Nederlander-zijn in de lijn van Max Havelaar
De beroemdste Indonesische schrijver, Pramoedya Ananta Toer, schreef bijna tien jaar geleden een artikel over Max Havelaar met de titel ‘The Book That Killed Colonialism‘. Zijn redenering luidde dat deze Nederlandse roman uit 1860 de allereerste oproep was om onderdrukte volkeren in de kolonieen toegang tot onderwijs te geven. Dit leidde tot het begin van zelfbewustzijn onder de koloniale bevolking, en dit voerde dan uiteindelijk tot het einde van het kolonialisme, niet alleen in Indonesie, maar in heel de wereld.
Deze stelling is misschien wat gechargeerd, en Pramoedya slaagt er niet in hem hard te maken. Toch betekent het iets dat de belangrijkste schrijver van Indonesië een klassiek werk uit de Nederlandse literatuur zo’n enorme betekenis toeschrijft.
De roman van Multatuli, verschenen in 1860, is namelijk de eerste roman in zijn soort. Voor zover ik kan nagaan is er geen werk in de literatuur van andere traditionele koloniserende Europese mogendheden (Portugal, Spanje, Engeland, Frankrijk) van voor 1860 dat hiermee vergeleken kan worden. De ophef die het boek veroorzaakt heeft is wel eens vergeleken met die rondom de anti-slavernijroman Uncle Tom’s Cabin van Harriet Beecher-Stowe. Het verschil is natuurlijk dat Max Havelaar nog steeds deel uitmaakt van de canon van de Nederlandse literatuur.