RECENSIE - In zijn boek ‘Het kasteel van Elmina’ beschrijft Marcel van Engelen de lucratieve Nederlandse slavenhandel in West-Afrika. Hoe schuldig waren wij eigenlijk?
Het kasteel van Elmina van schrijver en journalist Marcel van Engelen vertelt een drievoudig verhaal. Het boek behandelt de geschiedenis van de West-Afrikaanse handelspost Elmina onder Nederlands bewind, de bezoeken die Van Engelen – in navolging van de vroegere Nederlandse handelaren – bracht aan het huidige Ghana en, tenslotte, de uiteenlopende manieren waarop de slavenhandel, de economische kurk waarop Elmina onder de Nederlanders dreef, wordt herinnerd in Nederland, Ghana en door de nabestaanden van de uit Afrika weggevoerde slaven.
In het verlengde van laatstgenoemde kwestie komt ook een schuldvraag om de hoek kijken: in hoeverre waren de activiteiten van Europese slavenhandelaren uitzonderlijk voor de tijd waarin deze plaatsvonden? Is er inderdaad, zoals sommige academici en activisten beweren, sprake geweest van een ‘Afrikaanse holocaust’, waarbij blanke Europeanen complete Afrikaanse samenlevingen wegvaagden in hun genadeloze jacht op financieel gewin?
Elmina
In 1482 bouwden de Portugezen het kasteel São Jorge da Mina (St. Joris van de Mijn) aan de West-Afrikaanse Goudkust. Dit fort werd in 1637 door de Nederlandse Westindische Compagnie op de Portugezen veroverd. Dankzij een onverzadigbare vraag naar arbeidskrachten voor de Nieuwe Wereld, raakte de traditionele West-Afrikaanse goudhandel in de loop van de zeventiende eeuw steeds verder ondergeschikt aan een bloeiende handel in Afrikaanse slaven.
Elmina was geen kolonie in de traditionele zin van het woord. Europeanen die aan de West-Afrikaanse kust verbleven stierven bij bosjes, bijvoorbeeld aan onderhuidse wormen die zich via benen of gezicht naar buiten boorden. Het kasteel van Elmina werd dan ook bemand door hooguit enkele tientallen ziekelijke soldaten. Daar stond tegenover dat het door de grote sterfte mogelijk was snel carrière te maken en zodoende rijkdom te vergaren.
Dit kleine aantal soldaten werd omringd door (tien)duizenden inheemse krijgers. Van Europese militaire superioriteit was dan ook absoluut geen sprake. Handelscontacten vonden plaats op basis van vrijwilligheid en gelijkwaardigheid. Afrikaanse handelaren lieten zich allesbehalve afschepen met, zoals de traditie wil, spiegeltjes en kraaltjes. Bovendien betaalden de Nederlanders, althans gezien vanuit Afrikaans perspectief, tribuut aan de lokale vorst om in Elmina handel te mogen drijven.
Nederland zou tot 1872 in Elmina en een tiental kleinere forten aan de West-Afrikaanse kust aanwezig blijven. In dat jaar werden de Afrikaanse bezittingen overgedaan aan Groot-Brittannië in ruil voor het koloniale alleenrecht op Sumatra.
Afrikaanse medeplichtigheid?
Gezien de hierboven beschreven situatie is het onmogelijk dat de trans-Atlantische slavenhandel een puur Europese aangelegenheid was. Voor de aanvoer van slaven waren Europese handelaren aan de kust immers volstrekt afhankelijk van Afrikaanse makelaars met goede contacten in de binnenlanden (waar Europeanen zelf geen voet durfden te zetten).
In West-Afrika was slavernij een bestaand en wijdverbreid systeem, waarvan de trans-Atlantische slavenhandel slechts een ‘uitgroeisel’ was, aldus een prominente afrikanist die door Van Engelen werd geïnterviewd. Niettemin kunnen uitgroeisels uiteindelijk een heel andere vorm aannemen dan datgene waarvan ze het uitgroeisel zijn. In West-Afrika bleven slaven vaak deel uitmaken van de samenleving. Slavernij kon ook iets tijdelijks zijn.
Eenmaal aangekomen in de Nieuwe Wereld, golden echter heel andere regels. Zwarte slaven stonden – zichtbaar voor iedereen – overduidelijk en onverbiddelijk buiten de samenleving. Bovendien mag niet worden vergeten dat veel, zo niet de meeste slaven werden aangekocht om door hun nieuwe eigenaren letterlijk te worden doodgewerkt. Zo werden naar de Nederlandse kolonieën in de Nieuwe Wereld (Curaçao en Suriname) door de eeuwen heen meer slaven vervoerd dan naar het vasteland van Noord-Amerika (445.000 om 390.000 mensen). Naar de Britse Caraïbische eilanden werden maar liefst 2,3 miljoen zwarte Afrikanen verscheept. De voornaamste reden dat de zwarte populatie van de VS momenteel de totale bevolking van het Caraïbisch gebied overstijgt is dat de werkomstandigheden in de katoen- en tabaksteelt (die prevaleerden op het Amerikaanse vasteland) aanzienlijk minder dodelijk waren dan die in de Caraïbische suikerteelt.
Toch hoeven we ook van de inheems-Afrikaanse slavernij geen al te romantisch beeld te koesteren. Een vroeg negentiende-eeuwse koning van de Ashanti – een volk dat een groot deel van het huidige Ghana bewoont – vond dat krijgsgevangenen ofwel moesten worden gedood, ofwel tot slaaf moesten worden gemaakt. Een tussenweg was er niet. Iemand die een oorlog had verloren maar het niettemin had overleefd, was voor eeuwig besmet met het stigma van lafheid en onwaardigheid. Daar kon je dus mee doen wat je wilde.
Het gewelddadige roven van slaven door Afrikaanse handelaren liep bovendien lang door nadat de trans-Atlantische slavenhandel dankzij het algemene Britse optreden hiertegen was doodgebloed. In feite breidde de inheems-Afrikaanse slavenhandel zich zelfs uit. Nog steeds kijken Ghanese Ashanti tot op zekere hoogte neer op de nakomelingen van uit het noorden geroofde slaven.
Herinneringen
De complexiteit van de slavernijgeschiedenis zorgt ervoor dat deze op heel verschillende manieren wordt herinnerd. De meeste Ghanezen blijven er koel onder, aldus van Engelen. Ze begrijpen niet hoe iets dat zolang geleden plaatsvond ook nu nog pijn blijft doen. Zo zagen ze er geen been in een voormalige slavenkelder in het kasteel van Elmina te veranderen in een gift shop. Alleen dankzij de protesten van verontwaardigde Afro-Amerikaanse toeristen werd de gift shop uiteindelijk verplaatst.
Van Engelen observeerde ook dat Ghanese gidsen hun rondleidingen aanpasten aan hun publiek: bestond de groep vooral uit roots-toeristen, zwarte Amerikanen, Surinamers of Jamaicanen, dan werden de wandaden van de Europese breed uitgemeten; tegenover Europese toeristen werd daarentegen de medeplichtigheid van inheemse Afrikanen benadrukt.
Ook in de professionele geschiedschrijving wordt de trans-Atlantische slavenhandel verschillend behandeld. Sommige historici vinden dat de intrinsieke wreedheid en immoraliteit van de slavenhandel boven alles voor het voetlicht dienen te worden gebracht. Anderen zijn van mening dat de slavenhandel vooral in de context van de tijd moet worden gezien. Overdreven dramatisering en ‘het oproepen van een emotionele sfeer’ zijn daarbij niet op de plaats.
Eén van de ‘relativeerders’ is de Leidse historicus Piet Emmer (inmiddels met emeritaat). Emmer moet weinig hebben van alle emoties die aan het onderwerp van de slavernij zijn verbonden. Nuchtere, professionele historici zouden, gespeend van emotie en druktemakerij, met behulp van kwantitatieve gegevens de kennis van het slavernijverleden naar een hoger plan moeten tillen. Toch ga je je al snel afvragen of Emmers pleidooi voor het vermijden van drama en emotie nu echt geholpen is door zijn uitspraak dat Afrikanen op een slavenschip ‘evenveel ruimte’ hadden als reizigers in de toeristenklasse van een Boeing 747. Een opinieartikel, waarin Emmer in de directe nasleep van een verwoestende aardbeving op Haïti beweerde dat het land uiteindelijk beter af zou zijn geweest als de Fransen de slavenopstand van 1804 wél hadden weten te bedwingen, getuigde ook niet bepaald van een gezonde relatie met zijn onderwerp.
Aan de andere kant zijn er wel degelijk nakomelingen van Afrikaanse slaven die alleen oog hebben voor hún slachtofferschap. Afro-Amerikaanse toeristen zien vaak niet in dat hun slavernijverleden allesbehalve uniek was, meent Ghanees historica Wilhelmina Donkoh. Ook veel Afrikanen die het continent niet verlieten werden slachtoffer van een systeem van wijdverbreide slavernij. En hoewel dat gegeven de schuld van geen enkele bij de slavenhandel betrokken Europeaan verlicht, laat het wel zien dat Europeanen niet de enige daders waren.
Dubbele moraal
Het is jammer dat Van Engelen niet expliciet ingaat op de vraag waarom het slavernijverleden van hen die Afrika verlieten zoveel langer en traumatischer lijkt door te werken dan het verleden van de Afrikaanse slaven die bleven. Misschien is het de bedoeling dat lezers zelf hun conclusies trekken.
Heel veel voorstellingsvermogen is daar eigenlijk niet eens voor nodig. Slaven die naar de Nieuwe Wereld werden getransporteerd werden immers radicaal weggerukt uit hun eigen culturele omgeving. Dankzij hun huidskleur hielden zij bovendien een onverminderde zichtbaarheid als afstammelingen van onbeschaafde en genetisch inferieure halfmensen, lang nadat de slavernij was afgeschaft. In de VS zou het bijvoorbeeld tot de jaren zestig van de vorige eeuw duren voordat in veel staten een einde kwam aan de officiële segregatie tussen blank en zwart.
Vooral schrijnend moet de dubbele moraal zijn geweest waarmee (afstammelingen van) slaven in de Nieuwe Wereld werden geconfronteerd, het gegeven dat voor blanken andere regels gelden dan voor de inferieur geachte zwarten. Vrijheid, mensenrechten, democratie: altijd en onveranderlijk was dit alles voorbehouden aan iemand anders, iemand die intrinsiek beter was – alleen maar vanwege de kleur van zijn huid. In de VS zijn de effecten van deze giftige erfenis nog dagelijks zichtbaar. Zouden we het in Nederland beter doen?
Marcel van Engelen, Het kasteel van Elmina. In het spoor van de Nederlandse slavenhandel in Afrika / ISBN 9789023477044 / paperback / € 19.90 / 304 pagina’s
Reacties (39)
Een opinieartikel, waarin Emmer in de directe nasleep van een verwoestende aardbeving op Haïti beweerde dat het land uiteindelijk beter af zou zijn geweest als de Fransen de slavenopstand van 1804 wél hadden weten te bedwingen, getuigde ook niet bepaald van een gezonde relatie met zijn onderwerp.
Want? Als de overige voormalige Franse kolonies het beter deden dan Haïti dan is die mening gerechtvaardigd.
Hoe schuldig, als in een beetje schuldig, of verschrikkelijk schuldig???
Waren “wij”, ergo zijn wij nog, of waren “zij” (onze voorouders)?
“Nederland zou tot 1872 in Elmina en een tiental kleinere forten aan de West-Afrikaanse kust aanwezig blijven. In dat jaar werden de Afrikaanse bezittingen overgedaan aan Groot-Brittannië in ruil voor het koloniale alleenrecht op Sumatra.”
Historisch niet helemaal juist. Wel wist Nederland in ruil geld te krijgen en het recht om in India koelies te rekruteren voor Suriname.
@2: Als nazaat van de inwoners van door Nederland bezette generaliteitslanden voel ik me toch al niet aangesproken onder wij.
@3:
Naast het recht contractarbeiders in India te werven, kwam ook het Sultanaat van Atjeh in de Nederlandse koloniale invloedssfeer terecht. (De Engelsen in Singapore hadden daar immers ook zo hun belangen.) Met als gevolg de Atjeh-oorlogen die – bepaald niet toevallig – in 1873, een jaar na de overdracht van Elmina aan Groot-Brittannië, losbarstten.
Zie verder ook de link in het artikel.
Interessant stuk. Maar ik vraag me af: zou je Jeroen met dezelfde nuance schrijven over de deportatie van joden gedurende de Bezetting? Net als sommige Afrikanen hun “eigen volk” hebben verkocht als slaven, heeft de Joodse raad de deportatie van vele joden hier geaccomodeerd.
@6
Die vergelijking gaat niet op.
Als slavenhandel op het Afrikaanse continent niet al bestond had er nooit trans-Atlantische slavenhandel geweest. Deportatie van de joden bestond voor de bezetting niet.
@6:
In aanvulling op #7:
De Joodse Raad was niet vrij om te besluiten dat er geen Joden zouden worden gedeporteerd. Geen enkel lid van deze raad zou dat immers zelf hebben bedacht.
Afrikaanse slavenhandelaren daarentegen, bezaten wel degelijk de vrijheid om te beslissen of ze andere Afrikanen al dan niet wilden doorverkopen. Europeanen waren in de zeventiende en achttiende eeuw simpelweg niet machtig genoeg om deze handel met geweld af te dwingen.
Bovendien was slavernij in de zeventiende en achttiende eeuw – in ieder geval buiten Europa – een doodnormaal verschijnsel. Dat kun je van de Endlösung niet zeggen.
En ter verdere relativering: in de zeventiende en achttiende eeuw was onvrije arbeid ook ten oosten van de Elbe grotendeels de norm. Weliswaar waren deze lijfeigenen geen slaven die (afgezien van Rusland) zomaar mochten worden verkocht, maar gedwongen arbeid was in deze tijd wel degelijk normaal – zelfs, bijvoorbeeld, voor sommige blanke immigranten in Noord-Amerika.
@5: Het verdrag dat onder andere Atjeh behelsde (in ruil voor juist niet-exclusiviteit voor Nederland in een ander deel van Sumatra) stond toch uiteindelijk los van het verdrag betreffende de goudkust (overigens onbedoeld en door Nederlands toedoen). Zie vooral de link in het artikel, waar dat uitgelegd wordt in de laatste alinea.
Gold ook niet voor de Afrikaanse slaven (aan Afrikaanse overheersers) dat ze in den vreemde werden vervoerd? Ik zal niet ontkennen dat ze onderdanig werden aan een radicaal andere dominante cultuur door de blanken, maar ik had begrepen dat overheersing door een andere cultuur toch enigszins ‘de norm’ was. (Afrikanen zijn onderling genetisch meer divers dan bijvoorbeeld Aziaten en Europeanen! Cultuursgewijs zegt dit natuurlijk niet veel, maar dit geeft aan dat er geen complete menging is, wat wel door cultuurverschillen kan komen) Ook bleef er -mijns inziens- in de Britse Caraïben, maar ook in de VS genoeg ruimte voor het in stand houden van (delen van) de ‘eigen’ cultuur. Muziek, maar ook het gebruik van voodoo stamt uit West-Afrikaanse animistische godsdiensten. Zelfs de uitbundigheid van het evangelicisme en in het bijzonder de (zwarte) pinkstergemeenten, alsmede een aantal gebruiken daarin (divine healing, geestuitdrijving, spreken in tongen) zou men terug kunnen brengen op West-Afrikaanse invloeden. (Ik heb zojuist ook vernomen dat Broer Konijn mogelijk
gebaseerd is op West-Afrikaanse verhalen) Van mijn kant is het verbinden van typisch African-American gebruiken met West-Afrikaanse gebruiken -eerlijk gezegd- speculatief, ik kan het me zo voorstellen, maar heb verder geen diep onderbouwde kennis over geloofsopvattingen van (nakomelingen van) zwarte slaven.
Speculeren over waarom het trauma buiten Afrika zo ver doorwerkt, is speculeren, maar kennelijk kan er niets anders gedaan worden aan de hand van het boek. Mijn ene duit in het zakje: survivor’s guilt, al vind ik dat -op zichzelf alleen- verre van een sluitende verklaring. De identificatie van zwarten in de VS (African-Americans) met hun ‘broeders’ in West-Afrika zie ik met lede ogen aan. Hoewel dat voorbeeld passender is, vind ik het qua uitstraling veel gemeen hebben met de associatie van Nederlanders in de 17e/18e met de Bataven, vrij vergezocht en vooral ten behoeve van een ‘nationale identiteit’, meer nog dan een zinnige onstaansgeschiedenis. Misschien is het ook daarom ook zo traumatisch: het slachtofferschap is niet zozeer onderdeel van de onstaansgeschiedenis, maar heeft een belangrijke rol ingenomen in de ‘nationale’ identiteit (wat gezien de lange slavernij en/of onderdrukking begrijpelijk is). Net zoiets als de steeds terugkomende slavernij, diaspora en algemene ontheemdheid als belangrijk element in de nationale identiteit van de Joden (etnisch), en daarmee de joden (religieus). Het erkennen van ‘gedeelde’ schuld betekent een stuk identiteit inleveren, niet iets wat je graag doet.
Overigens, een prima stuk!
@6:
Joden zijn diverse keren gedeporteerd vanuit Palestina.
In al deze discussies wordt over het hoofd gezien dat de wereld vroeger veel gewelddadiger was dan nu, afgezien van Agent Orange, napalm, uranium munitie, en drone moorden.
Geweld is nu door knopjesdrukken, in de goede oude tijd kreeg men echt bloed aan de handen.
Een boek wat geweld uit die tijd duidelijk beschrijft gaat over Duitse boerenopstanden Wilhelm Zimmermann, ‘Der grosse deutsche Bauernkrieg’, 1856, 1982, Berlin, 1625 ongeveer.
Overigens werd nog rond 1830 in het openbaar in Parijs iemand gevierendeeld, toeristen kwamen zelfs vanuit Londen kijken.
Dat neemt allemaal niet weg dat de slavernij vreselijk was.
Giorgio Marotti, ‘Black Characters in the Brazilian Novel, Afro-American culture & society monograph series CAAS’, 1987 Los Angelos.
Robert Harms, Das Sklavenschiff, Eine Reise in die Welt des Sklavenhandels’, München 2007 (The Diligent, New York, 2001)
Wie de reis van Afrika naar de overkant overleefde had gemiddeld nog zeven jaar te leven.
Doodgeranseld worden was niets bijzonders.
@1: Kalief,
Ik heb het artikel van dhr. Emmer ook gelezen
http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2664/Nieuws/archief/article/detail/974427/2010/01/16/Was-Ha-iuml-ti-maar-Frans-gebleven.dhtml
Hij schreef “dat Haïti nooit heeft kunnen profiteren van het ‘omgekeerde’ kolonialisme, waarbij het moederland niet langer financieel profiteert van zijn overzeese bezit, maar zich juist verplicht ziet daar flink te investeren. ”
Wat hij wegliet, was:
dat Haïti na 1804 de franse slavenhouders schadeloos stellen voor het bevrijden van de slaven.
Deze eeuw heeft Haïti Frankrijk verzocht dit geld terug te betalen.
Frankrijk heeft dat niet gedaan.
@13:
dat Haïti na 1804 de franse slavenhouders schadeloos stellen voor het bevrijden van de slaven.
Dat lag toen voor de hand.
Slaven waren waardevol bezit.
Als we die kant uit gaan worden de paar nog levende Indianen in de VS steenrijk.
@7: Als slavenhandel op het Afrikaanse continent niet al bestond had er nooit trans-Atlantische slavenhandel geweest.
Dat lijkt me niet wat in het stukje wordt gezegd.
@8: Ik hoef niet echt een inhoudelijke discussie over de vergelijkbaarheid tussen de rol van Joodse collaborateurs tijdens de holocaust en de rol van inheemse Afrikaanse slavenhandelaren – ik heb het boek namelijk niet gelezen. Alleen vraag ik me af of je dezelfde “moed” zou hebben om te schrijven over holocaust-revisionisme als je nu toont in het slavernij debat. Maar ik denk dat je je antwoord al hebt gegeven. Je lijkt hier een taboe te willen doorbreken wat voor veel (blanke) Nederlanders gewoon geen taboe is (getuige de reacties).
@10: De identificatie van zwarten in de VS (African-Americans) met hun ‘broeders’ in West-Afrika zie ik met lede ogen aan.
Maar je woont toch in Nederland? Of zie je het op tv ofzo.
In andere woorden: wanneer ga je de holocaust in de “historische context” plaatsen Jeroen? Of dat is misschien net iets te gevaarljk voor je..
Sorry voor de spam, maar dit valt me nu pas op: de stelling is dat er een gedeelde schuld is aan slavernij maar het boek en het stukje gaat over de slavenhandel. Het lijkt mij overduidelijk dat de Nederlander 100% schuld heeft aan de slavernij in Suriname en de Antillen.
@9:
Het gaat hier natuurlijk om een detail, maar toch.
Op 17 en 18 januari 1872 werden door de Eerste Kamer drie verdragen met Groot-Britannië goedgekeurd:
1) Een verdrag dat Nederland het recht gaf Indiase arbeidskrachten te recruteren voor Suriname.
2) Een verdrag dat de Nederlandse bezittingen aan de Goudkust overdroeg aan Groot-Britannië.
3) Een verdrag (ter vervanging van het door de Tweede Kamer afgeschoten Siak-verdrag) dat bepaalde dat a) Nederland de vrije hand kreeg om de bezittingen op Sumatra uit te breiden; b) mits Engelsen daar handel mochten drijven op dezelfde voorwaarden als Nederlanders.
Alledrie de verdragen werden vervolgens op exact dezelfde dag, 17 februari 1872, door Nederland geratificeerd.
Nu stond het Goudkust-verdrag weliswaar formeel gesproken los van het Sumatra-verdrag, maar dat lijkt me toch spijkers op laag water zoeken – vooral ook omdat de politieke actoren van die tijd de verdragen wel degelijk met elkaar in verband zagen.
@analist:
Wellicht wanneer iemand aannemelijk weet te maken dat planmatige genocide in de jaren veertig van de vorige eeuw in grote delen van de wereld als volstrekt normaal werd gezien. De kans daarop lijkt me overigens niet groot.
Waarom kom je dan steeds (zowel in reactie #6 als #16) met deze vergelijking aanzetten?
Dat lijkt mij evident, ja.
“Wellicht wanneer iemand aannemelijk weet te maken dat planmatige genocide in de jaren veertig van de vorige eeuw in grote delen van de wereld als volstrekt normaal werd gezien. De kans daarop lijkt me overigens niet groot.”
Dat komt omdat mensen het doorgaans niet aandurven. Juist over de jodenhaat is het verboden om met enige nuance te spreken. Dat wordt juridisch afgedwongen zelfs.
Toch was in Europa jodenhaat tot WOII vrij normaal. Variërend van pesterijtjes tot wettelijke uitsluiting en pogroms.
Het verschil met de situatie in WOII is met name de schaalgrootte en de berekening waarmee het gebeurde, en de extreme vorm die het had aangenomen. Eerder een gradueel dan een fundamenteel verschil dus.
Maar dat blijkt dus ook het verschil te zijn tussen slavernij van Afrikanen onderling en trans-Atlantische slavernij.
Is het verboden om met nuance over dit soort zaken te praten? Het lijkt er wel op. Toch kan het juist leiden tot een beter begrip te weten dat niet de holocaust en de trans-Atlantische slavernij de uitzonderlijke zaken waren in onze geschiedenis, maar onze moderne breuk daarmee.
Het waren geen rare ongelukjes in onze geschiedenis, maar een uitvloeisel ervan dat mogelijk werd gemaakt door technologische vooruitgang.
Én te weten dat ons moderne denken zich niet onderscheidt van meer barbaars denken door het ontbreken van excessen, maar door onze breuk met iedere vorm van racisme en superioriteit en inferioriteitsdenken.
“Het lijkt mij overduidelijk dat de Nederlander 100% schuld heeft aan de slavernij in Suriname en de Antillen.”
Dé Nederlander? Spreek je mij hierop aan? Het zal wel een kwestie van verdringing zijn, maar ik voel geen schuld. Ook vraag ik me af wat verre mijn voorouders, die voor zover nog bekend gewoon boerenknechten waren, eraan hadden kunnen doen.
Kan je zeggen: onze maatschappij gebruikt nog steeds de vruchten van de slavernij. Maar dat is ook betwijfelbaar. In de 19e eeuw was de Nederlandse maatschappij ingezakt tot een achterlijk en arm gebied. In Suriname en Indonesië hebben ze nog reden tot klagen over meer recente zaken, maar dat heeft meer met koloniale bezetting te maken dan met slavernij.
Ja, dat de slavenhandelaren toen 100% schuldig waren aan de slavernij in die gebieden, dat is zo klaar als een klont, hoeveel zwarte helpers ze ook hadden, ze worden er niet minder schuldig door. Maar dé Nederlander schuldig verklaren is feitelijk gewoon ook een vorm van racisme.
Overigens inderdaad een erg goed stuk.
Op zich is het goed dat de mensheid stilstaat bij de geschiedenis.
Men ZOU er van kunnen leren.
Ik heb dan ook eigenlijk niets tegen dit artikel op zich.
Helaas gaat het (de goeden niet te na gesproken) meestal om academisch geleuter.
We hebben als samenleving, in positieve zin, zo goed als niets van de slavernij geleerd.
We hebben haar slechts veranderd:
We kopen in de arme landen grondstoffen, die lokaal tegen een hogerloontje (=slavernij) worden gedolven.
Het zelfde geld voor gewassen; hoewel dat vaak gebeurd via plaatselijke uitbuiting door groot grondbezitters.
De textiel is onlangs nog nadrukkelijk in het nieuws geweest.
Zal nu beter worden zegt men, maar dat houdt met een paar cosmetische correcties wel op; schaamlap.
In on eigen land werken een hoop mensen via schimmige uitzendbureautjes.
Het huishoudelijk personeel in diverse Arabische staten en de illegale arbeidskrachten in o.a. de VS zijn volgens mij ook slavernij.
Ik kan me nog een aflevering van Family Guy herinneren waarin een zwarte voorouder van Peter wordt gevangen: hij loopt dan in een oerwoud rond en komt een blanke tegen die een net over hem heen gooit. Volgens mij is dat inderdaad toch niet helemaal hoe het is gegaan.
Als ik verantwoordelijk ben voor het gedrag van mijn voorouders, dan ben ik dus ook verantwoordelijk voor de afschaffing van de slavernij. Daar mag dan wel een standbeeldje van komen, zou ik zo zeggen.
Overigens een helder stukje.
@analist
“Het lijkt mij overduidelijk dat de Nederlander 100% schuld heeft aan de slavernij in Suriname en de Antillen.”
Naar “de Nederlander” wijzen is net zo stigmatiserend als uitlatingen over “de neger” en dient geen enkel positief doel. Voor zover er überhaupt sprake is van collectieve schuld na zoveel generaties; mijn opa werkte in een kaaspakhuis en zijn voorouders waren simpele boeren zonder enige invloed of betekenis hierin. Dat een kleine elite grof geld verdient over de ruggen van anderen (komt dit bekend voor?) zegt weinig over de rest van het volk dat al die tijd ook grotendeels in ellende leefde.
Goed stuk. Er lopen in NL trouwens nog steeds groepen Surinamers rond die geld willen zien van “de slavenhalers”.. ( compensatie voor het hen aangedane leed).
@25:
Realiteit is dat ze dat geld momenteel ook al decennia lang krijgen middels het sociale voorzieningsstelsel.
@25 Wat let ze. Als ze het ticket nog hebben kunnen ze misschien hun geld terugvragen bij de reisorganisatie.
“Het lijkt mij overduidelijk dat de Nederlander 100% schuld heeft aan de slavernij in Suriname en de Antillen.”
Nee, dan had ik wel gezegd dat Klokwerk 100% schuld heeft. Maar voor de volledigheid, de 16e tot en met de 19e eeuwse Nederlander schuld heeft etc etc.
Maar dé Nederlander schuldig verklaren is feitelijk gewoon ook een vorm van racisme.
Als je denkt dat er een Nederlands ras bestaat wel.
Het lijkt mij overduidelijk dat de Nederlander 100% schuld heeft aan de slavernij in Suriname en de Antillen.
Dat lijkt mij evident, ja.
Maar in je artikel spreek je heel duidelijk over een “gedeelde schuld”. Wat is het nou?
Om het laatste in te vullen: volgens mij is schuld niet iets dat kleiner wordt als het gedeeld wordt. In het kader van 1. het regent buiten en 2. ik loop over straat -> mijn schoenen worden nat. Als 1 of 2 niet waar zou zijn geweest waren in beide gevallen mijn schoenen niet nat geworden. Beide is dus nodig om het te laten gebeuren. Maar ik kan toch echt niet naar de regen wijzen als schuldige van dat mijn schoenen nat worden. De schuldige ben ik die door de regen loopt.
Als je strikt kijkt naar het woord racisme had ik inderdaad het woord discriminatie moeten gebruiken. Maar zoals gezegd, ook de meeste van de 16e tot en met de 19e eeuwse Nederlanders hadden part noch deel aan de slavernij. Die hadden het veel te druk met zelf-uitgebuit-worden.
Het punt blijft opvallend: zo gemakkelijk als men praat over de Nederlander, zo moeilijk kan met spreken over de neger. Over de moslim spreken we al wat makkelijker. Over de jood spreken is het grootste taboe.
Als we willen leren dan zijn we voorzichtig met iedere vorm van discriminatie. Los van dat Henk natuurlijk gelijk heeft: zonder uitbuiting is discriminatie op zich nog niet zo een groot probleem.
@28 De letterlijke bewoording ‘gedeelde schuld’ komt bij mij vandaan, niet bij Jeroen Laemers. Dat ‘de Nederlander’ (alle beschouwingen over die term daarbuiten gelaten) de schuld moet ‘delen’ met de Afrikaanse stammen/stamhoofden, doet niets af aan zijn schuld. “Ja maar, hij deed het ook!” is geen excuus en slechts zelden een (gedeeltelijke) kwijtschelding van de schuld. Ik denk dat dat bedoeld wordt.
Om het laatste in te vullen: volgens mij is schuld niet iets dat kleiner wordt als het gedeeld wordt.
It defines the laws of mathematics! Nee, wat ik bedoel concreet: Jeroen begint met “Schuld aan slavernij” maar zoomt vervolgens in op een vrij klein deel van de slavernij om vervolgens ‘de Afrikanen’ een deel van de schuld van de gehele slavernij in de schoenen te schuiven. Dat is vreemd.
Nou, dat is toch niet zo vreemd? Ik wist niet dat de Afrikanen onderling een vorm van slavernij kenden maar het verbaast me niks. Dat hadden de meeste beschavingen die we kenden. In Europa kende men tot het einde van de achttiende eeuw het systeem van lijfeigenen. Daarvoor deden zowel de Grieken als de Romeinen als de Germanen aan slavernij: volgens mij de hele wereld.
Wat vreemd is, is dat wij doen alsof de slavernij een uniek en hoogst uitzonderlijk gebeuren in de wereldgeschiedenis is, terwijl het beter is te begrijpen als een extreem uitvloeisel van een praktijk die in de gehele menselijke geschiedenis eerder regel was dan uitzondering.
En – maar dit mag je natuurlijk uit politiek correcte overwegingen helemáál niet zeggen – dat geldt eigenlijk ook voor de holocaust.
Nou, dat is toch niet zo vreemd? Ik wist niet dat de Afrikanen onderling een vorm van slavernij kenden maar het verbaast me niks.
Nou, het verbaast mij omdat de Europese slavernij in de Nieuwe Wereld toch wel echt anders was dan de slavernij(en) in de Oude Wereld. In Afrika of het oude Rome was het kind van een slaaf niet automatisch zelf ook een slaaf – dat is toch echt iets unieks aan de slavernij in de Amerikaanse kolonieeen.
In Europa kende men tot het einde van de achttiende eeuw het systeem van lijfeigenen.
Dat is echt wat anders. Een lijfeigen kom bijvoorbeeld niet zomaar worden omgebracht door zijn landheer – voor een zwarte slaaf in de Amerika’s bestond een dergelijke waarborg niet. Hij was gewoon eigendom.
terwijl het beter is te begrijpen als een extreem uitvloeisel van een praktijk die in de gehele menselijke geschiedenis eerder regel was dan uitzondering.
Dat is volgens mij dus niet het geval.
@29: Het punt blijft opvallend: zo gemakkelijk als men praat over de Nederlander, zo moeilijk kan met spreken over de neger.
Dat komt omdat ‘Nederlander’ de benaming is die de groep aan zichzelf geeft, terwijl ‘neger’ (kleine letter) de benaming is die door anderen aan de groep wordt gegeven. Een homosexuele man valt ook sneller over ‘flikker’ dan over ‘gay’.
@32: Van wie mag je niet zeggen dat de holocaust “een extreem uitvloeisel” is “van een praktijk die in de gehele menselijke geschiedenis eerder regel was dan uitzondering”? Dat klopt toch ook? Zygmunt Bauman bijvoorbeeld, en die heeft er goed over nagedacht, zegt, volgens Wikipedia, dat “the Holocaust should be seen as deeply connected to modernity and its order-making efforts. (…) the Final Solution was pictured by him as an extreme example of the attempts made by societies to excise the uncomfortable and indeterminate elements existing within them. Bauman, like the philosopher Giorgio Agamben, contended that the same processes of exclusion that were at work in the Holocaust could, and to an extent do, still come into play today.”
Als je dat koppelt aan de extreme pogroms die in Rusland en Polen zeer veel joden al het leven hadden gekost, dan is er niets mis als je concludeert je dat de holocaust een machinale pogrom is, een moderniteit die goed past in de moderne arbeids- en functieverdeling in de economie en het bestuur.
Als ik overigens als ‘De Nederlander’ schuldig ben aan slavernij en racisme, laat ik er dan maar helemaal een potje van maken en het volgende zeggen:
‘De Neger’ in Afrika leeft in rampspoed en armoede. ‘De neger’ in Amerika leeft in rampspoed en armoede. Wat is de rode draad? ‘De neger’.
Kunnen we nu weer over tot de rode van de dag?
@Analist: Excessen zoals in de Amerika’s voorkwamen met slaven kwamen in andere culturen ook voor hoor, inclusief erfelijkheid van slavernij. Het grote verschil was naar mijn idee de schaal. En ja, als nu letterlijk blijkt dat zwarte handelaren ook betrokken waren bij de slavenhandel, waarom dan nog ontkennen dat het één met het ander te maken heeft? Het verschil is naar mijn idee niet fundamenteel, maar gradueel (waarmee het verschil niet minder groot hoeft te worden, maar wel anders van aard).
Verder doelde ik met het spreken over De Nederlander en De neger niet op de termen zelf. Mij viel het slechts op dat er vrij makkelijk geroepen wordt dat “De Nederlander” 100% schuldig is aan slavernij. Die manier van stellen zal je nou nooit horen over “De Jood”. Het is al iets makkelijker praten over “De neger” maar ook niet echt. Over “de moslim” is het al wat meer geaccepteerd. Mij lijkt het nuttig te beseffen dat de omzichtigheid waarmee over groepen gesproken wordt klaarblijkelijk per groep verschilt.
Dat is historisch gezien natuurlijk heel goed te verklaren, maar ik wilde er slechts op wijzen dat de kern volgens mij zou moeten zijn om sowieso terughoudend te zijn met het praten in groepen.
@Ernest: In wetenschappelijke discussies zijn dit ook niet zulke vreemde inzichten, dat is waar. Het ging mij er slechts om dat in de politieke en maatschappelijke discussies naar mijn idee toch een ander beeld overheerst. Zie ook hierboven, waarin mijns inziens de holocaust gebruikt wordt om de discussie dood te slaan:
Analist: ‘Alleen vraag ik me af of je dezelfde “moed” zou hebben om te schrijven over holocaust-revisionisme als je nu toont in het slavernij debat. (…) In andere woorden: wanneer ga je de holocaust in de “historische context” plaatsen Jeroen?’
Jeroen: ‘Wellicht wanneer iemand aannemelijk weet te maken dat planmatige genocide in de jaren veertig van de vorige eeuw in grote delen van de wereld als volstrekt normaal werd gezien. De kans daarop lijkt me overigens niet groot.’
Niet voor niets is er de “Godwin”.
@37: Nou, het is natuurlijk niet zo dat “planmatige genocide in de jaren veertig van de vorige eeuw in grote delen van de wereld als volstrekt normaal werd gezien”. Dat werd geheim gehouden voor de bevolking en er is discussie over wie hoeveel er van wist en wat die kennis had kunnen betekenen.
Onder machthebbers is dat een andere zaak. Het lijkt erop dat die een bijscholing genocide kregen: Lenin, Stalin c.s., Hitler c.s. Mao c.s., de VS in Vietnam, en voor nogal wat dictators in Afrika was het ook geen probleem.
Wel een totaal ander onderwerp dan slavernij alles bij elkaar, dat lijkt toch meer een activiteit voor de lagere klassen.
Ha nee, maar die opmerking is juist zo opmerkelijk. In plaats van dat Jeroen vrolijk en terecht betoogt dat ook bij genocide het één natuurlijk in het verlengde ligt van het andere (wat jij terecht nog weet te illustreren) maakt hij er een karikatuur van (“volstrekt normaal”) en gaat zo de vergelijking uit de weg.
Ik vond het gewoon erg opvallend.
Slavendrijvers behoorden natuurlijk ook tot de machthebbers. De grap is, toen Nederlandse handelaren rijk werden van slavenhandel was het in het vaderland al lang verboden. Klaarblijkelijk was het in ieder geval in eigen land ook niet volstrekt normaal.