serie

Afschrijvingen

Paul Teule schrijft over economie en maatschappij, en schrijft daarmee zijn frustaties van zich af.


Foto: daisy.images (cc)

Afschrijvingen | Handen af van Dijsselbloem

Dijsselbloem krijgt nogal wat over zich heen. De internationale pers ‘maakt gehakt’ van hem:  ‘incompetent’, ‘politiek lichtgewicht’, ‘ontsla die man!’. Twitteraars idem dito: Dijsselbloem is een ‘elefante’ in de ‘eurocristalleria’, een ‘exterminator of stocks’. De reden: zijn uitspraken over hoe je banken in de eurozone moet redden. Daarmee zou Dijsselbloem paniek zaaien, aanzetten tot bank runs en überhaupt alle private geldschieters de Europese banken uitjagen. Het zou na het weggestemde eerste reddingsplan de tweede grote flater zijn in korte tijd. De ‘onervaren’ eurozone-aanvoerder wil blijkbaar de financiële markten maar niet begrijpen, aldus commentatoren. Deze hoon is onterecht, en wel om vier redenen. 

Eerst nog even de feiten: Dijsselbloem zei tegen persbureau Reuters dat als een bank een probleem heeft, niet de Europese belastingbetaler aan zet is, maar de bank in kwestie in principe eerst zelf een oplossing moet zoeken, en als dat niet lukt dat aandeelhouders, obligatiehouders en in laatste instantie niet-verzekerde spaarders moeten bijdragen.  ‘Bail-in’ heet dat, en in het geval van Cyprus zijn vooral de grote spaarders aangeslagen. Reuters meende dat Dijsselbloems gekoesterde ‘bail-in’ principe zoals het is toegepast op Cyprus, bij toekomstige reddingsoperaties altijd precies zo moeten worden toegepast en dat Cyprus dus een ‘blauwdruk’ vormt. En nu verwijten anderen Dijsselbloem weer dat door zijn uitspraken geldschieters – beleggers en spaarders –  alle Europese banken zullen mijden, omdat ze altijd moeten gaan betalen als een bank van de rails loopt.

Foto: daisy.images (cc)

Afschrijvingen | Die spaardersheffing is zo gek nog niet

COLUMN - Cyprus accepteerde de spaardersheffing niet, terwijl daar daar best wat voor te zeggen is.

Alle ogen zijn gericht op Cyprus. Het eiland heeft maar een bbp-tje van 18 miljard euro, pakweg de provincie Friesland, maar het moet snel 17 miljard euro hebben om niet failliet te gaan. Even leek het alsof spaarders zouden gaan meebetalen aan de reddingsactie van de Cypriotische banken, en misschien ook wel de ‘kleine’ spaarders met minder dan 100.000 euro op de bank, die eigenlijk onder het depositogarantiestelsel zouden moeten vallen. Iedereen op Cyprus en daarbuiten schreeuwde moord en brand: een heilige belofte is gebroken! Spaargeld is nooit meer veilig! Het financiële systeem zal imploderen! Maar eigenlijk is zo’n spaardersheffing best eerlijk en beter dan andere financieringsbronnen. En dat depositogarantiestelsel moet een tandje terug.

Iedereen weet inmiddels dat Cyprus veel te afhankelijk is van haar topzware – 8 keer het bbp –  en malafide financiële sector. De sector levert veel geld op, meer dan het toerisme, maar het risico is navenant. Toen de twee grootse Cypriotische banken een lening aan Griekenland van 23 miljard euro moesten afstempelen, waren de rapen gaar.

Om de banken te redden en haar eigen tekorten aan te vullen, vroeg de Cypriotische regering 17 miljard euro aan de rest van de eurozone. Die wil maximaal 10 miljard geven, en onder voorwaarden: bezuinigen, de financiële sector halveren, de absurd lage vennootschapsbelasting wat omhoog, witwaspraktijken aanpakken. Maar ook: 5,8 miljard ophalen bij de spaarders. Want naar schatting is een derde van het in Cyprus gestalde geld van Russisch-dubieuze afkomst. Daar gaat de Europese belastingbetaler mooi niet voor opdraaien.

Foto: daisy.images (cc)

Afschrijvingen | De uitleeneconomie

COLUMN - De booming economie van het uitlenen heeft de toekomst. Hoop ik.

Vorige week besteedde het toonaangevende blad The Economist uitgebreid aandacht aan de ‘Sharing Economy’, de uitleeneconomie: gewone stervelingen die slaapplekken, auto’s, boten, gereedschap, surfplanken, wasmachines, stukjes land, hondenhokken, parkeerplaatsen, en zelfs geld aan elkaar uitlenen. Het internet heeft de transactiekosten van het ruilen dermate verlaagd dat de peer-to-peer huurmarkt opeens is gaan boomen, van Airbnb tot Buzzcar, van Snapgoods tot Spullendelen. Volgens Rachel Botsman, die hier de term ‘collaborative consumption’ voor bedacht, is deze huurmarkt 26 miljard dollar waard, en dat is dan nog een conservatieve inschatting, ook omdat er tal van initiatieven zijn waar geen geld mee gemoeid is.

De opkomst van de uitleeneconomie past naadloos in grotere trends: het afbrokkelen van het concept ‘eigendom’, de verlegde focus van ‘output’ naar ‘outcome’ en de-materialisering van onze economie – om maar even wat dure woorden te gebruiken.

De uitleeneconomie is zo logisch. Een auto staat toch 23 uur per dag niets te doen, en een gemiddelde boormachine doet in zijn hele leven slechts 12 minuten dienst. Waarom niet gewoon verhuren? Het levert de eigenaar geld op, de huurder spaart geld en formulierstress uit ten opzichte van traditionele verhuurders (laat staan ten opzichte van een aankoop), het milieu wordt gespaard, en in sommige gevallen ontmoet je nog eens iemand.

Foto: daisy.images (cc)

Afschrijvingen | De vijf economielessen van de crisis

COLUMN - Wat hebben Nederlanders door de crisis geleerd over economie? Een voorzet.

Gisteren schreef Peter de Waard in de Volkskrant dat burgers pas iets van de economie gaan snappen in tijden van crisis. Ik geloof dat ook, maar gek genoeg kan ik eigenlijk nauwelijks onderzoek vinden waaruit dat blijkt. Er wordt onderzoek gedaan naar financiële kennis – daarover schreef ik eerder al – maar meer kan ik niet opduiken. Toch heb ik wel een idee over wat we de afgelopen vijf jaar zijn gaan begrijpen. En dan heb ik het niet over termen en definities, maar over kennis over hoe de economie werkt. De crisis heeft ons, denk ik, de volgende vijf inzichten opgeleverd:

1. De economie kent kettingreacties

Bezuinigen betekent dat mensen minder te besteden krijgen, wat betekent dat bedrijven minder zullen verdienen, wat betekent dat werknemers minder verdienen en misschien wel een uitkering willen, wat betekent dat de overheidsfinanciën verslechteren en dat er minder geconsumeerd wordt, et cetera. Een Keynesiaan gelooft dat de overheid deze kettingreactie moet omkeren en de juist meer moet uitgeven om de economie aan te jagen, een Hayekiaan denkt dat dit investeringen oplevert waar niemand op zit te wachten. Kies maar positie.

Foto: daisy.images (cc)

Afschrijvingen | Alleenstaanden aller landen, verenigt U!

COLUMN - Singles schijnen ons uit de crisis te kunnen ‘daten’, aldus datingsite Lexa.nl. Echt overtuigd worden we niet. Integendeel. 

‘Nederlandse singles stimuleren economie,’ blijkt uit onderzoek van datingsite Lexa.nl. Singles gaan namelijk op dates en dat is goed nieuws voor cafés, restaurants, bioscopen, maar ook voor kappers, beautysalons, kledingwinkels en parfumproducenten. Nederlandse singles geven per jaar maar liefst 223 euro uit aan afspraakjes, en meer dan de helft past dit afspraakjesuitgavenpatroon niet aan de crisis aan, want crisis of geen crisis, ‘de behoefte aan intimiteit’ blijft, aldus een deskundige. Eindelijk eerherstel voor de van oudsher genegeerde alleenstaande, want als je goed bent voor de economie, dan hoor je er pas echt bij, toch?

Maar de conclusie van dit onderzoek klopt niet. Ten eerste beslaat 223 euro maal 2.6 miljoen alleenstaanden – 580 miljoen euro – ongeveer één promille van ons gezamenlijke inkomen. Als dat ‘stimuleren’ is, wens ik de dames en heren van Lexa veel succes op hun dates. En ten tweede is de vergelijking met niet-alleenstaanden helemaal niet gemaakt. En dat zou ik als Lexa ook niet gedaan hebben, want alleenstaanden leggen het af, met name tegen gehuwden.

Uit Amerikaans onderzoek van het Marriage & Religion Research Institute blijkt dat gehuwden meer inkomen hebben en meer vermogen opbouwen dan samenwonenden of alleenstaanden. Jonge getrouwden mannen schijnen tot 30 procent meer te verdienen dan hun alleenstaande leeftijdsgenoten – de zogenaamde ‘huwelijksbonus’ (marriage premium). Als dat voor Nederland zou gelden, spreek je van 1.7 miljoen getrouwde mannen die 8000 euro per jaar meer verdienen, wat met 13.6 miljard euro toch wel zoden aan de dijk zet. Dat geld kan fijn besteed worden aan verzekeringen, het huis, of, als er kinderen in het spel zijn, aan speelgoed of kinderopvang. Ook mooi: kinderen van gehuwden hebben een grotere opwaartse economische mobiliteit.

Foto: daisy.images (cc)

Afschrijvingen | Federer’s voorrijkosten

Vorige week woensdag zag ik op het ABN AMRO-tennistoernooi voor het eerst Roger Federer in actie. Hij versloeg de Sloveen Grega Zemlja gemakkelijk in twee sets. De wedstrijd duurde nog geen uur. In het interview vlak na de wedstrijd was Federer voorkomend als altijd. Hij vond het geweldig om weer terug te zijn in Rotterdam, waar hij zich altijd meteen thuis voelt door de fans, de sfeer in het Ahoy-stadion, de bijzonder samenwerking met de sponsor, en natuurlijk de uitstekende organisatie van zijn goede vriend Richard Krajicek. Voor Federer is het echt één van de ‘speciale toernooien’ waar het altijd ‘aantrekkelijk’ is om te spelen.

Dit weekend kwam ik er (pas) achter dat het Federer 1 miljoen euro aan startgeld had bedongen. Het zou een gat in de begroting hebben geslagen, en ABN AMRO – nog steeds een staatsbank – en Ahoy zouden hun reserves hebben moeten aanspreken. Het zal Krajicek ook de nodige nachtrust hebben gekost. Maar voor minder zou Federer niet komen. Met terugwerkende kracht verloren Federers woorden hun warmte. Zo ‘speciaal’ zijn wij als fan, toernooidirecteur en vriend, of sponsor dus niet.

Je kunt zeggen, zoals het AD deed: Federer doet het niet voor het geld, want zo’n bedrag kan hij namelijk overal krijgen. Het feit dat hij voor ABM AMRO kiest, zegt dus iets over de band die hij met het toernooi heeft. Maar dat is een drogreden: Federer hoeft helemaal geen startgeld te vragen, en kan ‘gewoon’ komen tennissen. De winnaar krijgt 310.000 euro, dus het is niet alsof je het pro deo doet.

Foto: daisy.images (cc)

Afschrijvingen | Een Rawlsiaans walhalla

COLUMN - Het is goed toeven onderaan de Nederlandse samenleving. John Rawls zou trots zijn.

Er zijn zorgen over het Nederlandse onderwijs: docenten zijn lager geschoold en vaker onbevoegd. Dat stond afgelopen zaterdag in een nieuwe aflevering van de reeks ‘Hoe goed is Nederland?’ in de Volkskrant, die deze keer onze onderwijsprestaties keer. Maar er zijn ook opstekers: het percentage universitair geschoolden in de beroepsbevolking steeg van 2,7 procent in 1980 naar 9,4 procent in 2010. Een meer dan verdrievoudiging in één generatie. Zei er iemand volksverheffing?

Maar mijn oog bleef pas echt haken bij de onderwijsprestaties in wiskunde, wetenschap en lezen van de Nederlandse scholier. Wat blijkt? Onze 1 procent slechtst presterende leerlingen zijn de beste slechtst presterende van de wereld. En uit een berekening van het CPB (pdf, p.8) zijn de zwakste leerlingen ook de enige die hun toetsscores aan het verbeteren zijn. Dit ten nadele van onze studenten met het meeste koppie-koppie – die doen internationaal eigenlijk niet mee. Nederland doet dus eigenlijk wat de politiek filosoof John Rawls rechtvaardig vond: de samenleving zo inrichten dat de minst bedeelden er het best van afkomen.

Nederland doet dit door veel meer geld uit te trekken voor scholen met leerlingen van lagere sociaaleconomische afkomst en voor zorgleerlingen. Voor kinderen van laagopgeleide ouders zijn twee keer zoveel middelen beschikbaar. De hoogbegaafden moeten hier op een houtje bijten. Toch is geld niet alles: Finland en Japan besteden  gemiddeld even veel per leerling als Nederland maar scoren over het algemeen hoger.

Foto: daisy.images (cc)

Afschrijvingen | Gaat het geweldig?

COLUMN, RECENSIE - Bij Sargasso is er zo nu en dan ruimte voor optimisme. Het recente boek van journalist en optimist Michiel Bicker Caarten, ‘Het gaat geweldig’, kan hier ook eigenlijk niet onbesproken blijven.

Bicker Caarten’s stelling: als je gewoon naar de feiten kijkt, gaat het eigenlijk hartstikke goed met de wereld. Nog nooit was er zoveel democratie, nog nooit was er zo weinig oorlog en zo weinig ander geweld. De bevolkingsgroei zal afnemen, we zullen alle monden kunnen blijven voeden en alle auto’s kunnen blijven voltanken. En klimaatverandering lossen we uiteindelijk ook wel op. Bicker Caarten heeft veel cijfers bijeengesprokkeld, wat zijn boek tot een open, sympathiek dataverslag maakt. Maar soms laten zijn cijfers ook pessimistische conclusies toe.

De grote lijnen zien er hoopvol uit. In 1900 waren er slechts 25 (rammelende) democratieën, nu zijn het er rond de 120. Het aantal vrije landen schommelt rond de recordhoogte van 90, het percentage vrije burgers nam sinds 1980 toe van 36% naar 43%. Het aantal internationale conflicten lag in de jaren ’50 op gemiddeld zes per jaar, nu is dat gemiddeld één. Het gemiddeld aantal doden per conflict daalde van 20.000 naar 3000 per jaar. De wereld werd sowieso minder gewelddadig. En het aantal ondervoede mensen nam af van 13,7% in 1997 tot 12,4% nu.

Foto: daisy.images (cc)

Afschrijvingen | Financieel analfabetisme

COLUMN - Het SNS-debacle maakt pijnlijk duidelijk dat maar weinig mensen wat van financiën snappen.

Waarschijnlijk zullen de houders van ‘achtergestelde obligaties’ gewoon mee moeten betalen aan de oplossing voor het SNS Reaal-debacle. Dat zou betekenen dat 2500 particulieren een deel van hun vermogen zullen verliezen. ‘Achtergesteld’ betekent dat je als laatste aan de beurt bent om je geld terug te krijgen, een risico waar je een hogere rente voor krijgt. Maar nu beweren de beteuterde geldschieters dat ze niet op de hoogte waren van dit risico en dat ze verkeerd zijn voorgelicht. Het is tekenend: consumenten weten te weinig van geld om met goed fatsoen losgelaten te kunnen worden op de financiële markt.

Er wordt steeds meer onderzoek gedaan naar ‘financiële geletterdheid’. Er zijn naar schatting 2,5 miljoen Nederlanders die je financieel laconiek, of zelfs financieel analfabeet kunt noemen. Maarten van Rooij liet bijvoorbeeld zien dat de gemiddelde Nederlander zodra het over obligaties, aandelen en risico gaat het spoor eigenlijk bijster is – met grote consequenties van dien: verkeerde beslissingen, te hoge premies, te weinig vermogensopbouw, schuldproblematiek.

Gaan we de oceaan over dan wordt het plaatje nog grimmiger. Annamaria Lusardi van het Amerikaanse Financial Literacy Center ontdekte dat bijna tweederde van de Amerikanen niet kan rekenen met rente, en, bijvoorbeeld, niet begrijpt dat een creditcardschuld niet afneemt als je alleen de rente betaalt. Veel Amerikanen snappen niet wat voor hypotheek of pensioen ze hebben. En het wrange is: Amerikanen weten niet eens dat ze zo weinig weten. De gemiddelde Amerikaan geeft zichzelf een vijf voor financiële kennis op een schaal van één tot zeven.

Foto: daisy.images (cc)

Afschrijvingen | Negatieve reclame

COLUMN - Waarom zien we eigenlijk niet veel meer negatieve reclame?

Het gaat lekker met die campagne van Wakker Dier tegen de plofkip. Vanaf 1 januari worden radio, TV, krant, social media bestookt met als doel Albert Heijn en Jumbo de plofkip te doen vervangen door kip met minimaal één ‘Beter Leven’-ster, net zoals McDonald’s en Johma dat al gaan doen. Het is Wakker Dier’s grootste campagne ooit, en de oorlogskas schijnt bomvol te zitten, dus het zou moeten lukken. Het woord ‘plofkip’ is in ieder geval definitief toegetreden tot ons vocabulaire.

Ik heb me altijd afgevraagd waarom er niet veel meer negatieve reclames zijn in Nederland. En dan bedoel ik reclames waarin de feitelijk negatieve kanten van een product worden belicht door een concurrent of door een ideële organisatie, zoals Wakker Dier. Zouden we als consument niet veel betere keuzes maken?

Wat Wakker Dier doet, mag gewoon. In 2010 bepaalde de Reclame Code Commissie nog dat Wakker Dier over de kiloknallers van C1000 op de radio mocht zeggen: ‘geen stro, geen daglicht, geen ruimte, geen fratsen.’ De kritiek van Wakker Dier was feitelijk voldoende onderbouwd. Ook andere klachten werden afgewezen, omdat de boodschap van Wakker Dier gewoon klopte.

Foto: daisy.images (cc)

Afschrijvingen | Duurzaamheid is geen religie

COLUMN - Het Groene Geloof is onzin. Juist in ons huidige, ‘onduurzame’ economische systeem speelt geloof een veel grotere rol.

Afgelopen weekend presenteerde Trouw haar ‘ontdekking’: duurzaamheid is een religie. Twee Trouwredacteuren hadden flink zitten grasduinen in teksten van de Duurzame 100 en andere groene voortrekkers en vonden daarin religieuze zinsneden als ‘het eren van de Aarde’ en ‘heilige opdracht’, en christelijke elementen als de apocalyps, anti-materialisme en boetedoening. Ze stelden zelfs een ‘catechismus’ op, een beknopte geloofsleer die de kernvragen van het Groene Geloof zou samenvatten. Het is op zich best een mooie tekst, maar het heeft weinig met religie te maken.

Jaren geleden – ik weet niet meer waar – hoorde ik een definitie van religie die me sindsdien bij is gebleven: religie is een communicatiesysteem met bovennatuurlijke elementen. Trouw noemt duurzaamheid een religie zonder God en Jezus (voorzover je die kunt scheiden natuurlijk), een ‘seculiere religie’. Dat kan dus niet. Dan blijft alleen het communicatiesysteem over, en dan zijn Facebook, popmuziek, de Tweede Kamer en misschien zelfs de Postcodeloterij ook religies.

Je zou nog kunnen zeggen: ja, maar duurzaamheid is net zo dogmatisch als geloof. Dat is misschien soms zo, maar dat is in ieder geval niet de bedoeling. De wetenschap moet maatgevend zijn. Als biologisch eten of windenergie niet duurzaam blijken te zijn, zouden we het niet moeten willen.

Foto: daisy.images (cc)

Afschrijvingen | Wat is er mis met demotie?

COLUMN - Demotie van oudere werknemers zou mogelijk moeten zijn. In andere landen gebeurt het al.

Deze week stak de term ‘demotie’ weer de kop op. Capgemini wil dat oudere werknemers tot wel 10 procent van hun salaris inleveren. Hun loon zou hun marktwaarde ontgroeid zijn, en jong talent zou er te bekaaid vanaf komen. Capgemini is niet de enige, veel andere werkgevers spelen met het idee. In steeds meer CAO’s worden afspraken over de mogelijkheid van salarisverlaging gemaakt.

Vakbonden zijn boos, omdat de ‘oudere werknemer zou worden vernietigd’, en omdat de top van Capgemini zelf niet wil inleveren. Dat laatste lijkt me terecht, maar dat eerste niet. Het is toch eigenlijk bizar dat we in Nederland niet al lang korte metten hebben gemaakt met die rare automatische periodieke salarisverhoging, en dat lonen maar een kant uit lijken te kunnen: omhoog. Waarom kunnen de lonen niet meebewegen met de conjunctuur?  En wat is er mis met op latere leeftijd een stapje terug – of beter: opzij – zetten?

Hoogleraar arbeidsverhoudingen Paul de Beer zei het mooi in het AD van dinsdag: als je de lonen ‘mee laat ademen’ met de conjunctuur, stabiliseer je de werkgelegenheid. ‘Als iedereen in een bedrijf bijvoorbeeld 10 procent van het loon inlevert, heeft dat hetzelfde effect als ontslag van één op tien.’ In feite is dit ook wat Capgemini zegt: de conjunctuur zit tegen, en vooral de marktwaarde van oudere werknemers is gedaald, dus kun je ook niet aan je salaris blijven vasthouden. Logisch toch?

Vorige Volgende