Post-atheïst | Bijbellectuur

COLUMN - Een kennis van me ging met pensioen en besloot, nu hij wat tijd had, de Bijbel eens te lezen. Zoals te verwachten viel, bekwam hem dat slecht en hij is er halverwege mee gestopt. Zijn eerste fout: hij nam de Statenvertaling. Zijn tweede fout: hij begon bij Genesis. Zijn derde fout: hij vergat dat deze bibliotheek niet voor hem was geschreven.

Om met de Statenvertaling te beginnen: die is vier eeuwen oud en ook in hertaling geen toegankelijk Nederlands. Een andere moeilijkheid is dat een moderne lezer al snel struikelt over evidente fouten. Zo wordt het Hebreeuwse woord voor klipdas vertaald met ‘konijn’. Je hoeft geen biologie te hebben gestudeerd om te weten dat dit dier in het oude Nabije Oosten niet voorkwam. Storend.

Een volgend bezwaar tegen de Statenvertaling is dat de vertalers, die behoorden tot de allerbeste van de zeventiende eeuw, minder van de oude talen wisten dan moderne filologen. Die weten bijvoorbeeld wat bepaalde partikels betekenen en kunnen ook beter vaststellen wanneer iets schrijf- of spreektaal is. Moderne vertalingen zijn niet alleen anders maar ook beter. De Statenbijbel is mooi, zeker, maar volstrekt ongeschikt voor een eerste kennismaking.

Het tweede probleem is dat mijn kennis begon te lezen bij Genesis. Dat is een geweldige binnenkomer, maar na de oertijdverhalen en de vertellingen over de aartsvaders zit je al snel in Exodus en na de Uittocht is de lol er wel vanaf. De collectie van regels en voorschriften in de tweede helft van Exodus en daarna Leviticus, Numeri en Deuteronomium is voldoende om de meeste lezers te doen afhaken.

Mijn kennis beet desondanks door. Jozua, Rechters en Samuël volgden. Ergens in Koningen gaf hij echter toch op. De simpele reden was dat hij de eindeloze reeks oorlogen helemaal zat was. Religie moet mensen verbinden, vond hij, het moet een positieve boodschap zijn.

En daarmee komen we bij het derde probleem: hij las de Bijbel alsof die was geschreven voor een eenentwintigste-eeuwse lezer die er meteen iets vriendelijks in wil zien. Helaas is dat niet het geval. De teksten zijn ontstaan in een totaal andere tijd en wie wil weten wat is bedoeld, zal toch echt iets van die tijd en de toenmalige literaire genres moeten begrijpen.

Dit alles wil niet zeggen dat het lezen van de Bijbel een zinloze aangelegenheid is. Er staat prachtige poëzie in en zelfs die eindeloze reeks oorlogen kan fascinerend zijn. Het moet alleen totaal anders worden aangeboden dan gebonden in een dik boek.

Gelukkig kan dat. We hebben immers internet.

Wat we nodig hebben is een website waar mensen de teksten kunnen lezen in de volgorde waarin ze zijn ontstaan: te beginnen met de simpele boerenwijsheid van Spreuken via de donderpreken van Amos naar de vroege delen van Jesaja en de kern van Deuteronomium. Zo ontdek je hoe het monotheïsme groeit en wordt het verhaal spannend. Ga door en je begrijpt – als je het blok Jozua, Rechters, Samuël en Koningen leest – dat die eindeloze reeks oorlogen wordt gepresenteerd als rechtvaardiging van het idee dat er één god is. Lees Klaagliederen over de ondergang van Jeruzalem, en dan de teksten die de Joden schreven toen ze in Babylonië waren. En zo voort.

Zo volg je het verhaal van de groei van het Jodendom en zijn de Bijbelteksten begrijpelijker. Zeker als er ook duidelijk commentaar bij wordt geleverd, zodat de lezer de oude teksten in hun historische context kan plaatsen. Het is immers wel handig als je weet wat het Assyrische of het Babylonische Rijk was, als je wordt uitgelegd waarnaar de auteur van Numeri verwijst als hij de profeet Bileam ten tonele voert of als je begrijpt waarom reinheidswetten interessant kunnen zijn. Voeg afbeeldingen toe, zodat de lezer weet hoe een cherubs eruit zag, en zorg voor goede landkaarten. Verder is nodig: enkele duizenden hyperlinks waarmee kan worden doorgeklikt naar andere passages en verwijzingen naar vervolgliteratuur. En uitleg van de methodiek waarmee de Bijbel wordt verklaard. Voor de fanatieke gebruikers tot slot verwijzingen naar wetenschappelijke publicaties en een back end, waar mensen per e-mail gestelde vragen beantwoorden.

Het boek is, als medium van kennisoverdracht over de Oudheid, niet langer geschikt. Het internet is een betere plaats om de Bijbel (of Homeros of Cicero) te leren kennen. Later deze week gaat een website online die Debijbel.nl heet. Die beoogt de antieke tekst toegankelijker te ontsluiten dan nu het geval is. De makers hebben in elk geval begrepen dat een (niet meer zo) nieuw medium extra mogelijkheden schept waardoor de kennisoverdracht niet alleen anders maar ook beter kan.