serie

Vaste Gasten

Net als je even inkakt, prikken onze Vaste Gasten je weer wakker met hun scherpe pen.


Foto: daisy.images (cc)

De Kroonboekenclub | De literaire kring, van Marjolijn Februari

De literaire kring van M. Februari is een boek van voor de klap, een boek over onschuldiger tijden. Het verscheen tien jaar geleden, in 2007, en gaat over de nasleep van gebeurtenissen van nog eens tien jaar eerder.

In 2007 was zo ongeveer iedereen het erover eens dat ‘wij van de elite’ in de tweede helft van de jaren negentig wel erg naïef waren geweest. Wat een hoerastemming had er geheerst over hoe goed Nederland het deed! Had premier Kok, het saggerijnige boegbeeld van die elite, op zeker moment niet in de Kamer voorgesteld om nu maar de wave te doen met zijn allen? En moest daarvoor niet onder allerlei tapijten worden geveegd wat een schandelijke uitwerking onze successen hadden op het leven daarbuiten?

En had 9/11 ons niet sowieso wakker geschud?

Schandaal

De leden van de literaire kring waarover Februari’s roman gaat verwijzen in ieder geval regelmatig naar 9/11. In de tijd die daarna komt moet je niet meer komen aanzetten met onbenullige niemendalletjes. Diepgravende boeken willen ze lezen. Boeken waarin je de mens in al zijn diepte leert kennen. Boeken die geëngageerd zijn en de grote problemen aangrijpen. Behalve, zo blijkt al betrekkelijk snel, als die grote problemen hen echt en persoonlijk betreffen – als het desbetreffende boek misschien weleens zou kunnen blootleggen hoe corrupt ze zelf tien jaar geleden zijn geweest, toen een lid van de leesclub zonder scrupules vervuilde glycerine aan Haïti verkocht zodat daar tientallen kinderen stierven na een hoestdrank te hebben genomen waarin die glycerine zat.

Foto: daisy.images (cc)

Geen bal op tv | Hoop in bange dagen

COLUMN - Ooit las ik een stukje van Arnon Grunberg over iemand die had geschreven dat het de hoop was die joden de gaskamers in had gedreven. ‘Hoop sterft het laatst’, luidt een bekend aforisme.

Hoop is een klein stukje wrakhout in een oceaan van vertwijfeling. Ik merkte het zelf in de aanloop naar de Amerikaanse presidentsverkiezingen: ik klampte me vast aan elk nieuwsbericht, elke peiling, elke duiding die mij vertelde dat Donald Trump onmogelijk kon winnen. Tegelijkertijd zag ik wel dat het wrakhout verdomde klein was. Nieuwsberichten, peilingen en duidingen die het wrakhout uit mijn handen probeerden te rukken door me te vertellen dat Trump wel degelijk op winst lag, zorgden ervoor dat ik mij steviger vastklampte aan elk berichtje dat het tegendeel beweerde. 

Volgens Rob Wijnberg in een veel gedeeld stuk voor De Correspondent, heeft de journalistiek gefaald in de aanloop naar de verkiezing van Trump. Dankzij de vluchtige aard van het nieuws zou de journalistiek de politieke aardverschuiving hebben gemist. Zoals ze eerder al de financiële crisis en daarvoor de opkomst van Pim Fortuyn hadden gemist. Doordat journalisten met een 24-uursbril kijken, letten ze niet op de grotere ontwikkelingen, die onder de nieuwsberichten borrelen.

Foto: daisy.images (cc)

Hulspas weet het | Niks geen vrienden der natuur

COLUMN - De Aboriginals hebben het gedaan. Er bestond al zo’n donkerbruin vermoeden, maar een recente publicatie maakt de beschuldiging een stuk overtuigender. Ooit bestond er in Australië een indrukwekkende en unieke fauna. (Dat krijg je op zo’n continent dat zijn eigen evolutionaire gang kan gaan.) Maar dan ineens, 45.000 jaar geleden, is die fauna in een paar duizend jaar compleet verdwenen. Uitgeroeid. Door de Aboriginals, blijkt nu.

Er waren ooit vele soorten reuzenloopvogels, er waren schilpadden zo groot als Volkswagen Kevers, angstaanjagende vleesetende kangoeroes (sommige soorten besprongen hun prooi vanuit de bomen) en wombats zo groot als (om in stijl te blijven) een Ford Fiesta. En dan waren er de reuzenleguanen, zoals nu alleen te vinden op Komodo. Smakelijke hapjes voor die reuzenkangoeroes, dat begrijpt u. Kortom, Australië was tot zo’n 45.000 jaar geleden een continent vol fabulous beasts. En in een paar duizend jaar was het afgelopen. In die periode gebeurden er twee dingen: ten eerste, de mens arriveerde. Ten tweede, het klimaat schommelde in die millennia ook wel wat. Tientallen jaren lang werd er gediscussieerd over de vraag wat nu de oorzaak geweest zou kunnen zijn van het verdwijnen van die horror-sprookjes-fauna. Was het de mens of het klimaat? Beide opvattingen hadden hun voorstanders. De Aboriginals zeiden dat ze zich niks konden herinneren.

Foto: daisy.images (cc)

De Kroonboekenclub | Het verzonkene, van Jeroen Brouwers

COLUMN - Niets kan een mens nostalgischer maken, dan literair gescheld uit de jaren zeventig. Een tijd waarin een schrijver nog op zoek moest gaan naar onderwerpen om over te schelden, omdat hij dat zo fraai kon! De wanhoop die erachter voelt: wat nu als het er allemaal niet meer toe doet omdat de wereld al eigenlijk volmaakt was?

Heerlijke tijden.

“Het verzonkene” schrijft Brouwers in de aantekeningen achterin dit boekje, “is mijn reactie op (ander andere, maar wel in hoofdzaak) het artikel Panoptikum. Het subjektivistiese proza van de jaren zeventig door Anthony Mertens.” En dit nadat hij 144 pagina’s tekeer is gegaan tegen dat ‘subjektivistiese proza’ in dan weer een heel andere vorm van proza, die Brouwers zelf vast heel mooi vond.

Woedendmakend

Het subjektistiese proza werd ook wel ‘ander proza’ genoemd; het was experimenteel van opzet, en het is om die reden eigenlijk nooit echt gelezen. Het was niet begrijpelijk genoeg. Waarom iemand, een andere schrijver, zich daar dan vreselijk over zou moeten opwinden, dat maakt Brouwers eigenlijk nooit duidelijk. Zijn voornaamste bezwaar was, geloof ik, dat dit ‘andere proza’ anders was dan dat van hem. “‘Ban verswolm garnaal, mielt verteken mijn zwal”, zo parodieert hij het andere proza ergens, om erop te laten volgen:

Foto: daisy.images (cc)

Geen bal op TV | de alternatieve realiteit van Donald Trump

COLUMN - ‘This program was taped in front of a live studio audience’, hoorde je vroeger altijd bij komedieshows als The Cosby Show, Friends en Zeg ‘ns ah. Misschien hoor je het nog steeds wel, maar ik kijk niet zo vaak meer naar dat soort komedieshows, om maar eens een understatement te gebruiken.

Waarmee we zijn aanbeland bij Donald Trump, onbekend met het fenomeen understatement. Zijn enige stijlmiddel is de niet-ironische hyperbool. Maar The Donald heeft publiek nodig. Zonder publiek slaan al z’n hyperbolen dood als een glas bier in een mottenballenfabriek. Alle fantastics, greats en best evers doen niks als niemand reageert. En daarom nodigt hij voor zijn speeches klapvee uit dat op de juiste momenten juicht, lacht en applaudisseert. 

Dat was overduidelijk te horen én te zien in de speech die Trump voor de CIA hield. Hij stond daar een beetje zichzelf en z’n super smart team op de schouders te kloppen. En terwijl hij z’n toehoorders vertelde een geweldige band te hebben met de instanties die hij nog geen week daarvoor van nazipraktijken had beschuldigd, hoorden we gelach en geklap terwijl wij naar onbewogen achterhoofden keken. De man loopt gewoon een alternative reality te produceren waar je bij staat en niemand die hem erop aanspreekt. Hij lijkt het zelf nog te geloven ook.

Foto: daisy.images (cc)

Zeus en Indra – Een gemeenschappelijke oorsprong?

COLUMN - De Griekse god Zeus en Indiase god Indra vertonen vele overeenkomsten. Beiden staan bekend als koning der goden en heersen over regen, bliksem en donder. Beiden worden doorgaans afgebeeld met een bliksemschicht in de hand, die bij Zeus de naam Keraunos draagt en bij Indra de naam Vajra. Beide goden hebben veel menselijke trekken en een grillige aard. Zo ontsteken ze snel in woede en straffen ze hun tegenstanders genadeloos. Bovendien hebben ze vele buitenechtelijke affaires met zowel goddelijke als sterfelijke vrouwen. Tot slot staan ze beiden bekend om het verslaan van een mythische slang. Zo versloeg Indra de mythische slang Vritra, die het water van de rivieren tegenhield en zo voor een grote droogte zorgde. Zeus versloeg de mythische slang Typhon, die hem naar de kroon stak. Het grote aantal overeenkomsten tussen deze goden roept vragen op over mogelijke verwantschap.

Een proto-Indo Europese weergod?

Zeus met een bliksemschicht in zijn hand.
Louvre, Parijs.

Het Grieks en het Sanskriet zijn beide Indo-Europese talen. Het idee dat de overeenkomsten tussen Zeus en Indra teruggaan op een proto-Indo-Europese godheid ligt daarom voor de hand. Volgens sommige geleerden vereerden de proto-Indo-Europeanen al een weergod genaamd Perkwunos. Varianten op deze naam zouden in verschillende takken van de Indo-Europese talenfamilie voorkomen, met name in de Baltische (Perkunas) en de Slavische (Perun) tak. De naam Perkwunos komt ook terug in de naam Fjörgynn, de moeder van de Germaanse weergod Thor. Andere varianten op deze naam zouden te vinden zijn in het Thracische Perkon, het Albanese (Perëndi) en het Hittische Pirwa. Bovendien zou de naam van Zeus’ bliksemschicht (Keraunos) en die van de Vedische regengod (Parjanya) hiervan zijn afgeleid. Uit de Baltische en Slavische mythologie blijkt dat Perkwunos naast weergod ook oorlogsgod was en een speciale band had met eiken. Zijn naam betekent zelfs ‘heer der eiken’.

Foto: daisy.images (cc)

Geen bal op tv | Ik ben Nederlander

COLUMN - In tijden als deze is zaak om zo nu en dan troost te zoeken. Gisteren zag ik, zonder hierop voorbereid te zijn, het begin van de speech die Thierry Baudet op 14 januari jongstleden hield op het partijcongres van Forum van de Democratie. Met deze zin weet de jonge oppergod van de Nederlandse democratie de aandacht gelijk op zich gericht:

Je hoeft de metafysische stellingnames van het Christendom niet te onderschrijven om toch de wederopstandingsgedachte als toonaangevend motief van onze beschaving te kunnen waarderen.

Waarna Baudet dit koppelt aan de wederopstanding van de klassieke oudheid aan het einde van de Middeleeuwen. Vervolgens lukt het hem met schier onnavolgbaar taalgegoochel om dit ‘Westerse motief’ te koppelen aan alles te onderzoeken en het goede te bewaren en daarmee aan de drang voorbij de horizon te kijken, wat fraais heeft opgeleverd als de kruistochten en de koloniën (met zeilbootjes naar verre landen varen om lekkere kruiden terug te brengen, noemt Baudet dat). Volgens de Messias van het Nieuwe Opportunisme hét bewijs dat xenofobie ons wezensvreemd is. En zo werkt hij in ferme slagen toe naar zijn stelling dat de democratie dood is en dat zijn forumpie de wederopstanding zal verzorgen. 

Foto: daisy.images (cc)

De Trump in ons onderbewuste

COLUMN - Politici hebben regelmatig last van een falend geheugen. Zoals zo vaak blinkt Donald Trump ook hierin uit: hoewel hij naar eigen zeggen gezegend is met “the world greatest memory”, spreekt hij zichzelf regelmatig tegen, en lijkt hij ongelegen acties uit het verleden toch vooral te vergeten. Helaas blijkt Trump in dit opzicht juist heel menselijk.

Een recent onderzoek van een team Aziatische onderzoekers, getiteld “Motivated False Memory, laat zien dat als het op onze prestaties aankomt, we allemaal Trumpiaanse neigingen hebben. In het experiment voerden 701 proefpersonen aan de Nationale Universiteit van Singapore vier patroonherkenningstaken uit. Een paar maanden later kregen ze de oplossing van de puzzels te zien, plus de oplossingen van twee nieuwe patronen die ze nooit hadden opgelost. Voor elk patroon moesten de proefpersonen aangeven of ze het goed hadden opgelost, verkeerd hadden opgelost, of nooit hadden gezien. Daarbij kregen ze $1 voor elke accurate herinnering, verloren ze $1 voor een verkeerde herinnering, en kregen ze $0 als ze zeiden dat ze zich het niet kunnen herinneren.

De auteurs classificeren verschillende soorten geheugenfalen. “Amnesia”, betekent dat je een vraag die je wel hebt beantwoord aanmerkt als “niet gezien” of “kan me niet herinneren”. Amnesia kwam voor 34% van de vragen voor, ongeveer wat je zou verwachten als mensen zich niet meer herinneren welke vragen ze wel en niet hadden gezien. De fouten waren echter niet willekeurig, want het percentage amnesia was hoger (46%) voor vragen die slecht beantwoord waren, dan voor vragen die goed beantwoord waren (30%).

Foto: daisy.images (cc)

De Kroonboekenclub | Sprakeloos, van Tom Lanoye

COLUMN - Wie laat het boek Sprakeloos nu ooit ergens zomaar achter voor iemand anders? Je kunt van de meeste boeken natuurlijk best afscheid nemen. Je hebt ze gelezen, ze waren mooi, je hebt er genoeglijke uurtjes mee beleefd en dan ga je weer verder. Maar degene die Sprakeloos (2009) van Tom Lanoye in de minibieb bij mij in de straat heeft gelegd, was niet wijs.

Er zijn weinig odes aan de Nederlandse taal geschreven als dit boek, zo sprankelend in iedere zin, zo genotvol in ieder woord, zo koesterend in elke lettergreep. Het is waarschijnlijk het mooiste boek dat er in de 21e eeuw in het Nederlands geschreven is, en als het zo voortmoddert, dan blijft dat misschien ook wel zo.

Uit de mond van de moeder

Sprakeloos is een verhaal over taal: de taal van de moeder van Tom Lanoye, ooit een amateurtoneelspeelster, een spraakwaterval, een trotse slagersvrouw, een verdrietige moeder om een te jong gestorven zoon, iemand die voor bijna alles woorden kon vinden en dat ook bijna altijd deed. En later, aan het eind van het leven, een vrouw die haar taal in afasie verloor, die eerst alleen woedend onbegrijpelijke klanken kon uitstoten en uiteindelijk zelfs dat niet meer.

Foto: daisy.images (cc)

Geen bal op tv | Into the inferno met Donald Trump

COLUMN - Mijn dochter vroeg een tijdje geleden hoe je zeker kon weten dat het leven geen droom is. Ik keek naar de persconferentie van Donald Trump. De modderstroom die er uit zijn mond kwam gaf mij het sterke vermoeden dat deze wereld inderdaad gedroomd wordt. Een koortsdroom waar vaak geen touw aan vast te knopen is.

Trump heeft geen rem, geen filter, geen reflectie, geen angst iets verkeerds te zeggen. In zo’n persconferentie zegt hij het met een iets ‘presidentiëlere’ toon, maar in wezen is er geen verschil met de speeches die hij tijdens de verkiezingen gaf. Hij associeert moeiteloos van de hak op de tak en herinnert zijn toehoorders er om de zin aan, hoe geweldig hij is. Onder die mudstream of consciousness voel je de woede borrelen in minachting voor iedereen die hem dwarszit. 

Hij begint met een pluim voor de pers (de pluim voelt als een koekje voor kruiperigheid), hij suggereert dat de geheime dienst fake nieuws in het leven heeft geroepen, vergelijkt dit met Nazi-Duitsland, geeft toe dat de verkiezingen zijn gehackt, door Russen en Chinezen, vertelt hoe hij hoogstpersoonlijk de economie een boost heeft gegeven, noemt zichzelf the greatest job producer that God ever created, belooft dat zijn inauguratie a very elegant day wordt, belooft de veterenen een beter leven (en sneller hulp bij kanker), zegt dat Poetin bevestigde dat ‘this fake news was indeed fake news’, vertelt als bewijs van zijn integriteit dat hij afgelopen weekend een deal van 2 miljard heeft afgeslagen en weigert de politiek verslaggever van CNN een vraag toe te spelen. Het voelt als één lange woordenbrij, hier en daar onderbroken door een onhoorbare vraag uit het publiek.

Foto: daisy.images (cc)

Hulspas weet het | Toen de wetenschap de baas leek

COLUMN - Waar moeten we komend jaar bang voor zijn? Een korte rondvraag levert al snel een helder beeld op. De kleine satan heet Geert Wilders; de grote satan Donald Trump. Trump betekent oorlog, daar zijn velen heilig van overtuigd. Onder wetenschappers lijkt iets heel anders aan de hand. De populaire Britse website Buzzfeed vroeg aan tien populaire wetenschappers waar zij nou bang voor waren. De score is als volgt: twee zijn bang voor Brexit; twee voor Trump; vier voor klimaatverandering; een voor bezuinigingen in de zorg; een voor pessimisme.

Afgezien van lokale sores, blijkt er onder wetenschappers eigenlijk maar één angst te leven. Die voor klimaatverandering. De twee stemmen ‘voor’ Trump mogen we namelijk met een gerust hart optellen bij de vier die zich zorgen maken over het broeikaseffect. De president-to-be heeft vele opmerkelijke uitspraken over wetenschappelijke onderwerpen op zijn naam staan (mijn favoriet: hairspray met CFKs zijn onschadelijk voor de ozonlaag als je ze binnenshuis gebruikt), maar over één onderwerp is hij consequent en expliciet: al dat waarschuwen voor het broeikaseffect is onzin. Wetenschappers beschouwen zoiets als ongehoord; de politiek heeft de morele plicht naar de wetenschap te luisteren. Maar die stilzwijgende overeenkomst is verleden tijd. Trump is onderdeel van een generatie politici die over klimaatverandering de schouders ophaalt. En dat kan hij mede doen dankzij de wetenschap.

Foto: daisy.images (cc)

De Kroonboekenclub | Melati van Java, dochter van Indië

COLUMN - Als de critici wraak hadden willen nemen op Melati van Java, hadden ze het niet effectiever kunnen doen: hebben jullie weleens wat van haar gelezen? Toch was zij in haar tijd – ze leefde van 1853 tot 1927 – een van de populairste Nederlandse schrijfsters, die de ene roman na de andere publiceerde én van wie vrijwl al die romans als warme broodjes over de toonbank gingen.

Marie Sloot heette ze. Ze gebruikte naast Melati ook nog het pseudoniem Mathilde voor haar katholieke, en ook zeer populaire, damesromans. Tegen het eind van haar leven kwam daar Max van Ravestein bij, voor haar wat modernere werk.

Al die pseudoniemen waren bedoeld om het lezerspubliek zo min mogelijk in de war te brengen. Marie Sloot kende, blijkens de onlangs verschenen biografie van Vilan van de Loos, de kracht van merknamen. Ze had bovendien een sterk ontwikkelde neus voor zaken. Hoewel ze een van de eerste vrouwen was die van haar pen moest leven, wist ze van vrij stevig onderhandelen zodat ze inderdaad haar hele leven zelfstandig kon zijn, en waarschijnlijk zelfs kostwinner voor het gezin dat ze vormde met haar inwonende vriendin Lina.

Chinese vrouw

Het is een razendinteressant boek geworden, de biografie van Vilan van de Loo. Het leven van Sloot was misschien nog niet eens zo interessant. Daar werkte ze te hard voor, en haar hele leven stond duidelijk in het teken van dat werk, aan het schrijven, aan het redigeren. Daar wordt je leven niet heel erg woelig van. Ze had bijvoorbeeld kennelijk maar één serieuze privé-relatie, met Lina, en ook daarover komen we weinig te weten.

Vorige Volgende