COLUMN - Kent u die mop van die columnist die voor het laatst werd gesignaleerd in het Oezbeeks-Afghaanse grensgebied? Daar zit u nu middenin. Terwijl dit stukje geautomatiseerd online gaat, ben ik op weg naar Termez en als alles naar wens gaat, bezoek ik daar Kara Tepe, de ruïne van een boeddhistisch-klooster-in-Griekse-stijl op de grens van de twee Centraal-Aziatische landen. En dat is waar u mij voor het laatst signaleert, want dit is mijn laatste column.
Niet omdat ik naar het Verre Oosten verdwijn, maar omdat ik redacteur ben geworden van een oudheidkundig publiekstijdschrift dat binnenkort voor het eerst verschijnt. Ik wil daar de komende maanden voldoende tijd voor hebben. En dat betekent dat ik na ruim twee jaar deze column beëindig met vijf constateringen.
*****
De eerste constatering is dat in de Verenigde Staten het draagvlak voor religieus rechts afneemt. Jammer voor een columnist, want als ik even geen stof had, was er altijd Amerika (zoals, zoals). Er is reden om aan te nemen dat deze afname zich zal voortzetten, aangezien het vooral jongeren zijn die een tolerantere, meer open wereldbeschouwing hebben. Niet dat religieus rechts al op korte termijn kan worden afgeschreven, maar er is van onderaf aan iets te veranderen.
Mijn tweede constatering is daarvan het katholieke spiegelbeeld: hier begint een soortgelijke ontwikkeling aan de top, waar paus Franciscus een verademing is na het pontificaat van Benedictus XVI, Johannes Paulus II en Paulus VI. Of de door Franciscus geïnitieerde veranderingen duurzaam zullen zijn, staat echter te bezien. De conservatieven hebben een halve eeuw de gelegenheid gehad hun posities te versterken, zijn in die tijd opgeschoven van behoudend naar reactionair en veranderden – althans in Europa – een brede en sociale volkskerk in een smallere kerk die doctrinair meer op één lijn zat. De mensen die de katholieke kerk hebben verlaten, zullen niet snel terugkomen. De tijd van de grote instituties is voorbij.
Dat lijkt mij een mooie ontwikkeling. Mensen kunnen heel goed voor zichzelf denken. Er is hier echter wel een probleem: vaak is denken zo makkelijk niet. Zijn we enthousiast over iets, we worden kritiekloos; zijn we kwaad, we worden hyperkritisch; in beide gevallen slaan we door. Ooit hadden we theologen en geesteswetenschappers die althans gestructureerd nadachten over levensbeschouwing, maar de theologische faculteiten zijn opgeheven, het geschiedenisonderwijs is gehalveerd en de letterenfaculteiten staren naar hun navel. Dan werk je onwetenschappelijkheid in de hand en roep je bijbels literalisme en neo-atheisme op – en dat is mijn derde constatering.
Een vierde constatering: ik denk dat we de afgelopen twee jaar het begin hebben gezien van het einde van het christendom in de regio waar het is ontstaan, het Midden-Oosten. De laatste christenen in Irak hebben het extreem moeilijk, die in Turkije zitten klem tussen de Koerden en de overheid, die uit Syrië zijn gevlucht en die in Libanon realiseren zich dat hun dagen geteld zijn. Twee miljoen christenen en twee miljoen moslims hielden elkaar daar in evenwicht, maar de komst van twee miljoen Syrische vluchtelingen heeft dat evenwicht onomkeerbaar verstoord. Het land zal islamitisch worden of exploderen.
Mijn laatste constatering is dan weer positiever: het seculiere West-Europa lijkt te begrijpen dat “de” islam niet bestaat en dat afschuwelijke gebeurtenissen als de aanslag in Parijs aberraties zijn. Religie is een supermarkt waaruit elke gelovige neemt wat hij nodig heeft, en het gaat niet aan de Turkse kleermaker of de Marokkaanse caissière aan te spreken op de wandaden van ISIS. Dat is wel eens anders geweest en ik denk dat ons begrip is gegroeid. We zullen niet snel meer meemaken dat een Rushdie Defense Committee aan het Komité Marokkaanse Arbeiders in Nederland vraagt zich te distantiëren van het door ayatollah Khomeiny uitgesproken doodvonnis, en bij wijze van antwoord uitleg krijgt over enerzijds soennieten en sjiieten en anderzijds Arabische seculiere arbeiders en Iraanse religieuze leiders.
*****
Vijf constateringen. Ieder voor zich zal de tegenvoorbeelden kunnen noemen want eerlijk is eerlijk: religieus rechts in Amerika is nog lang niet weg; de katholieke kerk heeft haar morele gezag niet hersteld; sommige bijbels literalisten en angry atheists beschikken wél over intellectuele vermogens; christenen zijn in Israël nog redelijk veilig; en er zijn in West-Europa nog volop mensen die “de” islam zien als wortel van alle kwaad.
We zullen over religie nog wel even doorpraten, want het idee dat de mensheid ooit verlicht zou zijn en de religiositeit zou ontgroeien, lijkt tot op heden net zo onwaar als de mythen waarop de religies zijn gegrondvest. Wij mensen zijn minder rationeel dan we zouden willen.
En met die constatering, eigenlijk de zesde, rond ik mijn laatste column af. Ik dank de redactie van Sargasso voor de ruimte die ik kreeg, ik dank de reaguurders voor hun commentaar, en wens u allen het beste. Live long and prosper.
Reacties (10)
Bedankt Jona, en veel succes en plezier bij het Ancient History Magazine
Dank je wel en succes verder. Ik heb je stukken meestal erg kunnen waarderen.
De verkiezing van de makkelijke Argentijn Franciscus duidt erop dat een analyse van de macht binnen de Katholieke Kerk op basis van progressief-conservatief onvolledig is. Een regionale analyse is realistischer. Europa raakt ontkerstend; de toekomst van de Kerk ligt in andere werelddelen – en de vorm van het geloof die daar wordt beleden.
En wie wordt nu trouwens de post-atheïst?
Ik heb me nooit kunnen vinden in je post-atheïsme dat volgens mij niet bestaat. Ik ben het vaak niet eens met de – vaak volgens mij te christelijke – accenten, die je legt in je beschrijving van – vooral – de geschiedenis van de Levant en het verder liggende gebied.
Maar de onderwerpen waren meestal interessant en er was altijd wel iets te roepen.
Van je constateringen ben ik het alleen niet eens met de vierde. Maar je relativering op het einde is dan weer zodanig dat ik er ook wel mee kan leven.
Wat betreft de kerk nog een punt: de RK kerk heeft historisch gezien een (extreem)rechts zwaartepunt met – vreemd genoeg – een zwak voor armen, zieligen en nooddruftigen. Men moet zichzelf (te)goed kunnen doen door aalmoezen te geven nietwaar? Maar de RK kerk is zeker niet socia(a)l(istisch) en Franciscus zal op termijn dus geen gelijk krijgen. Daarbij lijkt hij als staatsman te onnauwkeurig en te zwak. Maar dat terzijde.
Het ga je goed @Jona, succes met het tijdschrift en al het andere.
Succes met A.H.M.
Ik vond dit altijd een van de meest waardevolle stukken op Sargasso. Ik zal ze missen.
Kan je niet af en toe een gastcolumpje doen?
Religie en of geloof zou op de eerste plaats het geestelijke respect voor mekaar moeten prediken en niet de overheersing en of misbruik van ongelovigen en of sociaal zwakkeren ,met als voorbeeld bijv de jonge meisjes die net 13 en of 14 zijn .. Die zijn te eenvoudig te manipuleren en misbruiken .
Jammer te horen dat je je schrijftalenten elders gaat vertonen. Ik vond je columns altijd de moeite waard om te lezen en een welkome afwisseling op Sargasso.
Bedankt voor je vaak interessante bijdragen. Succes met je nieuwe baan!
Ik zal je missen. Ik vond dat je een waardevol geluid bracht.
Veel plezier en succes bij het Ancient History Magazine.