Publieke, niet-academische kennisinstellingen – wat weten we er eigenlijk van?

ACHTERGROND - Jammer dat niet meer mensen weten wat niet-academische kennisinstellingen met ons belastinggeld doen, vindt onderzoeker Lionne Koens.

Wanneer ik maandagavond de woonkamer binnen stap, zit het voltallig bestuur van de aquariumvereniging om de eettafel. De vergadering is nog niet begonnen, en we kletsen wat. Ik ben net twee weken aan het werk bij het Rathenau Instituut, en vertel vol trots dat ik meewerk aan een onderzoek naar niet-academische kennisinstellingen. ‘Naar wat?’ Mijn – in werkelijkheid niet zo korte – antwoord is dat het instituten zijn die wetenschappelijk onderzoek doen dat ondersteunend is voor ‘het’ beleid, verbonden aan en (grotendeels) gefinancierd door de overheid.

De conclusie aan tafel is dat onderzoekers en beleidsmakers beroepsgroepen zijn die veel betaald krijgen, maar weinig doen. En dat van ons belastinggeld. Ik haal mijn schouders op en druip met een onzekere knik af naar de keuken. De aantijging zit in mijn hoofd, de gedachte ‘Wat weet hij er nou van?’ strijdt met de gedachte ‘Wat weet ik er nou eigenlijk van?’.

Hele infrastructuur

In 2012 kwam ik, min of meer per toeval, in aanraking met deze groep instellingen door bij een van hen, het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC), mijn afstudeerstage te volgen. Daarvoor ging ik er altijd vanuit dat het wetenschappelijk onderzoek plaatsvond aan de universiteiten. Dat er daarnaast een hele infrastructuur van publieke kennisinstituten bestond, was een openbaring op zich. Natuurlijk kende ik instituten als het Voedingscentrum en het KNMI (Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut), maar ik had geen idee van de omvang van hun werkzaamheden. Ook wist ik niet dat het niet om een paar, maar om zeker 42 instituten gaat. Samen zijn zij verantwoordelijk voor 17% van het totale publieke onderzoeksbudget.

Maar wat doen ze dan? Nou, alles wat valt onder de term ‘beleidsondersteunend onderzoek’. Dit is toegepast onderzoek, dat zinnig is voor jullie. Zo is het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) daar om sporen te analyseren à la Crime Scene Investigation, het RIKILT spoort schadelijke stoffen op in ons eten en het KNMI waarschuwt ons voor gevaarlijk weer. Belangrijke bezigheden, waardoor wij ’s ochtends ongestoord kunnen genieten van onze maaltijd en veilig op weg kunnen. Om dat te kunnen blijven doen is steeds nieuw onderzoek vereist, want criminelen worden steeds slimmer, er worden steeds meer mogelijke schadelijke stoffen ontdekt en het klimaat verandert snel.

Efficiënter beleid

Niet alleen zijn we zo criminelen en stormen te slim af, door de kennis die verzameld word weten we ook beter waar aan gewerkt moet worden. Moeten de dijken verhoogd worden? Moeten we strenger straffen? Dat kunnen we bepalen door meer te weten over het mogelijke overstromingsgevaar en het effect van strenger straffen op de criminaliteit. Dat weten maakt het beleid – en de besteding van jullie belastinggeld – efficiënter.

Dus, geacht aquariumverenigingsbestuur, de onderzoekers doen wel degelijk iets. Sterker nog, ze doen iets nuttigs. Ze maken ons leven veiliger en voorspelbaarder en het overheidsbeleid een stukje rationeler. Maar moet dat dan van ons belastinggeld? Dat vraagt men zich in Den Haag ook af. Net als in de zorg stuurt de politiek aan op meer samenwerking met de markt. Die mogelijkheden zijn er ook. Naast het KNMI is er tegenwoordig Meteo Consult en er zijn ook private bedrijven voor forensisch onderzoek, zoals Verilabs en Fox-IT. Deze bedrijven stellen de vraag: waarom zij, als wij het ook kunnen?

Publieke taken

Ik probeer als onderzoeker een antwoord te vinden op deze vragen. Eén ding is me inmiddels wel duidelijk geworden: deze instellingen vervullen publieke taken waarvan ik als burger zeker wil weten dat ze op elk moment onafhankelijk plaats kunnen vinden. Deze basisfuncties, zoals forensisch onderzoek en voedselveiligheid, moeten in de publieke sfeer blijven. De minister van Veiligheid en Justitie concludeerde op 19 februari hetzelfde: Het Nederlands Forensisch Instituut heeft een publieke taak bij de opsporing van misdaad. Die taak, zo stelt de Minister, kan niet overgedragen worden aan private instellingen.

Nu is het zaak om te bepalen welke onderzoekstaken van dusdanig vitaal belang zijn dat ze door publieke, niet-academische kennisinstellingen moeten worden uitgevoerd. Ik dacht eerst dat dat vooral een vraag voor de politiek is. Maar wellicht ligt hij ook bij jullie. Immers, zo werd mij duidelijk gemaakt, het is jullie belastinggeld.

Lionne Koens is junior onderzoeker bij de afdeling Science System Assessment van het Rathenau Instituut. Binnenkort brengt het Rathenau Instituut het rapport ‘Verstand op Veilig’ uit, waarin wordt gekeken naar de rol en positie van deze niet-academische kennisinstellingen.