Staat bouwt digitale hekken aan de grenzen

Wie denkt dat hij sinds het Verdrag van Schengen ongecontroleerd de grenzen kan passeren, heeft het mis. De kans om gecontroleerd te worden is veel groter dan voor de inwerkingtreding van het grensverdrag, namelijk 100 procent. Aan alle binnengrensovergangen wordt een nieuw controlesysteem uitgerold: @MIGO. Dat vergelijkt kentekennummers met allerlei zwarte lijsten. Naar goed Nederlands gebruik beperkt de techniek zich niet alleen tot handhaving, maar wordt er ook al nagedacht over opsporingstoepassingen. En naar goed Nederlands gebruik wordt daar weer heel geheimzinnig over gedaan.

Over @MIGO (@automatisch Mobiel Informatie Gestuurd Optreden) is niet zo heel veel bekend. Het wordt maar een paar keer kort genoemd in Kamerstukken en via google vind je een korte projectomschrijving bij TNO, een van de onderzoeksinstellingen die aan de wieg van het systeem hebben gestaan. Met een beroep op de Wet  openbaarheid van bestuur haalde ik meer informatie naar boven, al werden de meest belangrijke stukken niet vrijgegeven of zwartgemaakt door het ministerie van Veiligheid en Justitie.

@MIGO is vanaf 2003 ontwikkeld door een samenwerkingsverband van LogicaCMG, TNO en de Koninklijke Marechaussee. @MIGO is een kentekenherkenningsyteem (ANPR, Sargief) dat via cameratoezicht informatie over verdachte voortuigen sneller bij de Marechaussee moet brengen, zodat die zijn taak in het toezicht op vreemdelingen effectiever en efficiënter kan uitvoeren. De Marechaussee vergelijkt de kentekendata met verschillende bronnen, zoals die van de Rijksdienst voor het Wegverkeer, Het Nationaal Schengen Informatie Systeem en het Opsporingssysteem. Een betere handhaving dus, op zich niets mis mee.

In een evaluatie van een proef in 2005 wordt alvast een horizon geschetst. ,,[Het is] de verwachting dat dergelijke technologische mogelijkheden een grote, zo niet doorslaggevende rol zullen gaan spelen in het kader van het (inter)nationale veiligheidsbeleid. Daarnaast is ook de verwachting dat de technologische ontwikkelingen, die met @MIGO in gang zijn gezet, van grote invloed zullen zijn op de manier waarop de opsporingsbevoegdheden in de toekomst zullen worden uitgebreid.’’ LogicaCMG, één van de opstellers van het rapport, moet ook aan zijn marktpositie denken. Er wordt een schatting gemaakt dat de slimme camera’s bij negen à tien snelwegen aan de binnengrens worden geplaatst. Het zal bij alle vijftien gaan gebeuren.

Een belangrijk onderdeel van @MIGO is de zogenoemde dataminingmodule. ,,Dit betreft de intelligencemodule waarmee automatisch, op basis van de kruisbestuiving en verbandcontroles van informatie- en berichtenstromen tussen de verschillende systeemmodules, trendanalyses en patronen van voertuigen inzichtelijk kunnen worden gemakt. Voorts kan met deze module ook een prognose worden gegenereerd (van in- of uitreispatronen) betreffende de momenten dat een specifiek voertuig (of doelgroep) opnieuw wordt verwacht de locatie van de cameraopstelling te passeren.’’ Daarvoor worden van tevoren ‘kennisregels’ opgemaakt waarvoor een verhoogde alertheid is geboden. ,,Aan ieder profiel kan een prioriteitscode worden toegekend; de actueel gestelde profielen in combinatie met de toegekende prioriteitswaarden vormen de basis voor het informatiegestuurd kunnen optreden’’, aldus LogicaCMG en TNO.

Maar wat een verdachte auto is en wat die kennisregels zijn, daar wil het ministerie niets over kwijt. Die stukken worden niet geopenbaard of zijn zwartgemaakt. Terwijl juist belangrijk is om transparant te maken wat als verdacht te boek staat. Als het om mobiel vreemdelingentoezicht gaat, kunnen we daar best naar raden. Een Poolse auto die telkens de grens bij Venlo oversteekt in perioden dat er veel inbraken worden gepleegd. Een busje met Italiaans kenteken dat eens per maand bij Maastricht binnenrijdt.

Dit probleem wordt echter belangrijker als we het aanbestedingsdocument voor de landelijke invoering erbij halen. Daarin staat toch heel duidelijk: ,,De ontwikkelingen en ervaringen van de afgelopen jaren en toenemende samenwerking met andere OOV-diensten (Openbare Orde en Veiligheid, dt) hebben geleid tot het besef dat MTV niet beperkt zou moeten blijven tot het huidige toezicht op de Vreemdelingenwetgeving, mar uitgebreid dient te worden tot toezicht Veiligheid. Daarmee komt het systeem impliciet ten dienste te staan van het Opsporings- handhavings en beveiligingsproces in de volle breedte.’’ Ook de AIVD wil meekijken, al wordt dat niet met zoveel woorden gezegd. Er wordt wel een mogelijkheid ingebouwd tot ‘afgeschermd onderzoek’ ,,Ten behoeve van dit onderzoek wil men passages van deze kentekens signaleren zonder dit voor anderen zichtbaar is.’’

Op dit punt zou ik toch heel graag willen weten wat verdacht is, of de informatie in al die databanken betrouwbaar is, wat daarmee gebeurt en hoe ik mij tegen een eventuele false positive kan verweren. Een false positive betekent in dit geval waarschijnlijk dat u aan de kant wordt gezet, of mee moet naar het bureau.

Hoe @MIGO zich verhoudt tot de verschillende wetten die de omgang met persoonsgegevens regelen, of hoe @MIGO zich verhoudt tot het Verdrag van Schengen, weten we niet. Het ministerie wil adviezen daarover niet vrijgeven. Een bezwaarprocedure loopt.

Dat de Marechaussee een handhavingsinstrument nodig heeft, is logisch en dat ICT daarin een grote rol speelt ook. Maar zoals we vaak zien, is er meteen sprake van function en mission creep, zelfs nog voordat het systeem goed en wel draait. Het vervelende is, je hebt niet door wat precies aan de grenzen gebeurt. Er wordt niet over gecommuniceerd en transparantie wordt zelfs actief tegengewerkt.

Je merkt er niets van, tenminste zolang alles goed gaat. De controle wordt aan het zicht onttrokken, maar is er wel degelijk. Ik wijt dat altijd maar aan wat ik de ‘esthetiek van surveillance’ noem: surveillance is zo verpakt en vormgegeven, dat je haast niet opmerkt hoe en of je in de gaten gehouden wordt. Je mag dan lekker met honderd over de grens scheuren, maar je wordt nog wel degelijk gecontroleerd. Meer dan voorheen en op een wijze die totaal ondoorgrondelijk is.

De documenten publiceer ik later.