Goed volk | Ketters uit “De naam van de roos” (2)
LONGREAD - In deel 1 scheidde ik fictie van feiten, ging in op de historische personen die onder hun werkelijke naam in het boek voorkomen en tenslotte had ik het over de raamvertelling waar de rest van het verhaal en de diepere lagen van het boek in worden gehangen: het ‘congres’ tussen de Franciscanen en Dominicanen in dat mysterieuze benedictijner klooster hoog in de Italiaanse noordelijke Apennijnen. Ik ga nu verder met een korte paragraaf over de historische context, het begrip ‘ketters’, het brede kader waarin de ketterijen uit De Naam van de Roos kunnen worden geplaatst, en ten slotte de franciscaanse beweging en de ketterijen die hier uiteindelijk uit voortvloeiden.
Historische context
De historische context waarin dit fictieve ‘congres’ is geplaatst laat zich als volgt omschrijven.
Franciscus vormde met zijn orde een broederschap die niet zozeer zakelijk was, maar meer een menselijke personengemeenschap. Bij de dood van Franciscus was de broederschap nog in volle ontwikkeling, en er ontstonden twee stromingen: de Spiritualen (of spirituelen, viri spirituales), zeg maar de ‘preciezen’, en de Conventuelen, de ‘rekkelijken’ (naar convent, klooster – zij woonden meestal in kloosters en zwierven dus niet). De Spiritualen bleven trouw aan de oorspronkelijke norm van Franciscus, terwijl de conventuele richting meer in ontwikkeling was en minder letterlijk volgens de regel van Franciscus leefde. De Spiritualen kwamen uiteindelijk in conflict met de kerkelijke hiërarchie. In 1309 werd in Toscane een groep spiritualen actief rond Ubertino da Casale (zie deel 1).
De Naam van de Roos is een historische roman – Eco heeft zijn werk in zijn ‘Naschrift’ (1984) ook als zodanig gekwalificeerd – en de film doet daar als 