Nederland is niet langer een land met veel politiek vertrouwen en een goed functionerende overheid, constateert democratie-onderzoeker Carolien van Ham in De Groene. Rond de eeuwwisseling bood de wereldkaart een aanblik van meer democratieën dan autocratieën, inmiddels is die verhouding weer omgedraaid. Onderzoekers als Van Ham wisselen internationaal gegevens uit en speuren naar verklaringen voor democratische erosie.
‘Naast een crisissituatie zijn polarisatie en vastgelopen bestuur ook een vaak terugkerende aanjager van democratische erosie. Polarisatie biedt een voedingsbodem voor wantrouwen tegen onafhankelijke instituties. Daarbij gaat het vooral om zogeheten affectieve polarisatie, oftewel de mate waarin mensen negatieve gevoelens hebben over mensen die andere politieke opvattingen hebben dan zijzelf.
Inhoudelijke polarisatie is op zichzelf niet zo’n probleem: in een democratie verschillen mensen nu eenmaal van mening en als politieke partijen inhoudelijk verschillende standpunten hebben, dan valt er tenminste wat te kiezen. Maar als affectieve polarisatie toeneemt, en mensen elkaar als tegenstander gaan zien, dan wordt het moeilijker om tot compromissen en besluiten te komen.
Het is misschien opmerkelijk, maar het valt in Nederland behoorlijk mee met de polarisatie, zeker als je kijkt naar de inhoud. Uit onderzoeken blijkt dat de inhoudelijke meningsverschillen onder burgers vele malen kleiner zijn dan die tussen politici of stemmen in de media, al is de affectieve polarisatie in Nederland wel toegenomen. Maar als Nederlandse burgers nu een coalitie moesten vormen, kwamen ze er waarschijnlijk prima uit.’
Een nieuw recept voor coalitievorming? Zonder politici en zonder media?