Straks komt alles goed

RECENSIE - In haar baksteen van een boek, ‘Een geschiedenis van de Verenigde Staten’, probeert Julli Lepore de moed erin te houden.

‘Dergelijke mannen neigen altijd naar de kranten- en de amusementswereld. Ze combineren een morbide gepreoccupeerdheid met het publiek met een fabelachtige lage mening over de mentaliteit en het morele karakter van het publiek. Ze denken dat de politiek als communicatiemiddel, en zelfs de natie zelf, er allemaal is voor hun persoonlijk plezier.’

Dit gaat niet over Donald Trump. Dit zei Orson Welles in 1941 over de hoofdpersoon in zijn film Citizen Kane, het verhaal van de krantenmagnaat Kane die de wereld wil beheersen. Kane was, zoals iedereen weet, gebaseerd op een échte krantenmagnaat, William Randolph Hearst. Het plot van de film leek zó sterk op de Hearst-biografie Imperial Hearst, dat Welles een proces aan zijn broek kreeg wegens plagiaat. Welles ontkende het boek zelfs maar te kennen. Hearst, Kane, volgens hen was het gewoon een Amerikaans type. Hij had gelijk. Op dit moment wordt de Amerikaanse politiek gedomineerd door exact zo’n megalomaan.

Maar laat ik beginnen met te zeggen dat ‘Deze Waarheden. Een geschiedenis van de Verenigde Staten’, veel te dik is. De uitgever heeft op de stofomslag laten zetten: ‘Voor wie Amerika écht wil begrijpen’. Daarvoor moet de lezer ruim duizend bladzijden lezen. En bij auteur Jill Lepore is dat geen onverdeeld genoegen. Ze schrijft prima, helder, maar ‘dicht’. Ze wil niks ongezegd laten. De feiten en feitjes tuimelen over elkaar heen. Een boek voor de doorzetter, zeg maar. Maar wat wél geniaal is aan dit boek, is de timing.

Dreigement Trump

Het komt maar zelden voor dat je van een land kunt zeggen dat zijn toekomst op het spel staat. Maar dat lijkt de komende maanden toch écht het geval met de Verenigde Staten. De komende verkiezingen worden cruciaal. En dat niet zo zeer om ‘gewone’ inhoudelijke onderwerpen zoals covid, klimaatverandering en geweld tegen zwarten, maar vanwege het dreigement van Trump dat hij een nederlaag niet zal accepteren. Zoiets kan immers alleen maar het gevolg zijn van grootscheepse fraude. De Amerikaanse presidentsverkiezing worden al sinds de Founding Fathers gekenmerkt door bizarre wendingen, schandalen, door omkooppraktijken, keiharde leugens en ga zo maar door. Uiteindelijk legden de verliezers zich altijd neer bij de uitslag, hoe bizar of unfair ook. Maar Trump heeft laten weten dat hij dat niet van plan is.

Velen hopen natuurlijk dat het om een loos dreigement gaat, maar met de megalomaan Trump weet je dat nooit. Na een overduidelijke nederlaag, waarna alle slippendragers en jaknikkers op de vlucht gaan, zal hij waarschijnlijk opstappen, om vier jaar lang een nóg meedogenlozer strijd te gaan voeren en in 2024 terug te keren in de race. Want deze man accepteert geen vernedering. Maar de kans is uiteraard veel groter dat het een nek-aan-nek race wordt en dan ontstaan er vele juridische mogelijkheden om het verkiezingsproces in het honderd te laten lopen. Mocht daarna de nood aan de man komen, dan kan Trump in elk geval rekenen op zijn minister van Justitie Barr, en op het Supreme Court, dat stevig conservatief is (met straks drie van de negen opperrechters benoemd door Trump).

Herhaling van een scenario

De verkiezingen van 2020 kunnen, kortom, gemakkelijk ontaarden in een totale electorale chaos zoals de VS die sinds 1876 niet meer heeft gezien. Het scenario van toen kan zich gemakkelijk herhalen. In dat annus horribilis haalde de Republikein Hayes minder stemmen dan Democraat Tilden, maar riep zichzelf uit tot winnaar. De Democraten vochten verschillende deeluitslagen aan; de juridische machine liep volkomen vast; een volkomen frauduleus samengestelde ‘verkiezingscommissie’ wees uiteindelijk Hayes als winnaar aan, maar hij moest beloven dat hij (een Democratisch programmapunt) een einde zou maken aan de ‘bezetting’ van de Zuidelijke Staten. Dat besluit zette de deur open voor de Jim Crow-wetten, de wettelijke discriminatie van zwarten. Het was kortom een afzichtelijk compromis met afschuwelijke gevolgen. Maar het is nog maar de vraag of een getergde Trump een compromis zal accepteren. Hij voert campagne onder de slogan ‘stem voor mij of voor de chaos.’ Wat hij er niet bij vertelt is dat hij van plan is die chaos zélf te veroorzaken.

Hoe is het mogelijk dat een dergelijke man president van de Verenigde Staten kon worden? In een synoptische alinea zoekt Lepore de oorzaak in een baaierd aan factoren (p. 862):

‘De uitslag van de presidentsverkiezingen van 2016 vond zijn oorsprong in technologische disruptie: het Twitteraccount van Donald Trump was in de campagne het belangrijkste politieke communicatiemiddel, wat tot een crisis in de pers had geleid. Waar goede bewijsvoering en rekenschap afleggen standaard waren geweest, had men zich ditmaal op anonieme bronnen en lekken gebaseerd, waarvan sommigen […] deel van Russische politieke beïnvloeding uitmaakten.’

Middenklasse

Dat klinkt als blame the media. Laat ik hier even zeggen dat genoemde Randolph Hearst in de jaren dertig over een alles dominerend media-imperium beschikte en dat een kwart van de Amerikanen een van zijn leugenachtige sensatiekranten las. Daarin etaleerde Hearst zijn gloeiende hekel aan socialisten (hij stuurde journalisten vermomd als studenten naar de universiteiten om linkse hoogleraren te ‘ontmaskeren’) én zijn haat jegens president Franklin Roosevelt. Maar ondanks die enorme mediamachine won die laatste steevast ruimschoots de verkiezingen. De media beheersen zegt dus niet alles. Maar nu Lepore weer:

‘Vanuit de krochten van de Amerikaanse politiek werden tegenstellingen van eeuwen her opgediept. De uitslag legde de rampzalige gevolgen van de verdwijning van een middenklasse bloot, maakte duidelijk dat de politieke stabiliteit van de Republiek een hoge prijs betaalde voor de in de grondwet verankerde ongelijkheid van vrouwen, markeerde het einde van de behoudende Christian Coalition [die kritisch stond tegenover Trump, mh] en legde de inhoudsloosheid van beide grote politieke partijen bloot.’

Zoals gezegd, Deze Waarheden is stug leesvoer. Wat mij opvalt in deze tweede passage, afgezien van de vage taal (‘tegenstellingen van eeuwen her’) en de gratuite knik richting vrouwenemancipatie, is dat Trumps overwinning volgens haar in feite maar één oorzaak lijkt te hebben, de ‘verdwijning van een middenklasse’. Dat de Amerikaanse samenleving een steeds grotere onderklasse kent, valt niet te ontkennen. Maar moet men ‘middenklasse’ zijn om democratisch te stemmen? Zijn de democraten het onschuldige slachtoffer van economische ontwikkelingen (waar ze zelf overigens ook aan hebben bijdragen)? Minstens zo belangrijk is, volgens mij, het falen van de Democratische partij. Er is geen overkoepelend verhaal, geen visie die duidelijk maakt dat (juist) Amerika gebaat is bij een progressieve politiek. De partij kent een sterke linkervleugel met een afkeer van nationalistische retoriek – daar kom je dus niet ver mee. Rechts daarvan heerst de stilte. Jo Biden probeert die te vullen maar hij inspireert niet. Hij blijft bovendrijven dankzij de weerzin die Trump bij velen oproept. Als Biden wint, is dat dankzij Trump. En dan is het zo opmerkelijk dat dit falen bij Lepore helemaal aan het einde komt, en dan in combinatie met het falen van de Republikeinse partij. Dat laatste is geen geheim; die partij heeft zijn ziel en zaligheid verkocht aan de mislukte New Yorkse zakenman. Dat maakt de nasleep van de komende verkiezingen nóg gevaarlijker. Maar de Democratische partij verkeert in minstens even diepe problemen.

Het schip van staat

Biden komt in Deze Waarheden niet voor. Hij duikt één keer op als senator maar niet als vicepresident onder Obama (!) en ook niet als presidentskandidaat (de verkiezing gebeurde neem ik aan ná verschijnen). We weten dus niet of Lepore hoge verwachtingen van hem heeft. Voor haar antwoord op de vraag ‘hoe nu verder?’ citeer ik een symbolische passage aan het slot van haar epiloog (p. 878-879):

Het schip van staat schudde en schokte. Progressief Amerika, al bij een zuchtje wind omvergeblazen, had de zeilen niet op tijd gestreken, waardoor ze in de opstekende wind wild klapperden in het zwiepende tuig. Men was benedendeks bij elkaar gaan zitten en had geen koers uitgezet terwijl men geen zicht had op de horizon en het kompas niet doorgrondde. Om het volk te paaien had conservatief Amerika al het houtwerk aan dek verzameld en in de fik gezet, had conservatief Amerika de mast zelf vernield, het hele concept waarheid.’

‘Een nieuwe generatie zou de taak krijgen om, rekening houdend met wat hun voorgangers tot stand hadden gebracht, de zwarte diepten te peilen. Als die het zwaargehavende schip wilde herstellen, moest die nieuwe lichting Amerikanen de formidabelste den in het hertenbos vellen en oprichten, die dan als de nieuwe mast het jagende zwerk zou doorklieven…’

Nou nou…. Dit slot klinkt opeens een stuk ‘poëtischer’. Ik heb het vermoeden dat hier een redacteur aan het werk is geweest met een zwierig pennetje. Maar de boodschap is duidelijk: alles komt goed. (Zoals het hoort in een Amerikaans non-fictieboek) De progressieven hebben de tekenen des tijds niet gezien en hebben op hun handen gezeten, zeker, maar de ware vijanden van de Republiek zijn de conservatieven. Zij hebben ongelofelijk veel schade aangericht. Maar gelukkig, op een dag komt alles goed. Dan zijn die vreselijke conservatieven blijkbaar ineens verdwenen en kan het opbouwen beginnen. Dan gaat de Republiek weer ‘het jagende zwerk doorklieven’…

Het is de oude illusie van progressief Amerika. Dat er uiteindelijk geen conservatieven meer zullen overblijven. Dat de progressieven de toekomst hebben – de toekomst zíjn. Misschien is het eigen aan politieke bewegingen om zulke dromen te koesteren. Maar dromen zijn geen vervanging voor strategie. Dat is nu juist de kern van het probleem met de Democratische partij: men is er té gemakkelijk van overtuigd dat de macht haar eens als vanzelf zal toevallen. En Lepore blijkt dezelfde illusie te koesteren. Wacht maar. Het komt wel goed. Ze verdwijnen vanzelf.

Ik ben daar nog niet zo zeker van.