Spanje worstelt nog steeds met verleden Franco-regime

ELDERS - Waar zijn voorgangers verstek lieten gaan wil de nieuwe Spaanse premier Pedro Sánchez schoon schip maken met het fascistische verleden.

Honderden aanhangers van de vroegere Spaanse dictator Franco verzamelden zich zondag in de Valle de los Caídos (Vallei van de Gevallenen) zo’n veertig kilometer ten noorden van Madrid. Het is een door Franco opgerichte gedenkplaats voor de slachtoffers van de Spaanse Burgeroorlog. De generalissimo, die in 1975 stierf, ligt er zelf ook in een praalgraf naast José Antonio Primo de Rivera, leider van de fascistische Falange. Maar niet meer voor lang. De nieuwe Spaanse regering gaat een einde maken aan dit bedevaartsoord voor fascisten door Franco’s resten naar elders te verplaatsen. En dat willen zijn aanhangers van de Nationale Francisco Franco Stichting verhinderen. De stichting, die zo’n 500.000 donateurs telt, ontving van de vorige, conservatieve regering van Rajoy ook nog subsidie.

Het monument herbergt de resten van meer dan 33.000 gevallenen, zowel soldaten van Franco als van de Republiek die hij uiteindelijk versloeg. Duizenden krijgsgevangenen en politieke gevangenen hebben meegewerkt aan de bouw, die maar liefst 18 jaar duurde, voordat het in 1959 door Franco kon worden ingewijd. Wat er met het monument gaat gebeuren is onduidelijk. Moet het blijven bestaan als herinnering aan de burgeroorlog of is het beter daarvoor een nieuw monument op te richten en Franco’s constructie langzaam te laten vervallen tot een ruïne?

Sevilla

In Sevilla worden de stoffelijke resten verplaatst van generaal Gonzalo Queipo de Llano. Hij wordt verantwoordelijk gehouden voor het ombrengen van 50.000 inwoners van de stad gedurende de burgeroorlog. Een Britse historicus beschrijft hem als een geboren sadist die Radio Sevilla gebruikte voor het uitzenden van seksistische en homofobe propaganda. De prominente plaats van zijn graf in de kerk van Macarena, een wijk in Sevilla, zorgt al jaren voor een heftig debat. Nu is het kerkbestuur overstag gegaan voor de Ley de Memoria Histórica, de wet die alle herinneringen aan het fascistisch verleden uit de openbaarheid wil bannen.

Massagraven

De nieuwe Spaanse regering wil het zoeken naar resten van nog steeds vermiste slachtoffers van de burgeroorlog niet langer overlaten aan het privé initiatief. Er zijn nog meer dan 1200 massagraven ongeopend, volgens het Spaanse ministerie van Justitie. In de afgelopen tijd is er alleen door nabestaanden en particuliere stichtingen gezocht naar slachtoffers. Veel initiatieven die een jaar of tien geleden door de regering Zapatero zijn ingezet om met het franquistische verleden af te rekenen zijn vertraagd of gestopt onder Rajoy. Minister Dolores Delgado gaat er werk van maken. ‘Het is onacceptabel dat mensen van over de negentig nog steeds moeten wanhopen dat ze nooit te weten zullen komen waar de resten van hun ouders begraven liggen’, zei ze vorige week.

Babyroof

De geschiedenis die nog de meest heftige emoties oproept is die van babyroof. Pas geboren kinderen van arme of ongehuwde moeders werden tot in de jaren tachtig in ziekenhuizen en kraamklinieken direct na de geboorte afgevoerd en ter adoptie aangeboden aan rijke kinderloze echtparen. De moeder kreeg te horen dat het kind helaas was overleden. Na jarenlange voorbereidingen, waarin geadopteerde kinderen die hun afkomst uiteindelijk hebben ontdekt, een belangrijke rol speelden, is vorige maand het proces begonnen tegen dokter Eduardo Vela. Hij zegt van niets te weten. Naar het voorbeeld van oude nazi-kampbewakers die op hoge leeftijd nog voor het gerecht werden gedaagd, probeerde Vela (85) met gezondheidsklachten het proces te vertragen. Tegen een Britse undercover journalist verklaarde hij eerder dat hij de wet nooit heeft overtreden. Vela staat terecht nadat, Inés Madrigal, een van de kinderen die hij had weggegeven, een procedure was begonnen tegen haar adoptiemoeder. Die had haar verteld over het aanbod van de dokter, toen ze 46 was en nog steeds kinderloos. Ze is inmiddels overleden maar heeft van harte meegewerkt aan het boven water krijgen van de waarheid. Inés Madrigal wil uiteindelijk bereiken dat de adoptiefkinderen van Vela te horen krijgen hoe het gelopen is zodat zij weten dat hun moeders hen niet in de steek hebben gelaten.

‘Foute’ ouders maken ‘foute’ kinderen

De misdadige praktijken van dokters, priesters en nonnen van katholieke klinieken zijn volgens de Britse historicus Peter Anderson geworteld in Franco’s fascisme. Kinderen werden onttrokken aan ‘foute’ ouders, politieke gevangenen, opponenten van het regime of a-socialen, in de ogen van de katholieke middenklasse, om te voorkomen dat de maatschappij zou worden vergiftigd met ‘foute’, linkse ideeën. Een Spaanse psychiater, Antonio Vallejo Nájera, schreef na een bezoek aan nazi-Duitsland: ‘We zijn het eens met de nationaal-socialisten dat elk ras zijn eigen functie en betekenis heeft’. Behalve politieke motieven speelde ook het streven naar disciplinering van de lagere klassen een belangrijke rol bij adoptie en uithuis plaatsing van kinderen, waarvoor de toenmalige wet de mogelijkheden bood. Pas jaren na de dood van Franco is er een einde gekomen aan de geïnstitutionaliseerde babyroof.

Eind vorig jaar schreef Chris van der Heide in De Groene in een artikel over deze zaak:

Het is veelzeggend dat ook in het Spanje van na Franco kinderen geroofd werden, stellen critici. Nog veelzeggender vinden zij het dat officiële instanties dertig, veertig jaar later hierover nog steeds de schouders ophalen. Het tekent het land. Het is door en door corrupt, kapot, verdwaald. Anders gezegd: er is sinds Franco veel minder veranderd dan gewoonlijk aangenomen wordt.

Pedro Sánchez en zijn nieuwe regering moeten laten zien dat deze treurige conclusie binnenkort achterhaald is.