De onbetrouwbaarheid van de Britse regering inzake het handelsprotocol voor Noord-Ierland drijft een meerderheid van de Noord-Ieren richting integratie met de Ierse Republiek. Dat zegt de Ierse vice-premier Leo Varadkar naar aanleiding van nieuwe voorstellen uit Londen om het moeizaam bereikte Brexit-akkoord open te breken. De Britse regering bereidt wetgeving voor die haar ministers meer touwtjes in handen geeft om aan de bezwaren van de protestantse Unionisten tegemoet te komen. De Democratic Unionist Party (DUP) is in een minderheidspositie terecht gekomen ten opzichte van de republikeinse Sinn Féin, die met partijleider Michelle O'Neill (foto) bij de verkiezingen van twee weken terug de grootste werd. Nu weigert de DUP medewerking aan een nieuwe Noord-Ierse regering als het protocol niet van tafel gaat.
De wetgeving die is aangekondigd moet Britse ministers in staat stellen eenzijdig de douanecontroles en voedselveiligheidscontroles te verminderen op goederen die van Groot-Brittannië naar Noord-Ierland worden vervoerd en niet naar Ierland of de rest van de interne markt van de EU gaan. Verder zou Noord-Ierland moeten kunnen profiteren van het btw-beleid in de rest van het VK. En Noord-Ierse bedrijven moeten goederen kunnen produceren volgens Britse normen. De DUP, de partij van de Unionisten, juicht eenzijdige maatregelen toe. De kans dat de EU ermee akkoord zal gaan is echter nihil, waarmee de strijd over de Brexit weer volledig open komt te liggen.
Schotse nationalisten kijken uit naar een nieuw referendum
De waarschuwing van Varadkar gaat nog wel een stukje verder. De regering van premier Johnson zet de eenheid van het Koninkrijk op het spel, zou je er ook uit kunnen lezen. Gegeven ook de stemming in Schotland waar de steun voor een nieuw onafhankelijkheidsreferendum groeit. Schotse nationalisten zien in de resultaten van de recente locale verkiezingen een duidelijk teken dat het land toe is aan een nieuwe peiling over de onafhankelijkheid van het land. SNP leider Nicola Sturgeon heeft voor het einde van 2023 een referendum beloofd. Ze zal daarvoor toch eerst nog de medewerking van Johnson's regering moeten krijgen. SNP-parlementariër Kirsten Oswald heeft er alle vertrouwen in dat het tweede referendum doorgaat. De Conservatieven kunnen dit uit democratisch oogpunt niet tegenhouden, meent zij. 'Het is niet aan hen, het is aan de bevolking van Schotland.' Wordt dit in Groot-Brittanië het scenario voor de komende jaren: een stap voor stap uiteenvallend Koninkrijk? Elizabeth, de 96-jarige vorstin die begon in een Rijk dat over alle zeeën heerste, zou je het gunnen dat ze dit niet meer hoeft mee te maken.
Wetgeving als kernwapen
Premier Johnson vindt dat het Noord-Ierse handelsprotocol moet worden aangepast omdat er vanwege de coronapandemie en de oorlog in Oekraïne een nieuwe situatie is ontstaan die grote nadelen oplevert voor de Noord-Ierse bevolking. De EU heeft zich afgelopen najaar albereid getoond voor een gesprek over technische details van de regeling. Maar Brussel heeft ook gewaarschuwd voor het eenzijdig opzeggen van het akkoord. En dat dreigt nu met de nieuwe wetgeving van Buitenlandminister Liz Truss toch te gebeuren. Truss is de hardliner in het spel. Sommigen suggereren dat de wetgeving bedoeld is als instrument in de onderhandelingen, zoiets als met kernwapens: "a weapon on the table, we don’t want to use it." Een niet onbelangrijk strijdpunt in de komende onderhandelingen is de rol van het Europese Hof. Dat blijft voor conflicten over de uitvoering van het handelsprotocol bevoegd, zo is in het oorspronkelijke akkoord overeengekomen. Maar Londen heeft daar grote moeite mee omdat het de soevereiniteit van het land aantast. Voor de EU is wijziging van dit punt uit de overeenkomst onbespreekbaar.
Winst voor Alliance
De politieke crisis in Noord-Ierland zal nog wel even voortduren. Volgens de Goede Vrijdagakkoord uit 1998 dat een einde maakte aan het geweld in Noord-Ierland moeten de twee grootste partijen de macht delen. Maar de DUP zet de hakken in het zand nu de partij onder een premier van Sinn Féin moet regeren. De DUP houdt het land in een chaos die volgens Stephen Farry van de Alliance partij uiteindelijk ten nadele zal blijken te zijn van de Unionisten. Alliance is een liberale partij die al sinds 1970 bestaat en zich vanaf die tijd heeft toegelgd op het overbruggen van de tegenstellingen tussen katholieken en protestanten. Voor het eerst heeft de partij nu een geweldige overwinning gehaald bij de verkiezingen. Met 13,5% van de stemmen behaalde Alliance met Naomi Long 17 zetels, meer dan een verdubbeling van het aantal behaald in 2017. De partij kan nog verder groeien, menen sommigen, nu 40% van de Noord-Ierse bevolking zich niet rekent tot een van de voormalige strijdende partijen. Maar Alliance zal nooit in de regering komen zo lang Noord-Ierland aan het Goede Vrijdagakkoord vasthoudt.
Alliance wordt net als Sinn Féin aangevoerd door een vrouw. Naomi Long en Michelle O'Neill nemen een record aantal vrouwen met zich mee naar de Stormont, het Noord-Ierse parlement. Voor Sinn Féin zijn het er 15 van de 27 gekozen afgevaardigden. Een beeld dat ongetwijfeld invloed zal hebben op de deelname van vrouwen aan de politiek in Noord-Ierland. En wie weet kunnen zij ook wat verlichting brengen in de vastgeroeste verhoudingen.
