De Britse economisch en politiek commentator, columnist, journalist en schrijfster Grace Blakeley waarschuwt voor de gevolgen van het heersende ‘militair keynesianisme’, de poging om de economie te herstructureren door het opschroeven van de overheidsuitgaven voor tanks, raketten, gevechtsvliegtuigen en andere militair materiëel.
De heropleving van het militaire keynesianisme komt niet helemaal uit de lucht vallen. Veel Europese economieën zijn namelijk verzwakt door jaren van bezuinigingsbeleid. De arbeidsproductiviteit in Europa groeide de afgelopen tien jaar maar half zo snel als die in de Verenigde Staten, en in 2023 daalde ze zelfs met 1 procent. De reële lonen gingen omlaag: met 4,3 procent in 2022 en nog eens met 0,7 procent in 2023, na een decennium van stilstand. Tegelijkertijd blijven de investeringen ver achter bij wat nodig is om de dubbele crisis van ongelijkheid en klimaatverandering echt aan te pakken.
Hogere defensie-uitgaven roepen weinig weerstand op. De wapenindustrie levert echter relatief weinig extra werkgelegenheid op en het uitbreiden van de defensiecapaciteit heeft schadelijke effecten omdat het de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen vergroot.
Erger nog: door een hogere prioriteit te geven aan defensie dan aan de transitie naar een koolstofvrije economie, houdt Europa juist het systeem van petropolitiek in stand – het systeem dat regimes als dat van de Russische president Vladimir Poetin de middelen geeft om oorlog te voeren. Zoals The Guardian eerder dit jaar berichtte, heeft de Europese Unie de afgelopen drie jaar meer uitgegeven aan de import van Russische fossiele brandstoffen dan aan financiële steun voor Oekraïne.
Als de EU Rusland serieus wil verslaan – niet alleen op het slagveld, maar ook geopolitiek – dan moet het blok de echte machtsbron van het Kremlin aanpakken: de olie- en gasexport. Rusland is tenslotte een petrostaat en zijn oorlogsmachine wordt gefinancierd door de inkomsten die voortvloeien uit Europa’s verslaving aan fossiele brandstoffen.
De olie- en gasinkomsten waren de afgelopen tien jaar goed voor dertig tot vijftig procent van de Russische federale begroting en vormen nog steeds grofweg zestig procent van de exportinkomsten. Deze sectoren leveren de onmisbare deviezen waarmee Rusland militaire technologie en andere essentiële goederen uit het buitenland kan importeren. Zonder deze inkomsten zou de Russische economie snel instorten onder de druk van hyperinflatie.
De meest effectieve langetermijnstrategie om de Russische agressie te beteugelen is dan ook niet het opvoeren van de militaire uitgaven, maar het versnellen van de groene transitie. Wat Europa nodig heeft, is een échte Green New Deal: een democratische, continentale mobilisatie om de economie koolstofvrij te maken, de energiezekerheid te waarborgen én miljoenen goedbetaalde, groene banen te creëren.
Reacties (11)
‘Militair keynesianisme’ is een kanjer van een stropop. Er wordt helemaal niet om economische redenen gepleit voor militaire investeringen. Waarom zou iemand dat doen, terwijl er juist in allerlei sectoren een tekort is aan personeel?
Die investeringen zijn nodig vanwege de agressie van de despoot in Rusland. En ik geloof er niks van dat je die agressie zou kunnen beteugelen met meer groene banen. Ik zou het wel dolgraag willen geloven, maar voorlopig lukt me dat niet.
Inderdaad: volgens Keynes moet de overheid een oververhitte economie juist dempen door meer belastingen te heffen en minder uit te geven.
Blakeley is Brits en reageert neem ik aan primair op de situatie in haar eigen land. Daarover lees ik: Werkloosheid in het VK bereikt 4,5 procent, hoogste in bijna vier jaar. Daarnaast vind ik de grote afhankelijkheid van fossiele energie een probleem dat al te gemakkelijk over het hoofd wordt gezien. En Rusland profiteert daarvan, het is zelfs een inkomstenbron die niet gemist kan worden in de oorlogvoering.
We geven inderdaad macht aan Rusland (en Saoedi-Arabië.)
Maar is er ook maar iemand in het VK die dat gebruikt als argument voor meer militaire uitgaven? Ik geloof er niks van. (Al sluit ik niet helemaal uit dat werkgelegenheid wel eens ergens een keertje als bijkomend voordeel is genoemd. Maar uiteindelijk gaat het toch vooral om de dreiging van Poetin.)
Zeker. Alleen is het in dit geval geen kwestie van of of, maar van en en. Poetin is een dreiging en afhankelijkheid van fossiele brandstoffen een probleem. Beide moeten worden aangepakt. De suggestie dat we ofwel het een, ofwel het ander zouden moeten doen, is een vals dilemma.
Met het aanpakken van de echte machtsbron van Poetin, de olie- en gasexport, sla je volgens Blakeley twee vliegen in één klap. Is dat geen interessante optie?
Ik zeg al jaren dat dat ook moet gebeuren. En veel meer dan tot nu toe is gedaan. Maar daarmee maak je militaire middelen om jezelf te kunnen verdedigen niet overbodig. Als wij zijn gas en olie niet kopen, zijn er altijd nog genoeg anderen die dat wel willen doen. Om iemand als Poetin koest te houden, moet je hem op meerdere manieren onder druk zetten en houden.
Het heeft inderdaad niet veel zin om geen olie meer van Rusland te kopen, maar wel van Saoedi-Arabië (al was het maar wegens de oorlogen die S-A voert in Jemen of Soedan of Syrië).
Als wij minder fossiele brandstoffen kopen, gaan de prijzen wel omlaag.
En de grap met prijzen is: bij een tekort van 10% kunnen prijzen 100% stijgen (kijk maar naar de woningprijzen in Nederland), en bij een overschot geldt ook zoiets.
Het heeft ermee te maken hoe makkelijk de productie kan worden opgevoerd of afgebouwd, en of regeringen bereid zijn de olie-export te verminderen als de prijs laag is – als ze op korte termijn geld nodig hebben, lukt dat meestal niet.
Ik geloof niet dat de Navo zwakker is dan Rusland op dit moment.
Toch denk ik dat Poetin de NAVO in bepaald opzicht wel zwakker vindt dan Rusland. Bijvoorbeeld om wij veel minder bereid zijn om offers te brengen. In de praktijk betekent dat natuurlijk dat Poetin meer bereid is om zijn bevolking op te offeren dan onze politici. Dat kan hij zich permitteren omdat de Russische bevolking bang is voor Poetin, terwijl bij ons de politici eerder bang zijn van hun kiezers. Om het maar een scherp te zeggen. Maar het zal erop neerkomen dat Poetin de meeste politici in NAVO-landen slappelingen vindt. En dat kan hem in de verleiding brengen om steeds weer te proberen hoever hij kan gaan voor er een tegenreactie komt.
Het blijft intussen natuurlijk belachelijk dat Navo- landen meer geld naar Rusland dan naar Oekraïne sturen.
Russen die niet naar het front hoeven, hebben niet veel last van de oorlog
(Behalve als ze gezondheidszorg nodig hebben).
De koude oorlog eindigde doordat de Sovjet-Unie economisch te gronde ging.
De hete oorlog in Oekraïne zou daar ook toe moeten leiden.
En Rusland is weliswaar sterk vergeleken met Oekraïne, maar tegen de Navo wordt het een ander verhaal.
We hebben hier vooral last van sabotage (hacks en aanslagen), en politieke beïnvloeding door desinformatie en corrupte politici.