ANALYSE - Komt een versoepeling van het ontslagrecht de dynamiek van de arbeidsmarkt ten goede en helpt het werklozen eerder aan een baan? Of draagt het niets bij aan het overbruggen van de kloof tussen insiders en outsiders op de arbeidsmarkt? Hoogleraar Arbeidseconomie Joop Schippers pleit voor een ander beleid.
Dagelijks worden er in Nederland werknemers ontslagen. Soms na een tijdelijk dienstverband van een half jaar. Soms na een dienstverband van tientallen jaren. De ene keer gaat het om een individueel ontslag. De andere keer gaan er honderden werknemers tegelijkertijd de poort uit. Inmiddels is het aantal werklozen opgelopen tot ruim boven een half miljoen. Kennelijk is het niet zo ingewikkeld om – als je dat echt wilt of als het vanwege een reorganisatie of bedrijfssluiting onvermijdelijk is – van je personeel af te komen. Natuurlijk, zomaar zonder reden mensen op straat zetten, bijvoorbeeld omdat hun nieuwe brilmontuur je als werkgever niet aanstaat, kan niet. Maar dat is ook niet wat de meeste werkgevers ambiëren.
Toch worden er telkens – zowel in de wetenschap als de politiek – pleidooien gevoerd voor verdere versoepeling van het ontslagrecht. Dat zou de arbeidsmarkt flexibeler maken en zou, zo is de redenering, ook mensen die nu aan de kant staan meer kansen bieden op een baan. In het regeerakkoord van het nieuwe kabinet van VVD en PvdA zijn een aantal afspraken op dit punt opgenomen. Hierbij lijken twee observaties op hun plaats.
De eerste is dat de Nederlandse arbeidsmarkt al tamelijk flexibel is. Vanuit buurlanden als Duitsland en België wordt bij tijd en wijle bewonderend dan wel verlekkerd over de grens gekeken. De perceptie daar is dat de Nederlandse arbeidsmarkt aanzienlijk flexibeler is dan die in veel andere Europese landen. De Nederlandse arbeidsmarkt is zelfs zo flexibel dat vanuit werkgeverskring afgelopen zomer waarschuwende geluiden opklonken dat de grenzen van de flexibiliteit bereikt waren. Nog meer flexibiliteit zou ten koste gaan van investeringen door werkgevers en werknemers in nieuwe kennis en vaardigheden. Deze vormen van menselijk kapitaal renderen immers het beste bij een langduriger verbintenis tussen werkgever en werknemer, ook al gaat het dan niet noodzakelijk meer om een baan voor het leven. In die zin vormt een reële ontslagvergoeding een goede stok achter de deur: een verbroken arbeidsrelatie resulteert vrijwel altijd in verlies aan menselijk kapitaal en het besluit daartoe mag niet lichtvaardig worden genomen.
Kloof tussen ‘insiders’ en ‘outsiders’ wordt niet overbrugd
De tweede observatie betreft de claim dat een (nog) flexibeler arbeidsmarkt de kloof tussen ‘insiders’ en ‘outsiders’ op de arbeidsmarkt zou kunnen dichten. Die kloof is ongetwijfeld het grootste probleem van de Nederlandse arbeidsmarkt. Werken in Nederland is topsport en wie niet met de (productief) besten kan meekomen, staat al snel aan de zijlijn.
In het verleden (laatste kwart van de 20ste eeuw) was dat veelal met een royale inkomensvoorziening. In het huidige tijdsgewricht betreft het veelal een uitkering die maximaal schraal genoemd kan worden. Wat erger is: wie eenmaal aan de kant staat, vindt slechts moeizaam de weg terug naar de arbeidsmarkt. En velen lukt dat helemaal niet. Momenteel geldt dat bijvoorbeeld in toenemende mate voor ouderen die als gevolg van de crisis hun baan hebben verloren. Honderden sollicitaties en geen enkele uitnodiging.
Zou dat beter worden als je als werkgever (nog) gemakkelijker van je mensen af zou kunnen? Feit is dat de afgelopen jaren nog nauwelijks vaste banen worden vergeven. Nieuwe werknemers (jong of – een enkele keer – oud) gaan aan de slag via een uitzendconstructie of op een tijdelijk contract dat volgens de wettelijke regels een aantal keren mag worden verlengd. Zelfs gerespecteerde overheidsorganisaties kiezen er daarna voor hun werknemers een aantal maanden uit dienst te laten gaan om daarna het hele circus van flexibele contracten opnieuw op te starten. Dus welke (oplettende) werkgever zit er in Nederland nog aan zijn werknemers vast? Het probleem waar een soepeler ontslagrecht een oplossing voor pretendeert te bieden, lijkt amper te bestaan.
Inkomen werklozen daalt straks sneller
Wel leidt bijvoorbeeld een kortere WW-duur, een lagere uitkering na het eerste jaar en een beperking van de ontslagvergoeding, zoals overeengekomen in het coalitieakkoord van VVD en PvdA, er toe dat mensen die hun baan verliezen en niet snel een nieuwe vinden (en dat zijn er momenteel heel wat, zeker onder de ouderen die werkloos worden) sneller dan in het verleden met een inkomensdaling worden geconfronteerd die hen ook op andere terreinen dan de arbeidsmarkt in de problemen brengt. Overigens wordt in deze discussie vaak voorbijgegaan aan het al langer bestaande effect van de maximumdagloonbepaling in de WW. Die zorgt er voor dat mensen met een iets hoger inkomen in geval van werkloosheid hun koopkracht snel fors zien dalen, met alle gevolgen van dien. De wijzigingen in de regelgeving rond ontslag lijken vooral te resulteren in afwenteling van WW-kosten op een beperkte groep onfortuinlijke burgers die op het verkeerde moment voor de verkeerde baas werkten. Werklozen worden niet aangenomen omdat er geen werk is; niet omdat je als werkgever mogelijk te lang aan ze vast zit.
Koersen naar andere oplossing
Het probleem van de rigide scheiding tussen ‘insiders’ en ‘outsiders’ vergt een andersoortige oplossing. Voor een deel bestaat die in het opvijzelen van de (te lage) productiviteit van een deel van de ‘outsiders’. Scholing, training en stages kunnen daarbij helpen. Wellicht dat een deel van de ‘outsiders’ zich daarmee kwalificeert voor een positie in de eredivisie van het Nederlandse arbeidsbestel.
Aan anderen is verdere scholing en training niet besteed; zij zitten qua competenties aan hun maximum. Hun inschakeling vergt een andere inrichting van datzelfde arbeidsbestel. Die begint met de erkenning dat laag productief ook productief is en dat voor sommigen meedoen als zodanig al een overwinning is. Soms kunnen werknemers met een lage productiviteit buitengewoon nuttige ‘extra handjes’ zijn die drukke, hoog productieve collega’s het werkzame leven veraangenamen. Waar werknemers onvoldoende productief zijn om zelfstandig een adequaat loon te verdienen, moet dat uit andere bronnen worden aangevuld. Van dat laatste kun je een enorm probleem maken (wie draagt die kosten?), maar bedacht dient te worden dat deze mensen hoe dan ook van een inkomen moeten worden voorzien. Met dat gegeven in het achterhoofd lijkt het tot wederzijds voordeel te strekken als deze burgers zich – elk op hun eigen wijze en naar eigen vermogen – voor de samenleving verdienstelijk maken, terwijl het feit dat zij meedoen en meetellen bijdraagt aan hun eigenwaarde en zelfvertrouwen en een positieve impuls geeft aan de sociale cohesie in de samenleving.
Reacties (26)
Geheel eens met de strekking, toch gebeurt het niet. Gaarne analyse waarom het niet gebeurd.
Je hoeft maar naar de VS te kijken om te concluderen dat een ultiem flexibele arbeidsmarkt niet werkt.
Dat experiment hoeven we dus hier niet te herhalen.
Als GL en D66 dit soort artikelen nu ook eens lezen, en met name de alinea over dat scholing niet zaligmakend is…
Onslag makkelijker maken heeft alles te maken met de rechtspositie van beider partijen. Veel oudere werknemers kunnen gewoon nu al niet meer meekomen in het digitals tijdperk. Ze kunnen geen afstand doen van hun life manier van werken en daardoor worden ze overbodig. Ik denk dat er daar heel veel van zijn. En omdat ze al 20 jaar ergens zitten, kosten ze ook nog eens 3 keer zoveel als een ambitieuze jonge hond. Maar het is wel erg duur om van oud personeel af te komen als je ze een jaarsalaris en training en begeleiding of vervangende werkzaamheden moet aanbieden. Bovendien heerst de wet dat wie betaalt, bepaald dus sommige werkgevers zouden maar al te graag mensen ontslaan, zeker als de zaken slecht gaan kan er irritatie op de werkvloer ontstaan. Alweer jets dat richting amerikaanse wetgeving opschuift, helaas.
Goed betoog en grotendeels eens. Toch kom ik niet om de volgende veel gehoorde kritiek heen: als laagproductieven worden aangenomen tegen een lager loon dan gewoonlijk, dat aangevuld wordt door de overheid, dan blijkt dat werk een dooie mus wanneer de subsidie stopt. Dit idee is niet nieuw en we hebben het al vaker gehad. Telkens werden die gesubsidieerde banen als tweederangs gezien en niet als volwaardig werk. Hoe waarborg je baanzekerheid voor zowel werkgever als werknemer, als de overheid niet durft te beloven dat die subsidies blijven bestaan? Zelfs als ze dat belooft, zou ik het nog niet geloven, eerlijk gezegd. Er zit vast ook een heel keurings- en herkeuringsgebeuren aan vast, waarlangs je iemand subsidies kan afpakken die je ze hebt beloofd.
Veel mensen van boven de 45 solliciteren zich suf, worden niet of nauwelijks uitgenodigd. De reacties doorlezend, begin ik te begrijpen waarom. Want kennelijk zien we ‘ouderen’ in de eerste plaats als mensen die niet meer goed kunnen meekomen en laagproductief zijn. Daar sta je dan op je 45e: uitgerangeerd en op een zijspoor geplaatst. Terwijl tegelijk het kabinet en de samenleving je met de nek aankijken omdat je hun geld kost. Er is iets grondig mis als je mensen die jarenlang ervaring hebben opgedaan en nog meer dan 20 jaar mee te dienen draaien in het arbeidsproces, op deze manier afserveert.
Als een werkgever mij vraagt of ik flexibel ben, bedoelt zij of ik ook buiten kantoortijden wil werken. Maar flexibele arbeid is blijkbaar iets anders dan een flexibele arbeidsmarkt.
Ik dacht dat een markt iets te maken had met vraag en aanbod. Maar de gewenste flexibiliteit geldt alleen maar voor de vraagkant: het wordt makkelijker om van mensen af te komen, maar het wordt niet makkelijker om ergens binnen te komen.
Wat Johanna zegt: het probleem zit niet bij de werknemers, maar bij de werkgevers. Die denken dat iedereen boven de 40 oud en uitgeblust is. Die denken dat als je jonge, kneedbare mensen van 25 aanneemt, dat ze veel productiever zijn dan iemand van in de vijftig, die ondertussen wel weten waar alle valkuilen zitten.
@4: Self-fulfilling prophecy. Wie maar blijft roepen dat oudere werknemers niet mee kunnen gaat er zelf in geloven. Veelal valt dat reuze mee. Zo zijn de 55-plussers allang geen digibeten meer. Je kunt het eerder zoeken in werkgevers die verzaken de kennis van hun personeel op niveau te houden.
Dat veel 55-plussers nog mee kunnen geloof ik wel, maar zolang ze duurder zijn dan een jongere werknemer die even productief is, is de keuze niet zo moeilijk.
@10: en dat is het punt, toch? Dat soepelere ontslagrecht is niet nodig voor de arbeidsmarkt, en volstrekt niet in het belang van de samenleving – maar voor bepaalde werkgevers is het wel makkelijker dan gewoon reele tarieven betalen. (En dat die kosten vervolgens via ww en overige uitkeringen alsnog voor rekening van de samenleving komt, dat zal die werkgevers een zorg zijn – maar de politiek zou dat wel moeten beseffen.)
En in de tussentijd blijft ‘de samenleving’ maar hameren op:
– “We moeten niet kijken naar wat mensen niet kunnen, maar kijken naar wat ze wél kunnen”
– “Sommigen zeggen dat het sociaal is om een uitkering te geven, ik vind het socialer om mensen aan het werk te krijgen.”
– “Wie kan werken, werkt. Ongeveer een half miljoen mensen in Nederland hebben een uitkering terwijl zij wél geheel of gedeeltelijk zouden kunnen werken. Alleen voor mensen die echt niet kunnen werken is er langdurige ondersteuning. In te veel gevallen staan mensen, die wel (deels) kunnen werken, langs de kant als gevolg van slecht beleid – of omdat zij gemakzuchtig gebruik maken van sociale regelingen. De VVD wil dat deze groep (weer) aan de slag gaat.”
Zomaar een paar citaten van onze grootste regeringspartij en haar leider.
Niet alleen vinden 45-plussers met grote moeite een nieuwe baan, onze grootste regeringspartij verwijt ze ook nog dat ze niks doen terwijl ze wel kúnnen werken en dat ze “gemakzuchtig gebruik maken van sociale regelingen”.
Diezelfde mensen komen straks na een jaar terecht in een WW-uitkering op bijstandsniveau (70% minimumloon), mogen hun eigen huis verkopen dat ze vervolgens aan de straatstenen niet kwijt raken.
Tegelijkertijd treft het niet alleen ‘ouderen’ (sinds wanneer ben je oud als je 45-plus bent trouwens), maar ook jongeren. De jeugdwerkloosheid ligt inmiddels rond de 13 procent, meer dan twee keer zo hoog als het percentage over de hele beroepsbevolking. Je vindt dus kennelijk vooral werk als je ouder bent dan 24 en jonger dan 45?
Waarom doen die gerespecteerde overheidsorganisaties dat dan? Waarom nemen ze niemand meer vast in dienst? Omdat ze denken er dan nooit meer vanaf te komen lijkt mij het antwoord. En dat is dan toch ook de reden voor een soepeler ontslag: de hoop dat werkgevers weer mensen in vaste dienst aannemen.
Of dat werkt, en of er geen betere methodes zijn weet ik niet, maar ik vind het wel raar dat dit artikel daar niet op in gaat.
Want dat is toch een serieuze onrechtvaardigheid, al die tijdelijke contracten voor nieuwkomers terwijl de oude hap met een beroerde arbeidsproductiviteit/salaris verhouding rustig naar hun pensioen kunnen toewerken. Schandalige werkgevers, die gerespecteerde overheidsorganisaties…
Welke productiviteit?
Zijn dat die dikke rapporten die nauwelijks gelezen worden en waarvan het belang vooral aan de dikte wordt getoetst?
Of neem al die vergader uren veelal van de best betaalden, een verschijnsel waar ons land heel hoog staat.
Als je een werkgever vraagt over flexibeler ontslagrecht kijkt hij met verbazing want vertelde me laatst een chef, iedereen kan je binnen een half jaar er uit werken. Daar heb je zelfs bepaalde bureaus voor die je in de hand neemt, als het wat moeilijker zou gaan. Alleen de hoger betaalde arbeidskrachten die nog wel eens een contract hebben gesloten wat moeilijker be-eindigbaar is. Maar ja, daar is de versoepeling ontslagrecht, beter gezegd: verder uithollen rechtsbescherming werknemer, niet voor bedoeld, toch.
Wat mij iedere keer verbaast, is de suggestie, dat als het gemakkelijker wordt om werknemers te ontslaan, er dan ook ineens meer betaald werk ontstaat. Mij ontgaat die relatie totaal.
Verder speelt er mijns inziens onder de oppervlakte een heel ander aspect: Als werknemers gemakkelijker kunnen worden ontslagen, neemt (voor alle) werknemers de baanzekerheid, dus de bestaanszekerheid af. Voor organisaties zal er dan veel minder (openlijke) discussie ontstaat over allerlei vernieuwings- en veranderingstrajecten, die de goeroes en adviseurs bepleiten (en waarvan de werknemers de ervaring hebben dat het veel gedoe en weinig effect geeft).
Of organisaties daar uiteindelijk veel mee opschieten, betweifel ik.
Het probleem is niet dat je er niet vanaf komt. Het kost bakken met geld. Dossier vorming en juridische procedures zijn buitengewoon kostbare zaken die vooral kleinere mkb-ers huiverig maakt. Alle adviseurs, juristen en ‘een chef”s betalen de rekening niet. Sterker nog, de eerste twee veroorzaken meestal de grootste kostenpost, dat die geen noodzaak voor verandering zien verbaasd dan ook niets.
Ik zie eigenlijk niet waarom mkb’ers geen zorgvuldig dossier hoeven aan te leggen? Als dat het voornaamste bezwaar is lijkt me dat alleen maar meer reden om de ontslagregeling niet te versoepelen. Want niemand is erbij gebaat als je mensen op straat kunt zetten, gewoon, omdat je ‘m niet mag ofzo. Voor je iets dergelijks ingrijpends doet (en je baan verliezen is wel ingrijpend met potentieel grote gevolgen) lijkt me het minste dat werkgevers dat behoorlijk onderbouwen.
(En waar we ook niet heen willen is een claimcultuur waarin ontslag makkelijk gaat maar je vervolgens wegens onrechtmatig ontslag een flinke claim kunt indienen na afloop.)
Die cultuur wordt juist in stand gehouden om dat je bij het minste of geringste lancune in het dossier een grote ontslagvergoeding aan je broek hebt hangen. Een dossier opbouwen betekent ook dat de werknemer waar je vanaf wilt al die tijd wordt doorbetaald.
De slachtoffer mentaliteit dat het zo erg en ingrijpend is om je baan te verliezen is een resultaat van de watjes cultuur die is ontwikkeld bij te veel bescherming. Gaat vanzelf weer over en stel je niet aan. Alles veilig van geboorte tot graf is een links-ideologische misconceptie.
Een grote ontslagvergoeding? Kom op zeg, heb je de kantonrechtersformule nagerekend? (Die je overigens niet of niet geheel krijgt als het onstlag aan de werknemer te wijten is.)
En inderdaad. Het lijkt me volkomen terecht dat een werknemer wordt doorbetaald terwijl je dat dossier opbouwt, omdat je eerst moet aantonen dat iemand niet functioneert. Als je dat gewoon bijhoudt (zoals je dus ook hoort te doen als behoorlijk werkgever) is dat geen enkel probleem en hoeft het niet eindeloos te duren. Maar je moet dat wel zorgvuldig aanpakken, en de werknemer verdient ook de kans om dingen te verbeteren.
Met slachtoffercultuur heeft dat niks te maken (als er iemand hier slachtoffer speelt is het de zielige werkgever die niets zou kunnen ondernemen), met zorgvuldig handelen wel. Als een werknemer niet functioneert kan het dienstverband beeindigd worden – maar dat is iets dat je behoorlijk dient te onderbouwen en wat niet ‘zomaar’ mag.
(Oh, en de flexibele arbeidsmarkt in de VS bewijst natuurlijk dat je baan verliezen niet minder ingrijpend wordt als het vaak gebeurt. En dat het de situatie voor vrijwel niemand verbetert.)
@19
Slachtoffermentaliteit? Tsja, wat wil je dan? Dan mensen het als hun eigen verantwoordelijkheid zien dat ze boven de 45 geen werk meer vinden omdat de samenleving hen ziet als laagproductief en als mensen die niet meer mee kunnen komen? En dat gaan we oplossen door het nog wat makkelijker te maken om mensen te ontslaan? Je zou wellicht een punt hebben als er voor iedereen werk was. Maar dat is helaas niet de realiteit.
Watjes en slachtoffers genoeg zo te zien. U gaat er allemaal vanuit dat u salaris een verworven recht is dat ten kosten van de ondernemer behouden moet worden. U werkgever is niet uw hoeder en geen filantropische instelling.
@20 Een dossier opbouwen om iemand te kunnen ontslaan is totaal iets anders dan een halfjaarlijks functioneringsgesprekje. Dat je dat onderscheid niet kan maken is een gebrek aan inzicht wat je standpunt wel verklaard. Nee, doorbetaling bij niet functioneren is niet terecht, al die tijd zit je met een niet functionerende werknemer die niets oplevert terwijl je een andere moet betalen om van hem af te komen. Waarom moet de werkgever voor die klaploperij opdraaien? en waarom moet hij dezelfde klaploper een zak(je) geld meegeven als hij geen meerwaarde heeft voor een onderneming? Waarom gaat iedereen er vanuit dat uw werkgever u meer verschuldigd is dan betaling voor verleende diensten?
Werkgevers zijn geen slachtoffer, die runnen een bedrijf en dekken zich met tijdelijk contracten andere constructies wel in. Dat maakt arbeidskrachten nodeloos duur zonder dat er wat tegenoverstaand. Dat heeft zowel voor werknemers en werkgevers alleen maar nadelen. Er is een complete ontslag industrie die alleen maar geld kost en geen enkel bijdrage levert aan de vooruitgang van de mensheid.
De problemen in de vs zijn niet te wijten aan het feit dat je iemand kan ontslaan omdat hij of zij niet geschikt is. De gevolgen van ontslag zijn daar ook veel sneller veel groter. Ik ben voor een goed vangnet, maar de kosten zijn voor de samenleving als geheel en niet alleen werkgevers.
@21 Dus moeten we iedereen met een verworven positie beschermen en de rest maar de hik laten krijgen. Als iemand van 45 of hoger geen werk kan vinden kan hij ook zelf een bedrijf starten in plaats van uitgezakt op de sofa medelijden met zichzelf te gaan zitten hebben. 45 is niet te oud om te leren hoe het is om echt te werken voor je geld.
Wat doet je denken dat iemand die niet functioneert bij een werkgever wel zou functioneren als zzp’er/ondernemer?
BTW, als een werknemer ‘niet functioneert’ dan had je dat tijdens z’n proeftijd natuurlijk wel aan kunnen zien komen. Als-ie direct nadat je ‘m een vast dienstverband geeft inkakt, kun je d’r ook nog wel goedkoop vanafkomen.
In alle andere gevallen heb je als werkgever zelf ook de nodige boter op je hoofd. Mensen gaan echt niet voor hun lol ‘niet zitten functioneren’ (whatever that may be). Dat kan door kutcollega’s komen, doordat ze werk hebben wat niet (meer) aansluit op hun vaardigheden, dat hun vaardigheden niet meer relevant zijn, etc. Als werkgever heb je de taak om daar iets aan te doen, en niet voor de ‘makkelijke’ weg te kiezen om degene die ‘lastig’ is maar weg te flikkeren.
Onder het tussenkopje Inkomen werklozen daalt straks sneller schrijft Joost Schippers: Werklozen worden niet aangenomen omdat er geen werk is; niet omdat je als werkgever mogelijk te lang aan ze vast zit.
Heeft deze hoogleraar arbeidseconomie de afgelopen jaren nog een bedrijf van binnen gezien? Als ik als ict’er weer eens ergens iets kom knutselen constateer ik dat er bergen werk op de plank blijven liggen omdat er geen mensen voor zijn.
Werklozen worden niet aangenomen omdat er geen budget voor is. Er is werk zat, maar die zogenaamde ‘ondernemers’ zijn te schijterig om het uit te laten voeren.
@25
Onderbezetting, inderdaad, maar ook vraaguitval. Er zijn te weinig banen omdat er minder werk is én omdat werkgevers liever hun huidige werknemers zich overspannen laten werken dan dat ze nieuwe mensen in dienst nemen.
Het liefste zouden ze zelfs de meeste van hun huidige werknemers eruit flikkeren en de resterende te weinig mensen alles laten doen tot ze er dood bij neervallen. Zeg me niet dat ik overdrijf, mijn vrouw zit precies in die situatie en het ergste is dat ze overspannenheid ‘verkiest’ boven haar baan opzeggen en nutteloos thuis zitten (inkomen maakt niet eens uit). Dat is natuurlijk geen echte keuze, wat bijdraagt aan overspannen raken. Drama alom en de werkgever (overigens bij een erg succesvol bedrijf, dus daar ligt het niet aan) is blind voor de schade die hij aanricht, zowel bij de werknemer als bij het bedrijf zelf. Ander werk zoeken is onmogelijk als je eenmaal overspannen bent en je zelfvertrouwen tot het nulpunt is gedaald, zelfs al zouden er banen zijn.