrijven en vervolgens vier jaar lang iets anders doen. Over de partijen die winst boeken (D66, CU, SGP) is van alles te zeggen, maar ze hebben hun beginselen (enigszins) vastgehouden.
Hoe bestaat het.
Bij referendum in 2005 stemden wij tegen de EU.
Het haalde niets uit, ‘gevestigde’ partijen gingen gewoon door met opheffen van ons land, en van onze sociale voorzieningen.
De werkloosheid loopt steeds verder op, maar de volgers van Brussel roepen dat wij verder moete ‘hervormen’, lees: nog lagere lonen, nog slechtere sociale voorzieningen.
Waar dat voor nodig is, dat leggen ze niet uit.
Maar nu Brussel economische oorlog is gaan voeren met Moskou wordt het duidelijk.
@2: Welke D66 beginselen, hebben ze die?
@4.
Verruiming aantal koopzondagen. Enige wat ik weet van D66 op lokaal gebied.
D66 is uiteindelijk het gemiddelde van alle partijen bij elkaar opgeteld. Want een ‘middenpartij’. Niet dat ze overal in het midden zitten. Op sociaal gebied hebben ze zelfs de VVD rechts ingehaald.
Ten slotte teloorgang gevestigde partijen, niets mis mee, hoop partijen komen nog voort uit de verzuiling. CDA is bejaard, PvdA ook, GL is minder jong en fruitig, SGP/CU blijven jammer genoeg nog wel eventjes. D66 wordt volgend jaar 50 jaar.
@4: Die “(enigszins)” was ook vooral met het oog op D66. ;-) Maar eerlijk is eerlijk, liberaal waren ze altijd al en ook onderwijs is al lang een speerpunt. Mannetje Pechtold is ook vanaf het begin tegen Wilders ingegaan. (Hoewel hij begon in een kabinet met de LPF…)
@3: Stemden “wij” tegen de EU? Welnee, “wij” stemden tegen de Europese Grondwet, dat was iets heel anders. En laten we niet vergeten dat heel wat stokpaardjes die het in het Nederlandse parlement niet halen, via de omweg van Europa door onze eigen ministers alsnog worden geïntroduceerd. Dat deden Donner en Brinkhorst al, dat deed De Jager en dat doet nu Opstelten. Dat is meer een democratisch tekort vanuit Nederland, dan vanuit Brussel.
@7:
Als die ministers dat doen vanuit hun functie in de Raad van Ministers dan is dat vanuit de EU, want Europees instituut met EU procedures en voorstellen die dat mogelijk maken. Het is vervolgens een democratisch tekort wanneer een nationaal parlement dat niet kan tegenhouden, omdat de besluitvormingsprocedure buiten reikwijdte ligt van nationale parlementen.
Je moet dan toch toegeven dat Brussel een mogelijkheid biedt voor deze twijfelachtige tactiek en democratie op een juridische wijze ontwijkt.
Daarbij moet je ook onthouden dat de besluitvormingsprocedures ook niet altijd in het voordeel zijn van een bewindspersoon. Soms staat ook een minister buitenspel, aangezien hij/zij niet over een veto beschikt.
Daar heb ik nog niet al te veel van gemerkt. Misschien als je idee van conservatisme beperkt is tot een hardere aanpak van criminaliteit.
Ik snap die fascinatie voor gevestigde partijen nooit zo goed. De maatschappij verandert, mensen veranderen en partijen veranderen. Bij elke verkiezing kiezen we gewoon weer nieuwe mensen die ons een tijdje mogen vertegenwoordigen. De PvdA van bestaat uit hele andere mensen en ideeën dan 20 jaar geleden. En of daar dan wel of niet hetzelfde naampje aan hangt, lijkt me niet zo interessant.
Een politieke partij is geen voetbalclub die je om onduidelijke redenen je hele leven trouw blijft. Een politieke partij is gewoon een verzameling min of meer gelijkgestemde mensen die samen aan politiek willen doen.
@9: Veel meer dan straffen en vernederen heeft het conservatisme echt niet om het lijf.
@11:
Neuh hoor. Zo’n oneliner zegt meer over jou dan over het conservatisme.
Wat was ook alweer het verschil tussen conservatiesme en het liberalisme. Het lijkt sterk op het verschil tussen VVD en D66.
Trefwoorden: inspraak burger, hiërarchie, gelijkwaardigheid, rechten burger
Maar pas op je hebt nog zijweggetjes als het Duitse ‘ordoliberalisme’.
@11: ahahaha bedoel je dat om het conservatisme eens kritische te benaderen….noemt zich dan analist. (of bedoel je voetbal analist).
De kiezer wil MEER, MEER MEER, meteen resultaat en wisselt dus vaak van man naar vrouw naar man die hem het meest naar de mond praat. Denk aan blikvloer, mcdonalds, Ikea, ieder half jaar een mobieltje, switchen van opleiding, partner ga zo maar door.
Het liberalisme van de VVD is meer een klassiek liberalisme en van D66 meer sociaal democraties blablkala interesseert niemand wat.. MINDER MINDER MINDER! dat niveau is belangrijker….
Sorry wat frustratie.. blij dat ik dat kwijt ben.