Paul van Tongeren, voormalig Denker des Vaderlands, schrijft vandaag in Trouw dat stemhulpen mensen prikkelen ‘om erop te antwoorden als was het een persoonlijk wensenlijstje.’ Elke notie van afweging voor het algemeen belang ontbreekt.
Stemwijzer en Kieskompas doen eigenlijk hetzelfde als wat politici steeds meer zijn gaan doen: ze beschouwen de kiezers als mogelijke klanten en maken van de agora een markt. De agora staat voor de politieke gemeenschap waar burgers samen overleggen over wat voor de gemeenschap het beste is. Op de markt komen individuen die elk voor zich het meeste voordeel proberen te halen. Mensen worden pas burgers als ze met elkaar spreken over het gemeenschappelijke goed. Ideeën daarover worden uitgewerkt in een ideologie: een samenhangend geheel van ideeën over wat een goede en rechtvaardige samenleving is.
Uiteraard hebben mensen en groepen daarbij uiteenlopende belangen; daarom moeten er verschillende politieke ideologieën en partijen zijn. Maar die uiteenlopende belangen worden pas politiek als ze besproken worden in het licht van wat goed is voor de gemeenschap als geheel.
In plaats dat mensen worden aangesproken als ‘burgers’, worden ze ont-burgerd door ze te beschouwen als potentiële klanten die verleid moeten worden met voordeeltjes. De stemwijzers helpen hen daarbij en hebben daardoor een ont-burgerende werking op de kiezers.
Reacties (3)
Best een interessante gedachte, maar er is ook wel wat op aan te merken. Want Van Tongeren doet alsof stemhulpen enkel en alleen gericht zijn op de persoonlijke situatie van kiezers. En dat je ermee dus zou kunnen bepalen bij welk partijprogramma jij het beste af bent. Nou ken ik niet alle stemhulpen, maar ik heb er in de loop van de tijd zo hier en daar wel eens eentje ingevuld. En veel vragen gingen daar nu juist wel over het algemeen belang. Je zou dus ook kunnen denken dat zo’n stemhulp mensen juist aanzet om verder te denken dat alleen hun eigen belangen. Daar moeten ze dan wel voor openstaan, maar als dat niet zo is ligt het niet aan de stemhulp.
Dat is denk ik het kritieke punt. Het idee van het algemeen belang en de publieke zaak leeft minder bij alle aandacht voor individuele voorkeur en smaak. Wat betekent het voor mij? Wat zit er in voor mij? Als de burger dan door de overheid ook nog als klant wordt behandeld is het niet vreemd dat dergelijke vragen ook gaan meespelen bij de keuzes die stemwijzers ons voorleggen.
Maar mijn punt was nu net dat in mijn waarneming die keuzes in stemhulpen helemaal niet zo sterk zijn gericht op dat individuele belang, maar juist een ruim spectrum aan relevante maatschappelijke thema’s meenemen. Natuurlijk kunnen kiezers wel elk punt puur vanuit hun eigenbelang benaderen. Bijvoorbeeld door ‘geen mening’ te antwoorden op punten die er voor hen niet toe doen. Maar dat ligt dan toch niet aan de stemhulp?