Boekenweek! | Henri Pirenne

Afgelopen zondag ben ik in Gent langs het huis aan de Sint-Pietersnieuwstraat 132 gewandeld waar de Belgische historicus Henri Pirenne (1862-1935) woonde, de auteur van Mahomet et Charlemagne. Het bleek een moderne bouwval. Zelfs geen gevelsteentje herinnerde aan de ooit beroemde bewoner, maar eigenlijk verbaasde dat me niet. Wie een écht belangrijk boek schrijft, zal zien dat zijn inzichten zó ingeburgerd raken dat niemand meer herkent dat je er anders over kunt denken, waarna degene die het heeft bedacht kan worden vergeten. De vraag die Pirenne wilde beantwoorden, was waarom de Middeleeuwen zo’n ander karakter hadden dan de Oudheid. Er was een transitie geweest, zoveel was duidelijk. In het Romeinse Rijk was er interregionale handel, bloeiden de steden, betaalden de mensen met munten, beloonde de overheid zijn functionarissen in geld; in de Middeleeuwen was de handel beperkter, waren de steden kleiner, ruilde men producten en compenseerde de vorst zijn graven en hertogen door ze land in leen te geven. Wat was er gebeurd?

Door: Foto: St.-Pietersnieuwstraat 132, Gent copyright ok. Gecheckt 06-11-2022
Foto: Aken, grafkerk van Karel de Grote, Eigen foto Jona Lendering copyright ok. Gecheckt 08-11-2022

Kunst op Zondag | Supermacht Benelux

Als er één gebied ter wereld is waar het goed wonen is, is het Noordwest-Europa. De delta’s van de Rijn, Maas en Schelde ontsluiten een achterland dat zich uitstrekt tot diep in Frankrijk en tot voorbij Duitsland. Langs de corridor van Rijn en Rhône kan bovendien handel worden gedreven met het Middellandse Zee-gebied. De zeehavens, die West-Europa verbinden met de oceanen, zijn al eeuwenlang economische krachtcentrales: Rotterdam en Antwerpen, Brugge en Dordrecht, Tiel en Dorestad.

Voeg toe: de agrarische weelde van de lössgronden langs de Maas, de mineralen van de Ardennen en de winsten uit de stedelijke nijverheid. Dan weet je dat er voor welvaart altijd een basis zal zijn in de Lage landen. Als er dan ook nog goede soldaten zijn, zoals in de zeventiende eeuw, staat zelfs weinig een machtsontplooiing in de weg. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was echter niet de eerste die deze mogelijkheden uitbuitte.

De eerste die vanuit de Lage Landen de macht greep, was de Romein Vitellius, die in het jaar 69 in Keulen werd uitgeroepen tot keizer en met een strijdmacht van Romeinse legionairs en Bataafse bondgenoten oprukte naar Rome. De combinatie van militaire en economische macht stond garant voor succes. Hij had echter de domme pech dat zijn rivaal Vespasianus net wat meer troepen op de been kon brengen en dat de Bataven daarmee gemene zaak maakten.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: Dame uit Trier copyright ok. Gecheckt 10-03-2022

Kunst op Zondag | Romeinse portretten

Full disclosure eerst: ik ben bestuurslid van de stichting RomeinenNU, die verantwoordelijk is voor de Romeinenweek die gisteren van start is gegaan om het Romeinse erfgoed in het zonnetje te zetten. Dat doe ik hier dus met wat Romeinse portretten en ik begin met een beeld dat de afstand tussen ons en de Romeinen illustreert: een detail van de Laokoöngroep. U zou dit beeld, indien het daar niet zo stervensdruk zou zijn, in principe kunnen zien in de Vaticaanse Musea.

Stervende Laokoön

Stervende Laokoön

Volgens de klassieke sagen had de Trojaanse priester Laokoön in de gaten dat het Trojaanse Paard vol zat met soldaten. De beeldengroep – hier ziet u haar in haar geheel – toont de doodstrijd van de slimme man en zijn zonen, die door slangen werden mishandeld. Niet dat ze iets hadden misdaan, maar het was nu eenmaal de bedoeling dat Troje ten onder zou gaan, en dus ruimden de goden de potentiële klikspaan uit de weg.

Hieruit blijkt een andere mentaliteit dan we gewend zijn uit de Europese kunst, die eeuwenlang christelijk was. Niet dat het lijden daarin nooit werd afgebeeld, maar het lijden van de gekruisigde of een martelaar had een heilshistorische betekenis. Het lijden van Laokoön is daarentegen alleen maar lijden zonder loutering. Nare jongens, die Romeinen.

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | Janus

COLUMN - Deze week is de Romeinenweek en dus ligt het in de rede dat ik mijn column gebruik om te schrijven over een Romeinse god. En welke ligt dan meer voor de hand dan Janus? De god met het dubbele gezicht is een van de beroemdste godheden uit de oude wereld. Hij stond op de oudste Romeinse munten, bronsstukken van ruim drie ons die in geen enkele museumcollectie ontbreken. Elke keer als de Romeinen een offer brachten, begonnen ze met het aanroepen van Janus. Pas daarna deden ze het eigenlijke offer. Als titel had hij divom deus, wat heel oud Latijn is voor ‘god der goden’.

Bronsstuk met Janus, derde eeuw v.Chr.; deze munt weegt ruim drie ons (Rome, Palazzo Massimo)

Bronsstuk met Janus, derde eeuw v.Chr. (Rome, Palazzo Massimo)

Misschien is, afgezien van het feit dat hij twee gezichten had, wel het bekendste dat er in Rome een tempel aan Janus was gewijd, die twee poorten had die de Romeinen sloten als er eens een jaar geen oorlog was. Dat was een vrij zeldzame gebeurtenis. In historische tijden gebeurde het alleen in 235 v.Chr. Eén jaar in een lange geschiedenis. De vraag is: waarom sloten ze de poorten?

De archeologie helpt ons niet. Gek genoeg hebben archeologen de tempel nog steeds niet gevonden, hoewel bekend is waar hij stond.  Dat deel van Rome is in 1997-2000 grondig onderzocht, maar in plaats van een Janustempel vonden de opgravers een boerderij uit de tijd van Karel de Grote. Vergelijking met soortgelijke goden bij andere volken helpt ook al niet, want de god met de twee gezichten is uniek voor Rome.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | Julianus de Afvallige

COLUMN - Het is vandaag op de kop af 1702 jaar geleden dat even ten noorden van Rome, bij de zogeheten Milvische Brug, twee legers op elkaar stuitten. De verdediger van de eeuwige stad was Maxentius, de aanvaller en overwinnaar is de geschiedenis ingegaan als Constantijn de Grote. Zijn zege maakte hem tot alleenheerser in het westelijke deel van het Romeinse Rijk, maar de legende heeft de betekenis van zijn zege nog vergroot: de keizer zou vlak voor de veldslag een visioen hebben gehad dat hij had uitgelegd als een oproep christen te worden.

Historisch klopt daarvan weinig, maar het is wel waar dat Constantijn het christendom begunstigde, zeker nadat hij ook de oostelijke, meer christelijke provincies had veroverd. Zijn zoons zetten het beleid voort en in 382, zeventig jaar na de veldslag bij de Milvische Brug, kwam een einde aan de subsidiëring van de heidense gebedsplaatsen.

Eén keizer heeft geprobeerd de oude erediensten nieuw leven in te blazen: Julianus de Afvallige. In 355 werd hij benoemd tot bestuurder van de westelijke gebiedsdelen, waar hij spectaculaire militaire successen boekte. In 360 kwam hij in opstand en hij had geluk: zijn tegenstander overleed. Nu hij alleenheerser was, kon Julianus zich richten op de heropening van de oude tempels. Zijn tijdgenoten – zowel heidenen als christenen – keken verbijsterd naar de enorme aantallen offerdieren die naar het altaar werden geleid en waren onthutst over de schoolwet waarmee de keizer de christenen uit het onderwijs weerde. Aan deze poging het heidendom te herstellen, dankt hij de bijnaam Apostata, ‘de afvallige’.

Foto: copyright ok. Gecheckt 24-10-2022

Gooi moslims niet voor de leeuwen

“Europa vult zich met de uitwerpselen van de hele wereld.” Het had zomaar een zoveelste provocerende uitspraak van Geert Wilders over islamitische immigranten kunnen zijn. Maar het is een parafrase op een tekst over christenen van de Romeinse dichter Lucanus. Waar ik ‘Europa’ zei moet ‘Rome’ staan ..en stop de tijd!

Fik Meijer (1942), emeritus hoogleraar Oude Geschiedenis, schreef voor de Maand van de Geschiedenis ‘Lessen uit Rome’. Meijer bestudeerde de krampachtige reactie van het Romeinse Rijk op het christendom en trok een parallel met de Europese Unie en de islam. Uit onmacht en angst kozen de Romeinen voor een politiek van uitroeiing. Uiteindelijk stortte het Rijk ineen en zegevierden de christenen (Trouw). Europa kan dus maar beter leren van het verleden.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Lieve vrienden van Radio Maria…

Roberto de Mattei is een vermaard Italiaans historicus. Hij schreef boeken over Pius de Negende (1846-1878), en over het tweede Vaticaanse concilie (1962-1965), en nog een aantal andere – een draagt de titel ‘Turchia in Europa. Beneficio o catastrofe?’, een andere ‘Evoluzionismo: il tramonto di un ipotesi’. De eerste titel spreekt voor zich. Voor het begrip van de tweede moet u weten dat ’tramonto’ het Italiaanse woord voor ‘zonsondergang’ is. U begrijpt waar dit heengaat. De Mattei mag dan een babyboomer zijn (bouwjaar 1948), maar dan wel op z’n Italiaans. U moet weten, in Italië is het natuurlijk ook 1968 geweest, maar dan wel op z’n Italiaans. En voor velen die nu de touwtjes in handen hebben is die hele vlieger van 1968 überhaupt nooit opgegaan. Voor sommigen in het land – welopgeleide mensen heb ik het over – is de tijd zelfs stil blijven staan in de negentiende eeuw. Of ver daarvoor. Roberto de Mattei is zo iemand. Roberto ontkent de evolutie. Roberto vindt de tsunami in Japan een straf van god. En Roberto heeft een column bij – godbetert – Radio Maria.

Op Radio Maria zegt hij dan ook voortdurend hele verstandige dingen. Neem nou die column, eerder dit jaar, op 19 januari, waarin Prof. Roberto spreekt over de ondergang van het Romeinse Rijk. Wij luisteren naar zijn belezen woorden:

Vorige