Sensatiebelust

OPINIE - In de Tweede Kamer hebben CDA, PvdA en GroenLinks een initiatiefwetsontwerp aangekondigd dat de verspreiding van foto’s en filmpjes van slachtoffers van ongelukken verbiedt. De partijen willen ‘het willens en wetens openbaar maken van beeldmateriaal van slachtoffers die dringend hulp behoeven of inmiddels zijn overleden’ strafbaar stellen (…) Dit fotograferen of filmen is op zichzelf al afkeurenswaardig, maar het publiekelijk delen van de beelden, wat in de praktijk veelvuldig voorkomt, is ronduit onacceptabel. Het is een daadwerkelijke inbreuk op de privacy van een slachtoffer. Op het moment dat iemand slachtoffer is geworden van bijvoorbeeld een ongeval of een misdrijf verkeert deze persoon doorgaans in een hulpeloze toestand. Op dergelijke momenten is het voor het slachtoffer zeer onwenselijk dat er beelden worden gemaakt die worden verspreid, van hem of haar in die kwetsbare toestand. Ook naasten en nabestaanden kunnen eronder lijden.’

Het wetsvoorstel is gericht op de verspreiding door particulieren via sociale media. Degene die ’te goeder trouw in het algemeen belang’ beelden verspreidt (lees: de journalist) is niet strafbaar. Ook het maken en op de privé-telefoon bewaren van beelden wordt volgens de indieners niet verboden. Het kan immers bewijsmateriaal voor de politie opleveren. Het gaat de initiatiefnemers vooral om de sensatiebeluste verspreiding van beelden die vervolgens via sociale media eindeloos worden gedeeld.

Alhoewel ik bij de intenties van de indieners ook een vleugje opvoedingsdrang vermoed vind ik de bescherming van de privacy reden genoeg om het voorstel serieus te nemen. Maar er zijn ook wel kritische kanttekeningen bij te maken. Ik vond er twee.

Overbodig

Advocaat Jens van de Brink, die ervaring heeft met zaken op het gebied van privacyschending vindt een aparte strafbaarstelling voor foto’s en filmpjes van verkeersongelukken niet nodig. In debat met indiener Attje Kuiken bij ‘Dit is de dag’ verwijst hij naar het portretrecht en de strafbaarheid van smaad en laster. Volgens van de Brink ligt het probleem vooral bij de handhaving van overtredingen. De politie handhaaft niet voldoende in vergelijkbare zaken die worden aangekaart. De politie snapt het ook niet goed volgens hem en laat het er vervolgens bij zitten. Kuiken heeft met haar collega’s de bestaande wetgeving bij het voorstel betrokken. Het portretrecht is alleen van toepassing als er een gezicht in beeld is en dat hoeft bij de gewraakte foto’s van slachtoffers niet altijd het geval te zijn. En nabestaanden kunnen er ook niets mee. De indieners zien hier een leemte. Van de Brink meent dat wetgeving die voor zulke specifieke gevallen wordt gemaakt niet zinnig is en ook niet gaat werken.

Privacy op het voetbalveld

Wat ik in het ontwerp mis is de verwijzing naar de privacywetgeving. In de bescherming van de privacy ligt toch de belangrijkste reden om dit soort praktijken terug te dringen, lijkt mij. Toevallig diende er vorige week ook een rechtszaak van het inmiddels failliete bedrijf Voetbal TV tegen de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). Voetbal TV verspreidde beelden van amateurvoetbalwedstrijden. Volgens de AP schond het bedrijf de privacy van voetballers, scheidsrechters en publiek die op de gemaakte beelden te zien zijn, zonder dat daarvoor een wettelijke grondslag bestond. Voetbal TV bestrijdt de zienswijze van de AP door te wijzen op het ‘gerechtvaardigde belang’ dat verspreiding van de beelden zou dienen. We dienen het publiek, zegt het bedrijf. Volgens de AP worden de persoonsgegevens door Voetbal TV verspreid om er geld mee te verdienen. Een commerciëel belang is geen gerechtvaardigd publiek belang. De rechter is er nog niet uit.

Als we de bezwaren van de AP in dit geval volgen, ligt het dan niet voor de hand dat de filmpjes en foto’s die het CDA, PvdA en GroenLinks strafbaar willen stellen via dezelfde weg beboet kunnen worden? In dat geval zou Van de Brink een punt hebben. Zij het dat vervolging dan wel afhankelijk wordt gemaakt van klachten. En dat is misschien iets dat de initiatiefnemers willen voorkomen.

Persvrijheid

Joop’s columnist Han van der Horst vindt het initiatief van CDA, PvdA en GroenLinks ‘ondanks de goede bedoelingen een gevaar voor de democratie’. Zijn kritiek heeft te maken met het ontzien van de professionele journalist die in onderscheid met een algemeen publiek niet strafbaar zou zijn voor de verspreiding van beelden van slachtoffers. Die uitzondering vereist volgens Van der Horst registratie van journalisten en dat leidt tot een vergunningenstelsel dat de overheid in staat stelt de pers te regisseren.’Je komt alleen maar in het register als je daarmee een officiële band hebt. Zo komt er een kartel tot stand die buitenstaanders tot criminele beunhazen maakt’, aldus Van der Horst.

In het initiatiefvoorstel van de drie partijen is niets van een register of een vergunningenstelsel terug te vinden. De indieners schrijven dat ze er zelfs bewust van hebben afgezien. ‘Omdat het beroep van journalist niet duidelijk is afgebakend is er bewust voor gekozen de beroepsgroep niet expliciet op te nemen in het artikel. Ook anderen die niet zozeer als journalist te boek staan, zouden, op grond van het tweede lid van artikel 139i, gerechtvaardigd beelden van slachtoffers kunnen publiceren als het algemeen belang daarmee gediend is.’ De rechter zal moeten afwegen of er sprake is van een ‘gerechtvaardigd belang’ om het materiaal te publiceren.

De ‘kartelvorming’ waar Van der Horst voor vreest, ten nadele van de vrije burgerjournalistiek die het internet inmiddels mogelijk heeft gemaakt, zou het vrije verkeer van informatie inderdaad kunnen beperken. Maar in dit geval lijkt me zijn kritiek niet terecht.