Er wordt weer gekozen, en ik verbaas me steeds maar weer over de stemfie. De Kiesraad heeft er blijkbaar geen enkel bezwaar tegen als je een selfie maakt waarop je ingevulde stembiljet zichtbaar is, maar een kind meenemen in het stemhokje? Dat mag niet, “in verband met het stemgeheim”. Alleen als de voorzitter ervan overtuigd is dat het kind geen invloed kan uitoefenen, bijvoorbeeld omdat het nog vooral op potloden kauwt in plaats van ermee kleurt, wordt een uitzondering gemaakt.
Het is een merkwaardige tegenstrijdigheid. De staat vertrouwt op de standvastigheid van burgers met een telefoon, maar niet op die van die met een kleuter. Een foto van je keuze delen met een publiek dat wél kan lezen, oordelen en liken is blijkbaar minder controlerend of bedreigend dan de aanwezigheid van een kind dat nog niet kan spellen. Het stemgeheim wordt hier niet beschermd, maar geritualiseerd: de oude regels zijn belangrijker dan de veranderende realiteit die ze moeten beveiligen.
Want waar ligt de echte dreiging van beïnvloeding? Niet bij het kind dat het potloodje het liefst mee zou nemen, maar bij de druk buiten het hokje. Dwingende partners die “even overleggen”, werkgevers die subtiel aanmoedigen “voor stabiliteit te kiezen”, kerkgemeenschappen die hun stemadvies op de kansel projecteren, of criminele organisaties die hun belangen behartigd willen zien worden: dat zijn de echte erosies van het stemgeheim. Toch is daar geen regel voor. En sinds de stemfie kan je ‘bewijzen’ dat je gedaan hebt wat je is opgedragen. Maar de Kiesraad houdt zich liever bezig met de hypothetische macht van een kleuter dan met de feitelijke macht van algoritmes, sociale of echte druk en digitale echokamers.
De belangrijkste reden dat stemfies niet verboden worden, is vermoedelijk de praktische onmogelijkheid van handhaving. Je kan mensen immers moeilijk dwingen hun telefoon tijdelijk af te geven. Mocht dat zo zijn, dan is dat misschien waar, maar tegelijkertijd een gemakzuchtige redenering. Want een regel die niet goed te controleren valt, is niet per definitie zinloos, zeker niet als het gaat om de bescherming van het stemgeheim. De logica blijft op zijn zachtst gezegd scheef: een kleuter naast je in het hokje geldt als een bedreiging van het democratisch principe, maar een publiek archief van stemfies is een onschuldige uiting van burgerschap. Daarmee wordt een systeem gecreëerd en in stand gehouden waarin sociale druk en manipulatie mogelijk vrij spel krijgen.
Elke stemfoto is niet alleen een persoonlijke verklaring die trots online wordt geplaatst, maar ook een digitaal spoor dat anderen kunnen gebruiken om te meten, beoordelen en sturen. Of erger. Wat begint als een schijnbaar onschuldige vorm van zelfexpressie, eindigt zo als indirecte controle: precies wat het stemgeheim ooit moest voorkomen.
Reacties (7)
Stemgeheim is een recht, geen plicht. Je mag dus best aan anderen vertellen op wie je hebt gestemd (heb ik ook gedaan), maar niemand mag je ertoe dwingen. En de overheid moet ervoor zorgen dat je het geheim kunt houden, als je dat wilt. Een stemfie lijkt me dus geen schending en een kleuter die meegaat net zomin.
In sommige steden in Italië vraagt de lokale mafia om een foto van het stembiljet.
(Misschien vragen ze dat niet aan elke burger, maar wel aan mensen die ze omgekocht hebben).
In zo’n geval wordt het al moeilijker om je stem geheim te houden, als je dat wilt.
Als je gedwongen wordt een stemfie te nemen om te bewijzen dat je op een bepaalde manier gestemd hebt, dan is dat wel een schending. Zonder stemfie kan je liegen over je stem.
Je mag terecht niet een volwassene meenemen het stemhokje in, omdat je dan zeker niet kan controleren of deze invloed heeft. Een stemfie vervult indirect dezelfde functie. Hij kan worden gebruikt als controlemiddel zonder daadwerkelijk mee het hokje in te hoeven gaan.
Ja, goed punt. Daar stond ik niet bij stil.
Het grappige is dat de kiesraad zich bewust is van het risico:
Hoe ze dat dan gaan voorkomen, staat er niet bij.
Je kan mensen immers moeilijk dwingen hun telefoon tijdelijk af te geven.
Op zich kan dat prima: dat doen mensen op Schiphol ook als ze langs de douane gaan.
Het vergt wel investeringen: een kluisje om de telefoon in te leggen, of een medewerker die op de telefoons past. Misschien een kleine metaaldetector.
Willen we dat? Mederwerkers zijn vrijwilligers, en als zodanig niet in staat om om te gaan met boze mensen en misschien wel geweld.