COLUMN - Politici als Trump en Orbán combineren kritiek op multiculturalisme met een aanval op de rechtstaat. Sommige commentaren bejubelen de kritiek op multiculturalisme; andere putten zich uit in afkeuring. In beide gevallen raakt verdediging van de rechtstaat op de achtergrond.
“Er bestaat een totaal verkeerd beeld van Orbán. Hij wordt gestigmatiseerd. Weggezet als de duivel, de bad guy, het zwarte schaap.” Vorige week nam voormalig staatssecretaris Dzsingisz Gabor (CDA) het in NRC Handelsblad op voor de Hongaarse premier Viktor Orbán. Een rapport van het Europese Parlement over de politieke situatie in Hongarije deed Gabor af als “een fantastisch links circus.”
Dit ondanks alle bewijs dat de rechtstaat in Hongarije onder vuur ligt.
Het rapport heeft felle kritiek op onder andere het functioneren van het constitutionele stelsel, de onafhankelijkheid van de rechtspraak en de bestrijding van corruptie en belangenverstrengeling. Het is moeilijk om zulke kritiek als “links” te zien. En Orbán zelf tooit zijn land met de geuzennaam “onliberale democratie.”
Gabor, gretig geciteerd door Volkskrant-columnist Martin Sommer op 20 april, hecht weinig belang aan de rechtstaat. Pas als het land een dictatuur zou worden “waar de mensenrechten niet in acht worden genomen, waar journalisten voor de rechter worden gesleept” dan “moeten we ons bedenken: willen we daar zaken mee doen?” Vraagteken. Dus Gabor ziet zelfs dan nog ruimte om zaken te doen.
Mislukt
Dit zal er mee te maken hebben dat de Nederlandse voormalige bewindsman Orbáns kritiek op het multiculturele ideaal deelt. Wat ons land betreft stelt hij: “Onze integratiepolitiek is natuurlijk mislukt.” De EU moet serieus met de Hongaarse premier in gesprek gaan over migratieproblemen, vindt hij. De zorgen op immigratiegebied van (onder anderen) veel Hongaren moeten zwaar wegen.
Wat u er ook van vindt, het is Gabors goed recht om integratiepolitiek in ons land mislukt te vinden. (Hij staat daarin trouwens bepaald niet alleen: volgens cijfers die de Europese Commissie afgelopen maand publiceerde vindt 39% van de Nederlanders de integratie van de meeste immigranten onsuccesvol.) Maar aanvallen op de Hongaarse rechtstaat bagatelliseren is van een heel andere orde.
Ongeacht wat u ervan vindt, Orbán mag zijn standpunt ventileren over immigratie naar Hongarije. (Ook die mening wordt overigens breed gedeeld: bovengenoemde gegevens wijzen uit dat van de EU-burgers 38% immigratie van buiten de EU meer als ‘probleem’ dan als ‘kans’ voor het eigen land beschouwt; in Hongarije vindt liefst 63% dit.) Maar van de rechtstaat moet Orbán absoluut afblijven.
Verschil
Ook mijn collega Cas Mudde (Universiteit van Georgia) focust op het migratiedebat. Een maand terug riep hij in NRC de christendemocratische partijen in de EU op om te breken met Orbán. Niet alleen vanwege zijn dictatoriale neigingen, maar ook vanwege zijn “frontale aanval op de multiculturele samenleving” via bepaalde uitspraken. Maar dat laatste is niet verboden – sterker, dat heet democratie.
Onderzoeker Hanco Jürgens van het Duitslandinstituut maakt een principieel standpunt over de rechtstaat in de praktijk zelfs ondergeschikt aan het migratiedebat. In zijn repliek op Muddes betoog schrijft hij in NRC dat hij Orbán “binnen de christendemocratische familie” wil houden voor “een oplossing voor de herverdeling van vluchtelingen in Europa.” Dictator of niet, hij blijft één van ons!
Zeker, in een democratie moet de stem van zulke massale weerzin jegens immigratie worden gehoord. Evenals de stem van christendemocraten die Jürgens noemt en op dezelfde lijn zitten, met name Duits minister van Binnenlandse Zaken Horst Seehofer en Oostenrijks premier Sebastian Kurz. Maar het cruciale verschil met Seehofer en Kurz is dat Orbán de democratische rechtstaat niet respecteert.
Ostentatief
De NRC zelf koos in een hoofdredactioneel commentaar op 9 april de kant van Mudde. In dat commentaar, getiteld “Orbán hoort niet bij christen-democraten in Europarlement,” rept NRC van een “eenpartijstaat” waarin de premier “rechterlijke macht en de media aan banden” heeft gelegd. Klare taal, en reden genoeg voor elke rechtgeaarde (christen-)democraat om zich van Orbán te distantiëren.
Helaas vond de krant het nodig om zich tegelijkertijd laatdunkend uit te laten over Orbáns visie: hij zit “op de lijn dat alleen hij zijn land, en eigenlijk heel Europa, kan verdedigen tegen een imaginaire islamitische invasie.” Tsja. Bekend probleem: veel media nemen anti-immigratieretoriek à la Trump en Orbán wel letterlijk maar niet serieus, terwijl veel kiezers die serieus nemen maar niet letterlijk.
In datzelfde commentaar moest NRC ook zo nodig Orbáns politieke keuzes veroordelen: “in plaats van vluchtelingen welkom te heten, plaatste Orbán een muur aan de grens.” En met het plan van de EU om vluchtelingen over de lidstaten te verdelen, daar deed Hongarije “ostentatief niet aan mee.” Tsja. Luistert Orbán niet gewoon naar kiezers? Dat is toch heel anders dan de rechtstaat ondermijnen?
Om zeep
Leids hoogleraar Luuk van Middelaar daarentegen onderscheidt in NRC van 12 april “inhoudelijke kritiek” van “formele kritiek.” Er is “onder Europese kiezers meer steun voor dichte hekken dan voor onbeperkte opname,” maar het is toch iets anders “dat Orbán kieswetten herschreef? De rechterlijke macht aanpakt? Het recht op vrije organisatie inperkt? De media onder controle (…) bracht?”
Dat dit onderscheid vaak niet wordt gemaakt tekent de mate waarin immigratiekwesties de politiek in het hele Westen gijzelen. Dat blijft zo, zolang niet wordt gekozen voor oplossingen waarmee ook degenen die sceptisch zijn over multiculturalisme kunnen leven. In de tussentijd bestaat het gevaar dat anti-immigratiehaviken die worden gekozen, zoals Trump en Orbán, de rechtstaat om zeep helpen.
Dan valt er in die landen niets meer te kiezen.
Reacties (37)
Hij luistert niet naar de kiezers, want Hongarije heeft een districtenstelsel waarbij de grootste partij veel meer zetels krijgt dan op basis van de stemmen gerechtvaardigd is.
(overigens heeft het VK ook dit gebrek).
Daarnaast moet Hongarije zich natuurlijk aan afspraken met de EU houden, ongeacht of dit persvrijheid, de rechtstaat of vluchtelingen betreft.
Ik wil ook wel mijn telefooncontract ongeldig verklaren als de rekening komt.
Het is moeilijk om zulke kritiek als “links” te zien. En Orbán zelf tooit zijn land met de geuzennaam “onliberale democratie.”
Links zelf ziet ook een vijand in het (neo) Liberalisme, dus wat dat betreft is het een medestander. Het aantasten van de rechtstaat is iets waar links normaal niet zo mee zit als het landen als Venezuela betreft, ook in de jaren van het Oostblok keken ze daar trouwens niet zo nauw naar.
Orban eet van beide walletjes, en is daardoor meer een populist dan typisch recht.
“Vorige week nam voormalig staatssecretaris Dzsingisz Gabor (CDA) het in NRC Handelsblad op voor de Hongaarse premier Viktor Orbán.”
Mag ik hier gezien de kennelijke afkomst een vooringenomenheid (cq. blinde vlek) ten aanzien van Orban vermoeden?
De liberale rechtstaat is een gedrocht van de afgelopen decennia, met allemaal overdreven zaken zoals discriminatie, en meer bemoeienis overheid. En dan nog de EVRM, etc. Vaak lopenbdue niet conform nationale belangen en tradities.
@3: Laat dat kennelijke maar weg. Gabor is een geboren Hongaar, die nota bene zelf als vluchteling door Nederland opgenomen is, die sinds Orban in de politiek zit ook weer veel in Hongarije verkeert en die vorig jaar van iemand uit Orban’s kabinet alweer zijn vijfde overheidsmedaille kreeg opgespeld voor zijn verdienste om in het buitenland de Hongaarse reputatie op te houden.
“Dat blijft zo, zolang niet wordt gekozen voor oplossingen waarmee ook degenen die sceptisch zijn over multiculturalisme kunnen leven.”
Wat voor oplossingen zijn dat dan?
@4: “bemoeienis overheid. En dan nog de EVRM”
Grappig dat je die twee zo direct na elkaar noemt. Het EVRM heeft als zijn belangrijkste functie juist om overheidsbemoeienis in te perken. Het hele principe van de rechtsstaat is er trouwens op gericht om overheidsbemoeienis aan regels te binden. Het is dan ook niet toevallig dat juist in Hongarije veel meer sprake is van overheidsbemoeienis dan in de delen van de EU waar men wel nog waarde aan de rechtsstaat hecht.
@2
Wat een geleuter. Venezuela is, bij links nog rechts, een thema, omdat het aan de andere kant van een oceaan ligt. Hongarije is een thema omdat je er met een dag rijden bent, en het met ons in de EU zit. Momenteel wordt de rechtsstaat toch echt grotendeels bedreigt door rechtspopulisten die “het gevaar van de buitenlander/moslims” gebruiken om mensen te overtuigen dat het ok is om allerlei grondrechten af te schaffen.
Hier en mooie analyse over partijen in Nederland:
https://www.advocatenorde.nl/nieuws/verkiezingsprogrammas-op-gespannen-voet-met-de-rechtsstaat
Wat blijkt: (zeer) slecht scoren PVV, SGP, VVD, CDA. Goed scoren ChristenUnie, D66, Denk, GroenLinks, PvdA, PvdD en SP.
Ja, populist, die angst voor vreemdelingen misbruikt en opstookt voor meer macht. Gewoon een rechtspopulist dus. En voorbeeld voor onfrisse types in Nederland die hetzelfde willen, zoals Baudet en Wilders.
@4 Tja, “tegen de liberale rechtsstaat”. Voor discriminatie, tegen mensenrechten…
Het is momenteel toch echt extreemrechts dat in Nederland een gevaar is voor de vrijheid en westerse verworvenheden, gelijkheid en al wat dies meer zij, dan enig andere stroming. Wel fijn dat dat af en toe geïllustreerd wordt.
@4 als je van zowel “rechtsstaat”als “non-discriminatie” afscheid neemt, kom je in een zeer onprettige samenleving terecht.
Kennelijk ziet u die samenlevingsvorm als heistaat, maar bedenk dat die “heilstaat” zich even gemakkelijk tegen u zal keren.
@9 Precies dat. Mensen vergeten nog al snel dat al die “irritante” mensenrechten ook henzelf beschermen. Iets met dat gedichtje, van die man die niets deed toen ze de de vakbondsmensen, socialisten, joden en communisten kwamen halen, want ach, hij was er zelf toch geen?
@10 u bedoelt Martin Niemöller :
Toen de nazi’s de communisten arresteerden heb ik gezwegen;
ik was immers geen communist.
Toen ze de sociaaldemocraten gevangenzetten heb ik gezwegen;
ik was immers geen sociaaldemocraat.
Toen ze de syndicalisten kwamen halen heb ik gezwegen;
ik was immers geen syndicalist.
Toen ze de Joden opsloten heb ik gezwegen;
ik was immers geen Jood.
Toen ze de katholieken arresteerden heb ik gezwegen;
ik was immers geen katholiek.
Toen ze mij kwamen halen
…was er niemand meer die nog kon protesteren.
Je zou kunnen zeggen dat een ‘frontale aanval op de multiculturele samenleving’ op zich nog niet strijdig is met de democratische rechtsstaat zo lang het bij woorden blijft. Orbán gaat veel verder door rechten van vluchtelingen buiten zijn Hongaarse hek te plaatsen. Zijn aanpak van de migratie schaadt de rechtsstaat.
Wie met een positief beeld over de multiculturele samenleving een rechtvaardig migratiebeleid bepleit verdedigt daarmee ook de rechtsstaat zelf. Ik vind het onderscheid nogal kunstmatig, al zie ik ook wel dat de culturele component in het debat vaak de overhand krijgt boven de rechtsstatelijke aspecten.
@2: “Neo-liberaal” is niet hetzelfde als liberaal.
De liberale idealen (vrijheid van godsdienst, vrije pers, algemeen kiesrecht, een functionerende rechtstaat) worden in Nederland het meest door linkse partijen verdedigd.
Alleen de rechten niet de plichten, dat is het probleem. Egotripperij, en later klagen dat er mensen buiten de boot vallen.
@14: “Alleen de rechten niet de plichten”
In deze context een volledig loze kreet.
@14 een statement waarvoor iedere onderbouwing ontbreekt. Dit soort populistische roeptoeterij werkt niet bij kritische geesten. Wellicht heeft u er meer succes mee op een ander forum.
In de liberale rechtstaat gaat het om de bescherming van het individu, van de minderheden , allemaal heel mooi. Geen sociale uitsluiting meer. (Dreams on) Maar het kan niet zo zijn dat minderheden onder rechten zoals godsdienstvrijheid dingen kunnen doen die ongehoord zijn. Daarom van die grappen als het spaghettimonsters die willen ook priveleges. Ik vind plichten daarom ook belangrijk, niet alleen vrijheden. Er moeten kaders zijn.
Er zijn bijvoorbeeld mensen bezig bij de rechter dat salafisme tot ideologie verklaard wordt, en niet meer onder de godsdienstvrijheid kan vallen. Dat snap ik wel.
Heb het stukje van Gabor gelezen. Hij vertelt als Hongaar ook over de eeuwen Ottomaanse islamitische overheersing. Dat leeft nog in de cultuur. Daar kan onze vijf jaren onder nazi bezetting niet tegenop, en daar hoor je nog zoveel over. Bijvoorbeeld Wilhelmina die door centraliseren verzet de Gestapo een handje hielp.
@12:
Tot de voorlaatste versie van onze grondwet maakte ook Nederland onderscheid tussen Nederlanders en vreemdelingen. Zo gek was dat niet. Wie vindt dat de nieuwe toestand een verbetering van de rechtsstaat betekent mag uitleggen hoe we dat dan moeten zien.
@9,10 en 11
Dank, daar gaat het om.
Alleen steeds minder mensen lijken het te begrijpen.
Misschien omdat het gedicht naïef klinkt, of onbekend, of gewoon botweg vertrouwen dat het bij “ons soort mensen” het wel okay is. Gebrek aan kennis noem ik dat.
@17: “In de liberale rechtstaat gaat het om de bescherming van het individu, van de minderheden , allemaal heel mooi. Geen sociale uitsluiting meer.”
Je zwamt maar een eind in de rondte. In de rechtsstaat gaat het erom in hoeverre een overheid zich kan bemoeien met haar burgers en aan welke regels die bemoeienis is gebonden. Het gaat helemaal niet om minderheden en hun rechten, maar om de rechten van iedereen. Het tegengaan van willekeur is zelfs één van de centrale principes.
‘Eeuwen’, zegt u. We hebben het over honderdvijftig jaar (1541 t/m 1699) Ottomaanse overheersing van centraal- en zuidelijk Hongarije.
Beetje raar argument natuurlijk, want we hebben hier ongeveer terzelfder tijd de Tachtigjarige Oorlog gehad, en die nemen we noch de hedendaagse Spanjaarden, noch de katholieken kwalijk.
2. En als we het dan toch over Spanjaarden hebben: die hebben eeuwenlang onder Moors islamitisch bewind geleefd. Vieren ze nog jaarlijks met een soort carnaval (waarbij er van alles mag wat God verboden heeft), en ik heb begrepen dat mensen het leuker vinden om een Moor te spelen. Aan het einde van de festiviteiten wordt de Mahomet ritueel verbrand, waarmee de tijd van feestelijke excessen weer ten einde komt.
Snapt u wel? Dus in die festiviteiten staat de Moorse bezetting niet symbool voor onderdrukking, maar voor permissiviteit, feestelijkheden en leut – het doorbreken van het normale leven, waarin je bent onderworpen aan sleur, en je baas, en de kerk etcetera.
3. Gabor heeft het dan over hoe Hongarije “…de helft van zijn bevolking had zien uitmoorden door soldaten van de sultan”
Laszlo Kontler vermeldt in zijn beknopte geschiedenis van Hongarije (Millenium in Central Europe, Atlantisz, 1999) dat de Ottomaanse oorlogen tussen 1526 en 1568 eigenlijk verrassend weinig negatieve effecten hadden op de bevolking en economie. Zodra het strijdgewoel weer voorbij was, keerden de mensen terug naar de steden en dorpen, en gingen verder met hun leven. De achtergelaten velden vormden uitgestrekte gebieden voor veeteelt, en in de 1580 werden er 200,000 runderen vanuit Hongarije naar de rest van Europa geëxporteerd.
Kontler is een stuk negatiever over het gevolg van de oorlogen tussen 1591-1606. De Ottomaanse legers en Tartaarse hulptroepen zijn tijdens die ‘vijftienjarige oorlog’ namelijk (in tegenstelling tot bij eerdere krijgsbewegingen) permanent in Hongarije gelegerd geweest de bevolking geterroriseerd en weggejaagd, waardoor de economische basis plat lag. Hele netwerken van dorpen worden nooit herbouwd. Daarboven op komen nog pestuitbraken die vanaf 1620 de bevolking een halve eeuw teisteren.
Betekent dat dus dat de helft van de bevolking in anderhalve eeuw is afgeslacht? Nou nee. De demografische cijfers wijzen wel op stagnatie, maar niet op genocide.
De bevolking in Ottomaans Hongarije blijft in die periode ongeveer gelijk. Ze groeit zelfs iets, van 900,000 naar 1 miljoen (al is dat volgens Garber, op wie Murphy zich baseert, vooral vanwege grensverschuivingen ipv daadwerkelijke populatiegroei, Murphy, 254).
Murphy vergelijkt dat vervolgens met de Dertigjarige oorlog in Duitsland. Na 1648 was de bevolking van 20 miljoen gezakt naar 16 à 17 miljoen – een vermindering van tussen de 15 à 20 procent.
Hoor je in Duitsland nog iemand morren over de verschrikkingen van de Dertigjarige Oorlog, en met de beschuldigende vinger wijzen (naar wie?).
Kortom, al dat geleuter over ‘historisch besef’ en hoe ‘wij’ in de Balkan en Oost-Europa nog weten hoe de Ottomanen ‘ons’ vier eeuwen geleden geteisterd hebben is allemaal chauvinistische en nationalistische mythevorming. Handig hoor, zo’n vijandbeeld.
Hellup, daar komen de horden enge moslims, net als in de zestiende en zeventiende eeuw! (Handig ook, als je een paar honderdduizend Bosniërs etnisch wilt zuiveren om Groot-Servië te creëren, zoals we in de jaren negentig hebben gezien).
@19: En betekende dat dat Nederland bijvoorbeeld geen vluchtelingen opnam?
Volgens mij is Hongarije partij bij het VN-vluchtelingenverdrag.
@17 “Maar het kan niet zo zijn dat minderheden onder rechten zoals godsdienstvrijheid dingen kunnen doen die ongehoord zijn.”
Daartoe dient de rechtsstaat, die u lijkt te ontkennen, en in het bijzonder het wetboek van Strafrecht. Daarnaast verwart u wat u persoonlijk als ongewenst betitelt met hetgeen ten gevolge van de grenzen van de rechtsstaat niet toegelaten is.
@23 “Volgens mij is Hongarije partij bij het VN-vluchtelingenverdrag.”
klopt…. de bepalingen van dat verdrag schenden zij evenals de gemaakte afspraken binnen de EU. Kennelijk heeft populistisch rechts niet veel met het nakomen van gemaakte afspraken.
@23: En het zou zomaar kunnen dat Hongarije dat verdrag naar de letter volgt. Wie een land verlaat waar hij levensgevaar loopt is een vluchteling, maar wie van een veilig land naar een ander land reist is wat anders. Een Syriër heeft voor Hongarije al minstens drie andere landen aangedaan.
@26 “En het zou zomaar kunnen…”
Het zou zomaar kunnen, volgens jou, omdat je eigenlijk geen idee hebt waar je over praat…
De EPP (Europese Christendemocraten) heeft het naar het schijnt zo langamerhand ook wel gehad met Orbán.
@0:
Of je deze twee in één adem moet noemen is de vraag, maar met de strekking van wat je hier zegt ben ik het wel eens. Doorredenerend zouden álle partijen zich op het standpunt moeten stellen dat immigratie moet worden beperkt tot een niveau dat de meerderheid van de bevolking acceptabel vindt (en niet wat de EU vindt). Op dit moment schrikken de meeste partijen daarvoor terug omdat ze dan voor nazi’s worden versleten.
@29: “Doorredenerend zouden álle partijen zich op het standpunt moeten stellen dat immigratie moet worden beperkt tot een niveau dat de meerderheid van de bevolking acceptabel vindt”
Doorredenerend
@29: Hoe stel je dat voor: Hoe kan de meerderheid dat acceptabele niveau aangeven? Stel je nu voor dat enkel in Groningen (ik dacht zo’n 100.000 inwoners) gevraagd wordt. Stel nu dat het arbitraire getal 10.000 100 keer genoemd wordt en daarmee het meest voorkomende “niveau” is. Moeten we die dan nemen? Of de mediaan? of het gemiddelde? Wat nu – enkel Nederland bezien – er grote verschillen bestaan tussen bijvoorbeeld de stedelijke gebieden en de landelijke gebieden. Vertaal dit soort vragen eens naar heel Europa. Bovendien is het niveau altijd te hoog (voor sommigen).
@31: Zoiets zou je kunnen organiseren door middel van een referendum met een (groot) aantal opties.
@32: Dat wil zeggen dat jij dus de keuze uit vooraf gemaakte opties wil sturen. Dan komt er onherroepelijk kritiek op die voorafgemaakte opties. “waarom begin je bij 10.000” ofzo, bijvoorbeeld. Bovendien is het dan nog altijd zo dat je een deel van mijn vraag, namelijk hoe ga je om met regionale verschillen (maar eigenlijk bedoelde ik daarmee de verschillende landen in de EU)? Wil je voor elk land een eigen quota instellen?
Er zijn nog wel meer bezwaren, trouwens.
@33: Het is inderdaad arbitrair hoe groot het gebied is waarop je een volksraadpleging wilt betrekken. Maar we doen dat in Nederland nu al op verschillende niveaus: naast landelijke zijn er ook gemeentelijke verkiezingen bijvoorbeeld. Je zou de vragen dus per gemeente kunnen stellen, dat lijkt me een mooi democratisch ding. Een bijstandsuitkering vraag je ook aan bij de gemeente, en aangezien veel tegenwoordige immigranten blijvend bij dat loket aankloppen is het niet verkeerd de rest van de gemeenschap inspraak te geven in de mate waarin zij verrijkt wenst te worden.
@34: En wil je dan ook per dat gebied dat vastleggen? Als er nu een ongeluk gebeurt in – pak em beet – België. Moeten we dan eerst gaan raadplegen of we die gaan opvangen?
Nogmaals, er zijn nog wel meer bezwaren. Het blijft arbitrair.
@35: Voor machthebbers is het veel eenvoudiger de burgers gewoon links te laten liggen. Democratie is een hoop gedoe en het kost nog geld ook. Afschaffen dus, wat jou betreft?
@36: jij wil democratie misbruiken voor hetzelfde doel.