Sensatiewoorden

COLUMN - Al een tijdje wijzen wetenschapsjournalisten – en gelukkig niet alleen zij – erop dat wetenschappelijke resultaten vaak zó overdreven aan de man worden gebracht dat er valse verwachtingen ontstaan. U kent de fijne factcheck-rubriek in de wetenschapsbijlage van De Volkskrant wel. Vandaag wijst Philip Dröge erop. Op zijn website Faqt, waar hij elke dag een lezenswaardig stukje wetenschapsnieuws plaatst, vertelt hij over een onderzoek van twee wetenschappers die met Google News keken

naar tien superlatieven in het kader van nieuwe behandelingen voor kanker, met inbegrip van “doorbraak”, “wonder” en “redder”, maar ook naar bijvoeglijke naamwoorden als “revolutionair” en “baanbrekend”.

En dan komt het:

Hun conclusie: de media zijn er zeer vroeg bij. Bij de meeste nieuwe behandelingen was er sprake van een eerste onderzoek, 18 medicijnen waren zelfs nog niet toegelaten voor tests. Vijf waren in de pre-klinische testfase, de resultaten van deze studies waren alleen gebaseerd op muizen en celcultuur studies. Toch werden ze bijna allemaal ronkend beschreven als doorbraken of geweldige vondsten.

Kortom: de journalisten maken er een puinhoop van. En het gaat niet alleen om het kankeronderzoek. Ik heb zelf wel eens geschreven over de gemakzuchtige wijze waarop archeologische vondsten worden gehypet, zoals met het u-las-dit-in-de-Bijbel-maar-de-wetenschap-zegt-iets-anders-frame, waarmee sensatie is gegarandeerd maar waarmee ook een volstrekt achterhaalde negentiende-eeuwse tegenstelling in leven wordt gehouden.

Was het echter maar alleen een kwestie van slechte journalistiek! Het probleem zit dieper. Nog eenmaal Dröge:

In hun jacht op subsidies en sponsors hebben ook wetenschappers er belang bij om met veel bombarie hun vindingen te presenteren. Veel van de sensatiewoorden waren ook in persberichten en de oorspronkelijke rapporten te lezen.

Inderdaad. En we weten alweer een tijdje dat sensatiewoorden het goed doen aan de universiteit. Een onderzoeker (die redenen heeft anoniem te blijven) vertelde me ooit dat hij tweemaal dezelfde subsidieaanvraag had ingediend, met als verschil dat hij in een ervan woorden als “groundbreaking”, “seminal”, “interdisciplinary”, “innovative” en “game-changing” had gebruikt en in de ander niet. U raadt de uitkomst al: niet alleen viel het niemand van de subsidiecommissie op dat tweemaal dezelfde aanvraag was ingediend, maar ook werd de sensationalistische aanvraag probleemloos gehonoreerd.

De wetenschap ging van ivoren toren naar circustent en het erge is: de betrokkenen lijken echt te geloven in de holle woorden waarmee de wetenschap zichzelf beschrijft. Uit mijn studententijd herinner ik me dat mijn docenten grappen maakten over het laatste wezelwoord dat uit Zoetermeer was gekomen: de “rendementscijfers”. Men smaalde erover, want wie dit gebruikte, bewees de humaniora niet te begrijpen. Toen ik enkele jaren zelf kwam werken aan die universiteit, was alle ironie verdwenen. Mijn docenten hadden de prietpraatcultuur geïnternaliseerd.

Niet dat ze de enigen zijn. Ik heb ook journalisten ontmoet die het gevaar van woorden als “doorbraak” niet onderkenden. In het wetenschapscircus houden de onderzoekers als dompteurs de hoepels op en springen de journalisten er als tijgers doorheen. Allez hop! Het zeeleven is in veertig jaar gehalveerd. Allez hop! In Griekenland is het graf van een voorvader van een homerische krijger gevonden. Allez hop! Van vlees krijg je kanker.

En het circuspubliek? Dat ziet steeds scherper dat onderzoekers en journalisten voortdurend valse verwachtingen wekken en men raakt, als de valse hoop eenmaal de grond in is geboord, steeds minder overtuigd van de geloofwaardigheid en het belang van de wetenschap.

Ik hoop dat die sombere conclusie overdreven is.