SLAPP: een klap in het gezicht van de persvrijheid

ACHTERGROND - Een SLAPP is een Strategic Lawsuit Against Public Participation. Ik had er tot voor kort ook nog nooit van gehoord. Tot ik stuitte op CASE, de Coalition against SLAPPs in Europe. Dat is een breed samenwerkingsverband van organisaties van journalisten en merendeels internationale NGO’s op het gebied van persvrijheid,vrijheid van meningsuiting, bescherming van klokkenluiders en mensenrechten. De coalitie is opgericht om de strijd aan te binden met grote bedrijven die proberen politieke activisten de mond te snoeren via merendeels civiele procedures. Vaak met smaad als aanklacht.

Vanwaar de term ‘strategisch’? In veel gevallen gaat het de bedrijven er niet direct om een proces te winnen. Dat ze weinig kans maken kan op voorhand wel duidelijk zijn als de klacht bijvoorbeeld met een beroep op de vrijheid van meningsuiting eenvoudig weerlegd kan worden. Voor het bedrijf is het verlies van een zaak geen probleem. Ook al is er flink geïnvesteerd in dure verdedigers. Het gaat er om met eisen van torenhoge boetes de milieuactivisten of mensenrechtenactivisten en de media te dwingen af te zien van ruchtbaarheid over laakbaar gedrag.

Dergelijke juridische praktijken stammen uit de VS. Maar in verschillende Europese landen zien we  nu ook steeds vaker processen tegen media en activisten. Een bekend voorbeeld is de Maltese journalist Daphne Caruana Galizia (foto) die 47 aanklachten aan haar broek kreeg en later in koelen bloede is vermoord. In Duitsland, bijvoorbeeld, heeft kolenreus RWE een 24-jarige klimaatactivist aangeklaagd voor het aanmoedigen van daden van burgerlijke ongehoorzaamheid als reactie op de klimaatcrisis. In Frankrijk, is bouwbedrijf VINCI een zaak begonnen tegen een NGO die een dochteronderneming van het bedrijf beschuldigde van dwangarbeid in Qatar bij de bouw van een voetbalstadion. In Polen heeft de staatsomroep TVP professor Wojciech Sadurski aangeklaagd voor kritiek op Twitter. Dit zijn voorbeelden uit een rapport van Greenpeace uit 2020 onder de titel ‘Sued to silence; how the rich and powerful use legal tactics to shut critics up’. In 2019 demonstreerden honderden journalisten in Zagreb tegen dit soort praktijken. Zij beweerden dat er in Kroatië op dat moment al 1100 van dit soort rechtszaken. Amnesty noemt een zaak in Kosovo die goed afliep. Het Oostenrijkse bedrijf Kelkos Energy trok zijn ongefundeerde rechtszaken vanwege smaad tegen de Kosovaarse milieuactivisten Shpresa Loshaj en Adriatik Gacaferi in. De activisten spraken hun zorgen uit over de milieu-impact van de waterkrachtcentrales van het bedrijf in een beschermd natuurgebied.

Een reeks van strategische juridische procedures heeft er toe geleid dat eind vorig jaar in het Europese Parlement het initiatief is genomen voor anti-SLAPP wetgeving. Volgens het parlement gaat het om lichtzinnige juridische vorderingen die zijn gebaseerd op overdreven en vaak onterechte aanklachten, bedoeld om te intimideren en journalisten en actievoerders in diskrediet te brengen. Het uiteindelijke doel van zulke SLAPPS is kritische geluiden het zwijgen op te leggen, stelt het Europees Parlement. ‘De parlementsleden maken zich in het bijzonder zorgen over SLAPPs die worden gefinancierd uit overheidsbudgetten, en het gebruik ervan in combinatie met andere overheidsmaatregelen die zijn gericht op onafhankelijke media, de journalistiek en het maatschappelijk middenveld.’ Het rapport van de parlementariërs, dat mede is geschreven door de huidige voorzitter van het EP, de Maltese Roberta Metsola, legt de Commissie zes maatregelen voor die in de lidstaten zouden moeten worden geïmplementeerd. De Commissie zal naar verwachting in 2022 een voorstel voor een Europese wet inzake persvrijheid publiceren, met het doel om onafhankelijkheid en pluriformiteit van de media te waarborgen.

Ook in het Verenigd Koninkrijk is de druk van parlementsleden op de regering hoog om een einde te maken aan de SLAPPs. De Britten hebben een lange traditie in processen vanwege smaad. Het vervolgen van journalisten is voor bepaalde Britse advocatenkantoren een lucratieve bron van inkomsten geworden. De Britse smaadwetgeving is zelfs zo berucht dat miljardairs, oligarchen, autocratische regimes en bedrijven specifiek in Groot-Brittannië zaken aanhangig maken, stellen de parlementsleden.

In Nederland kan ik niet zo snel voorbeelden bedenken die je kunt vergelijken met deze SLAPPs. Zie ik wat over het hoofd?