Het regeerprogram van het kabinet Schoof bevat veel mooie woorden. Vage woorden vooral waarbij je je kunt afvragen of ze dat allemaal waar gaan maken. Hoofdstuk 7 'Goed bestuur en sterke rechtsstaat' spant wat mij betreft de kroon: 'Nu is het moment om de weg vrij te maken voor herstel en verandering. Dit kabinet presenteert daarom een agenda voor vernieuwing van de democratie en versterking van de rechtsstaat, het bestuur en de controle daarop.' Gaat dit kabinet dan eindelijk waarmaken wat Rutte IV met zijn streven naar bestuurlijke vernieuwing en een andere bestuurscultuur niet is gelukt?
Wat mogen we verwachten van deze zoveelste vernieuwingsagenda? 'Een lerende overheid: een overheid die beleid en regelgeving evalueert, blijft verbeteren en altijd op zoek gaat naar de meest passende oplossing.' Ahum. Moet dat nog zo expliciet gezegd worden? Hieronder een tiental punten om de -relatieve- vernieuwingsdrang van Schoof c.s. de komende tijd aan te toetsen.
Constitutionele toetsing staat opnieuw op de agenda. Alsmede verzelfstandiging van de afdeling Rechtspraak van de Raad van State. Het kabinet 'versterkt de toegang tot de rechtsketen'. Maar niet voor maatschappelijke organisaties die niet aan de vereiste voorwaarden voldoen. Een VVD-wens gaat in vervulling: minder rechtszaken van maatschappelijke clubs die de staat aanklagen vanwege schending van het algemeen belang. 'Ook investeert het kabinet in het Juridisch Loket, waar burgers met een laag inkomen terechtkunnen voor persoonlijk advies en hulp.' Zou het niet beter zijn de bezuinigingen op de sociale advocatuur terug te draaien?
'De Kamer moet in het kader van het adequaat kunnen uitvoeren van haar controlerende taak beter in staat worden gesteld om zelfstandig onderzoek te doen. In overleg met de Voorzitter van de Tweede Kamer en griffie werken we daarom aan versterking van hun kennis- en onderzoeksfunctie.' Ook deze mooie woorden zijn bepaald niet nieuw. 'Het kabinet versterkt de bescherming van klokkenluiders door uitvoering te geven aan het grootste deel van de voorstellen in de betreffende initiatiefnota.' Het grootste deel?
Alsof het kabinet niet gedomineerd wordt door Wilders c.s. toont het vrome voornemens als het om minderheden gaat: 'Dit kabinet treedt daarom daadkrachtig op tegen discriminatie, racisme, antisemitisme en moslimhaat, zowel op straat als online. De overheid heeft hierin een voorbeeldfunctie. De interdepartementale inzet is naast het bestrijden hiervan ook gericht op het voorkomen hiervan.' Zowel op straat als online. Volg de grote leider op X, zou ik zeggen. En accepteren alle kabinetsleden op dit punt hun voorbeeldfunctie?
'Met passende interventies zorgen we ervoor dat de weerbaarheid van de samenleving tegen desinformatie wordt versterkt, zodat desinformatie kan worden gedetecteerd en de verspreiding ervan wordt tegengegaan.' Maar wat het kabinet onder desinformatie verstaat wordt niet vermeld. Kan het zijn dat daarover nog de nodige verschillen van mening bestaan?
'De wetenschap is een belangrijke pilaar van onze democratische rechtsstaat. De wetenschap voedt de samenleving, de politiek en de overheid zodat de juiste besluiten genomen kunnen worden. Het kabinet blijft zich er daarom voor inzetten dat wetenschappers onafhankelijk en onpartijdig onderzoek kunnen verrichten en houdt de academische vrijheid hoog in het vaandel.' Maar er wordt wel 1 miljard bezuinigd op hoger onderwijs en wetenschap. Het kabinet ziet uit vrees voor juridische procedures af van het schrappen van gelden voor reeds geaccepteerde sectorplannen, maar houdt de bezuiniging in stand door te korten op beurzen voor jonge wetenschappers. Lood om oud ijzer.
'Met de medeoverheden moeten we ervoor zorgen dat de afstand tussen de burger en de overheid zo klein mogelijk is en de overheid menselijk, toegankelijk en nabij is. Dit vraagt overheidsbreed om een transformatie van de publieke dienstverlening, (digitaal) goed geëquipeerde ambtenaren en andere manieren van denken om zo tot nieuwe oplossingen te komen. Bezien wordt of een wettelijk recht op direct contact met de overheid geïntroduceerd moet worden.' Opmerkelijk, dit laatste punt. Kennelijk hebben we dat recht nu nog niet! En dan die 'nieuwe oplossingen' voor de 'transformatie van de publieke dienstverlening'....wie op dit punt al niet cynisch is krijgt van Schoof met deze vage voornemens een extra zetje.
'Het kabinet zet daarom in op een fundamentele omslag in de werkwijze van de rijksdienst en de decentrale overheden en op het vergroten van het lerend vermogen van de overheid. Er wordt een stevige impuls gegeven aan ambtelijk vakmanschap, onder meer door te investeren in verplichte opleiding voor elke ambtenaar. Rechtsstatelijk besef, waarden gedreven werken, publiek leiderschap en (digitaal) vakmanschap maken daar onderdeel van uit.' Ondertussen wordt er met 'een budgettaire taakstelling van 22%' wel sterk bezuinigd op het aantal ambtenaren. Wie gaan die vernieuwingsagenda uitvoeren, kun je je afvragen.
Over het toeslagenschandaal: 'Het is de ambitie om voor de laatste ouders in de loop van 2025 hun integrale beoordeling te hebben afgerond. We verwachten dat uiterlijk eind 2027 alle ouders die daar recht op hebben compensatie van aanvullende schade hebben ontvangen.' Het is voor hen te hopen dat Schoof het zo lang uit kan houden.
'Het kabinet zet in op meer actieve openbaarmaking en snellere beantwoording van Woo-verzoeken. Hierbij staat de informatiebehoefte van de verzoeker centraal en is goed contact met de verzoeker vanzelfsprekend en noodzakelijk om een efficiënt proces te doorlopen.' Schitterend. Maar dan: 'Bij grote Woo-verzoeken worden, om snelheid te borgen, voortaan eerst de meest relevante documenten openbaar gemaakt'. En wie bepaalt wat relevant is? De minister? En nog steeds de oude klacht van een tegenstribbelende overheid: 'Het kabinet start op korte termijn een onderzoek naar de uitvoeringslast, kosten en de (benodigde) capaciteit voor de Woo. Misbruik van de Woo wordt actief tegengegaan.' Update, aansluitend aan dit onderwerp: de Open State Foundation publiceert een onderzoek waaruit blijkt dat ministers en staatssekretarissen van het kabinet Schoof erg weinig openheid geven over de externe contacten die ze hebben. En dat is in strijd met de vorig jaar overeengekomen 'Uitvoeringsrichtlijn Openbare agenda bewindslieden'. Met name Pieter Omtzigt heeft zich hard gemaakt voor meer inzicht in contacten met lobbyisten.
Onder het motto 'Elke regio telt' wil het kabinet meer aandacht besteden aan regionale verschillen. Daarvoor 'ontwikkelt het kabinet een gebiedsgerichte aanpak met langjarige agenda’s om de kwaliteit van leven, wonen en werken voor onze inwoners te behouden of te verbeteren. In de aanpak is expliciete aandacht voor de regionale context en de samenwerking met buurlanden om grensbelemmeringen op te lossen.' Daar zullen de grensbewoners blij mee zijn. O, wacht...'In navolging van Duitsland stuurt ook het Nederlandse kabinet aan op verscherpte controles aan de landsgrenzen.'
