Recensie Zomergasten met Robert Vermeiren

RECENSIE - Hopeloos staat ze aan de kant, het kleine meisje, te wachten tot haar vader terugkomt. Hij komt niet terug. Het meisje fietst weg. Maar komt weer terug, kijkend naar het water. De maanden verstrijken, de jaren verstrijken. Het meisje krijgt een relatie, een gezin, het landschap verandert. Het meisje wordt oud. Maar haar vader komt niet terug en het gemis, dat met de jaren blijft, wordt pijnlijk duidelijk.

De animatie ‘Father and daughter’ van Michael Dudok de Wit is een van de indrukwekkende filmfragmenten die Robert Vermeiren uitgekozen heeft en is, zoals tijdens het hele interview, een metafoor voor zijn eigen leven.

De kinder- en jeugdpsychiater zíet jongeren, hij hoort ze en is geïnteresseerd in het verháál van de jongere. Hij weigert ze dan ook consequent ‘cliënt’ te noemen.

Het eerste fragment dat Robert laat zien, is een optreden van dj Avicii met het nummer ‘Wake me up’, als eerbetoon aan alle jongeren die het in coronatijd zo moeilijk hebben.

Uit onderzoek blijkt dat juist jongeren in coronatijd vast lopen en dat is te verklaren, aldus Vermeiren. In de puberteit ben je op zoek naar jouw beeld van de wereld, naar wie jij bent in verhouding tot de ander, naar hoe de ander op jou reageert. Dat doe je door interactie met de ander en als dat wegvalt, krijg je een vertekend wereldbeeld. Dat jongeren door ‘Dansen met Jansen’ dan ook massaal naar feesten gingen, is niets anders dan een logisch gevolg van de fase waarin zij zitten. En dat kun je niemand anders kwalijk nemen dan de regering, die hiertoe opriep. Zo, die zit. Heel rustig, beheerst, onderbouwd.

Dan volgt een fragment uit ‘The Social Dilemma’. Een meisje post, redelijk tevreden met zichzelf, een selfie. Door haatreacties zie je haar zelfvertrouwen verdwijnen. Juist dát is het gevaar van sociale media, geeft Vermeiren aan.   Jongeren denken op korte termijn en juist daarom hebben zulke reacties zo’n impact. Het gaat hem dan ook niet om hoe lang je op sociale media zit, maar om de impact die het heeft op je wereldbeeld. Voorstander van beperken van ‘schermtijd’ is hij dan ook niet, wel van niet toelaten van ‘foute’ sites zoals pro-ana-sites. Maar hoe dat bewerkstelligd kan worden, zegt hij helaas niet.

Als hij refereert aan het nieuws van 20.00u, met een item over Tiktok-filmpjes waarin boeken lezen gepromoot wordt, besef ik ineens dat het interview live plaatsvindt. Ik heb me voor deze recensie redelijk ingelezen, weet ongeveer wat er komen gaat en ben benieuwd of er iets onverwachts plaats gaat vinden.

Dan volgt het filmpje over het meisje en haar vader. Of liever gezegd; het meisje zonder haar vader. ‘Wacht even, je maakt grote stappen’, zegt Janine als de geïnterviewde aangeeft waarom hij deze animatie heeft gekozen. De interviewster benoemt precies wat ik zie. De kinder- en jeugdpsychiater praat sneller als het gaat over zijn eigen gemis. Toen hij een jaar of 5/6 oud was, gingen zijn ouders scheiden, met 7/8 jaar ging hij bij zijn grootouders wonen, kwam in een internaat terecht en heeft weer bij zijn vader en stiefmoeder gewoond. Over een schuldvraag wil hij het niet hebben, omdat hij weinig meer over die tijd weet, ‘en er kijken mensen mee’.

Vermeiren schroomt niet over zijn eigen ervaringen te praten en benoemt dat dat in de hulpverlening een tendens is.

‘Hoe kijken je collega’s ernaar dat je praat over je eigen ervaringen?’, vraagt Janine. Dat is een vraag waar ook ik een antwoord op zou willen hebben. Het blijft een worsteling tussen het wanneer en hoe, is het antwoord. Wat mij betreft ligt de balans tijdens deze aflevering soms iets te veel naar het vertellen over eigen ervaringen, maar de film- en tv-fragmenten maken alles goed.

Een deel van het interview met Lenie Marie Fossen maakt indruk. Deze 28-jarige vrouw is een getalenteerd fotograaf, maar kampt met ernstige anorexia. Met vel over been praat ze over haar ambitie om de beste fotograaf van de wereld te worden. En de interviewer, die ook haar mentor blijkt te zijn, stelt haar de vraag ‘Zou je liever een gezond lichaam hebben, of de beste fotograaf van de wereld’. Na haar antwoord ‘De beste fotograaf’ klinkt een applaus.

Ook met dit fragment legt Vermeiren de vinger op de zere plek. Het draait in de maatschappij vaak om excelleren, uitblinken, in plaats van om welzijn.

De eerste twee uur van deze aflevering van Zomergasten ben ik een beetje teleurgesteld. In mijn ogen vertelt Vermeiren niets anders dan wat ik tijdens mijn voorbereiding op deze recensie over hem las.  Maar aan de andere kant: Hij weet zijn standpunten feilloos weer te geven door de filmfragmenten die hij kiest. Het interview van Louis Theroux met een moeder met een postnatale psychose en de interactie die plaatsvindt. De kracht van Greta Thunberg (‘Waarom zou ik de moed verliezen als ik oneindig veel dingen doen om het verschil te maken’ tot de Oscaruitreiking met Roberto Benigni:  stuk voor stuk maken ze duidelijk wat Robert Vermeiren wil laten zien. Luister naar het verháál van iemand, maak tijd voor diagnostiek. Soms zijn er alleen al om toegang tot een jongere te krijgen 5 gesprekken nodig. Goede hulpverlening bereik je niet door het afvinken van criteria.

Hij staat voor het welzijn van de jeugd, hij ziet ze, hij hoort ze en weigert alleen te denken in classificaties. Stempels naar aanleiding van alleen criteria doen veel kwaad, want dat zorgt ervoor dat iemand zich ermee identificeert, mensen zich er naar gedragen en de jongere een vertekend beeld krijgt van zichzelf.

Ik moet ineens denken aan een goede bekende van me, een Surinaamse leerkracht, die een leerling aansprak omdat hij steeds van zijn plek ging. Uiteraard ligt het iets genuanceerder, maar in het kort kwam het hier op neer: ‘ADHD zit niet in je billen, dus je blijft gewoon zitten,’ had ze gezegd. En… hij bleef zitten.

Een stukje uit de Zomergastfilm ‘Hors Normes’ volgt. De film gaat over een opvangouder die de zorg op zich neemt voor talloze jongeren, die uitgespuugd zijn door de hulpverlening, omdat ze overal buiten de boot vallen. Hij wordt op het matje geroepen door twee autoriteiten, omdat hij niet volgens de regels gehandeld zou hebben.  Dat hij talloze jongeren op heeft gevangen, daar wordt niet naar gekeken. ‘Hier, als ik het niet goed doe, neem ze maar!’ zegt de man ‘Idriss, met epilepsie, autisme en aanvallen waarbij drie man nodig zijn om hem te kalmeren. En die, en die, neem ze allemaal maar!’ Het maakt de bureaucratie alleszins duidelijk.

Vermeiren heeft behoorlijk wat kritiek op de decentralisatie van de jeugdzorg. In 2015 is (jeugd)zorg overgeheveld van de rijksoverheid naar de gemeente en heeft ook behoorlijk wat ‘Hors Normes’ gehad, vertelt hij.

Er is 1,8 miljard tekort in de jeugdzorg. Een miljard zijn volgens Vermeiren vermijdbare administratieve kosten. Daarnaast zijn er, zoals hij het noemt, talloze onzin-aanbieders (het aantal zorgaanbieders is sinds de decentralisatie in 6 jaar gestegen van 1000 naar 6000) en er mist vervolghulp. Er is zorg voor lichte problematiek en voor gespecialiseerde, zware problematiek, maar daartussen is niets.

Als voorbeeld noemt Vermeiren dat er in zijn regio een jeugd- en gezinsteam was voor 13 gemeenten. Na de decentralisatie sloten 2 gemeenten andere contracten af. De overige 11 gemeenten splitsten zich op in 4 verschillende systemen, met ieder zijn eigen administratie, financiering, regels en voorwaarden.

Er zijn stapels met rapporten over de decentralisering, geeft Vermeiren aan, waaronder eentje van de SER met 10 aanbevelingen. Zo moet er iets gebeuren aan de poort, bij de wijkteams, zodat daar minder versnippering is. Zorg voor kwaliteitseisen. Die blijken er voor de GGZ niet te zijn, wat de explosieve groei van zorgaanbieders verklaart! En zorg voor administratieve vereenvoudiging, regionaal of landelijk.

Het lijkt eigenlijk zo simpel, na een avond vol heftige filmfragmenten die duidelijk maken wat er momenteel rond de jeugd zoal misgaat.

Sargasso’s recensie is deze keer verzorgd door Roselinde van Berkel. Bijna 25 jaar werkzaam in de jeugdzorg, projectleider van ‘customer journey’ (project om het personeelstekort in de [jeugd]zorg op te lossen). Auteur van ‘Sannah’ (roman over een puber in de jeugdzorg) en van columns voor Sargasso (2014 – 2015).