Recensie Zomergasten met Rosanne Hertzberger

RECENSIE - Zomergasten met Rosanne Hertzberger eindigde met de overpeinzing dat het goed is om zo nu en dan uit de kudde te stappen en je eigen weg te gaan. Aanleiding was Whitney Houston die tijdens de Superbowl van de Star Spangled Banner een powerballad in vierkwartsmaat had gemaakt in plaats van het driekwartswalsje dat het hoort te zijn.

De kudde was de rode draad van deze aflevering. De avond begon met een fragment van Dances with Wolves waarin Kevin Kotsemmer samen met een stel Sioux-indianen op een kudde bizons jaagt. Tegelijk ging dat fragment vooral over het kuddedier waarover het de rest van de avond ging: de mens. Die, zo doceerde Rosanne Hertzberger ons in haar eerste poging ons wereldbeeld een klein zetje te geven, al sinds het begin der tijden pas stopt met het doden van een bepaalde dierensoort als het laatste exemplaar op z’n bordje ligt. De indianen hebben meerdere bizonsoorten doen uitsterven en het was volgens Hertzberger ook geen toeval dat de mammoet ophield met bestaan toen de mens voet aan wal zetten in Europa. Oftewel: de jager-verzamelaar die volgens de overlevering zo in harmonie met de natuur leefde, had een broertje dood aan die natuur. Goed dat het eens gezegd is. 

Het aardige van Rosanne Hertzberger is dat ze graag tegen de kudde ingaat, maar tegelijkertijd beseft er deel van uit te maken. En daarmee deed ze iets opmerkelijks: zoals ze met het voorbeeld van de indianen het beeld van de nobele wilde bestreed, zo bestreed ze in de rest van de avond het beeld van de rationele wetenschapper die alleen maar naar de feiten en bewijsvoering kijkt en vervolgens het juiste beslist. Wetenschappers hebben ook zo hun stokpaardjes, hun wensenlijstjes en moeite om hun ongelijk toe te geven. ‘Bovendien’, zei ze, ‘heb je ook wetenschappers nodig die er soms een beetje naast zitten.’ Het waren juist dat soort wetenschappers, die ze op een voetstuk plaatste.

Zo bracht ze een ode aan de uitvinder van de moderne kunstmest, Fritz Haber, door een tractor te laten zien die kunstmestkorrels rondstrooide. ‘Als manna’, om met Hertzberger te spreken. Ongeveer de helft van de mensheid kon gevoed worden doordat Haber deze uitvinding had gedaan. Het was helemaal uit de hand gelopen, met vreselijke gevolgen voor het leven in bijvoorbeeld de sloten en rivieren rondom de weilanden. Bovendien, vertelde Hertzberger, was Fritz Haber een schurk en een oorlogsmisdadiger die had bedacht dat de Eerste Wereldoorlog misschien wat sneller voorbij zou zijn als ze chloorgas zouden gebruiken.

Een andere grote held van haar was Lynn Margulis, die met haar idee dat bacteriën een symbiose aangaan, de evolutietheorie naar een hoger had plan getild. Daarvoor kon ze niet genoeg geprezen worden. Tegelijkertijd was ze erin doorgeslagen en zag ze overal symbioses, zelfs in de staart van spermacellen. Daarnaast dacht ze dat nine eleven een inside job was. En dat HIV niet bestond. Oftewel: ze had een tikje van de molen gekregen. De vraag nu: was Lynn Margulis een gek die zo nu en dan een geniaal idee had, of was een briljant genie die zo nu en dan uit de bocht vloog? Uiteindelijk koos Hertzberger toch voor het laatste. Waanzin moet je soms met de mantel der liefde bedekken. Ook in de wetenschap heb je mensen nodig die durven dromen en luchtfietsen en die sneller conclusies trekken dan wetenschappelijk verantwoord is.

Beste zomergastenpresentator ooit
Na haar promotie vertrok Hertzberger naar Amerika om onderzoek te doen naar vaginale bacteriën, waar ze prompt ruzie kreeg met haar labgenoten. Hoe het precies fout was gegaan, vond ze moeilijk te zeggen. Maar het kwam er op neer dat haar collega’s eerder wilden publiceren dan Hertzberger. Zij vond het bewijs nog niet sluitend. ‘Dus eigenlijk’, zei presentator Janine Abbring, ‘wilden zij doen wat jij zo bewondert bij je helden?’ Hertzberger was niet helemaal overtuigd, maar ze had een punt.

(Ze had wel vaker een punt trouwens, Janine Abbring. Het is misschien wat vroeg om te zeggen, maar het zal me niks verbazen als Janine Abbring de beste zomergastenpresentator ooit is. Ze luistert goed, stelt slimme vragen, vraagt op de juiste momenten door, probeert niet goedkoop punten te scoren, hengelt zelden naar emoties, gaat niet eindeloos door op vragen waar ze toch geen antwoord op krijgt, gooit haar eigen mening en ervaringen functioneel in de strijd, gaat niet lopen psychologiseren en houdt niet krampachtig vast aan een vooraf bedachte opbouw.)

In de spotlights
Rosanne Hertzberger kwam dit jaar twee keer in de spotlights. De eerste keer omdat ze een boek had geschreven (Ode aan de E-nummers). Een boek dat ik niet heb gelezen, maar dat mij, zoon van een old school diëtiste die grof betaald wordt door de voedingsindustrie, uit het hart gegrepen was. Ik ben zelf dol op E-nummers. Soms leef ik een weekje uitsluitend op E-nummers. Met name E623 vind ik niet te versmaden. Om haar punt te maken, liet Hertzberger twee filmpjes van vloggers zien die het licht in hun eten hadden gezien en nu de blijde boodschap aan de rest van de wereld wilden overbrengen. Wat je hier zag, zei Hertzberger, was iets wat wetenschap nooit zou kunnen doen. Want wetenschap kan misschien wel vertellen hoe de wereld in elkaar zit, het kan je niet vertellen hoe je moet leven. Terwijl mensen daaraan juist zo’n behoefte hebben in deze postreligieuze tijden. En waar ook de wereld behoefte aan heeft, want als ze we zo door gaan en ons gedrag niet veranderen, gaan we ten onder.

De tweede keer dat Hertzberger dit jaar voor reuring zorgde, was toen ze in haar NRC-column adverteerders opriep om te stoppen met adverteren voor GeenStijl en Dumpert, vanwege het hoge gehalte aan seksistische en racistische bagger dat erop te vinden is. Het hoofdstukje GeenStijl werd ingeluid door het fragment van de meltdown van Bill O’Reilly die door Fox News werd ontslagen nadat de adverteerders zich terugtrokken, wat de inspiratie vormde voor de actie van Hertzberger. Janine Abbring vroeg of het niet tegen haar liberale beginselen ging om ervoor te zorgen dat GeenStijl minder reclame-inkomsten kreeg, maar dat vond ze onzin. De kudde was in haar ogen een verkeerde kant uitgegaan. Ze had gebruik gemaakt van haar vrije meningsuiting om de kudde bij te sturen. De kudde kon zelf besluiten of ze aan haar oproep gehoor gaven.

Van Hertzbergers persoonlijke leven kregen we verfrissend weinig te weten. Een fragment over een huwelijksceremonie van ultraorthodoxe joden was aanleiding om het over haar geloof te hebben. En of dat niet zo nu en dan conflicteerde met haar wetenschappelijke werk. Maar dat was niet het geval. En eigenlijk konden we het daarmee doen. Daarnaast kregen we nog een fragment met Hertzbergers opa die Auschwitz had overleefd. In het fragment vertelt hij hoe hij naar Auschwitz werd gebracht. Hij vertelde er bijna geamuseerd over. Zo beschreef hij hoe hij in september 1944 in zijn streepjespak op het perron van Berlijn stond, tussen de gewone Duitsers die hem brood en sigaretten gaven. ‘Waar moet je heen’, vroeg een man aan hem. ‘Naar Auschwitz’, zei de opa van Rosanna. ‘Ai’, zei de man, ‘daar hebben ze de hoogste schoorsteen.’ De kudde wist wel degelijk wat er gebeurde.

Omdat hij als microbioloog van nut was voor de nazi’s heeft Hertzbergers opa het overleefd. ‘We kunnen wel stellen dat je je leven aan de microbiologie hebt te danken’, zei Janine Abbring.

Hebben we dat niet allemaal?, dacht ik toen. De komende drie weken stapt dit hoopje koolstof, zuurstof, waterstof, stikstof, fosfor en calcium uit z’n dagelijkse kudde en symbiotiseert hij met een andere kudde, op een of andere camping in Frankrijk. Tot in de pruimentijd!