Vanavond misschien wel de minst bekende, maar meest boeiende Zomergast van dit jaar: Uğur Ümit Üngör, historicus en hoogleraar Holocaust- en Genocidestudie. Uğur Ümit Üngör is dus expert in zaken die het verstand van een gewoon mens ver te boven gaan, maar die ons wel raken. Wat er in Gaza gebeurt vinden we natuurlijk meer dan verschrikkelijk, maar wat begrijpen we er nou echt van? Dat geldt natuurlijk voor alle genocidaal geweld, van vroeger en nu, waar ook ter wereld. Wat wil Uğur Ümit Üngör met zijn Zomergastenavond bereiken? Op Instagram en Tik Tok legt hij het uit: Ik hoop dat de kijkers een gevoeld van opgewekte grimmigheid overhouden aan mijn avond. Dat ze niet vervallen in wanhoop maar dat ze ook niet denken: Het gaat allemaal lekker in de wereld. Hij heeft het spoorboekje van de uitzending al in zijn hoofd: We gaan samen afdalen in die materie. Maar we gaan er ook samen weer uit omhoogkomen. Aan het einde van de avond moeten kijkers het gevoel hebben dat ze een inzicht hebben gekregen in de vreselijke dingen die mensen doen, maar dat ze niet wanhopig hoeven te worden. Want precies als je kijkt naar de onmenselijkheid van mensen, dan zie je juist ook dáár onze menselijkheid terugkomen. We mogen fragmenten verwachten uit de speelfilm Mitra, (de moeder van de Iraanse verzetsstrijdster Mitra komt jaren later in Nederland de vermoedelijke verraadster van Mitra tegen), de documentaire De Sobibor tapes (Jules Schelvis interviewt twaalf mensen die bij de opstand in vernietigingskamp Sobibor betrokken waren) en de documentaire Mijn vrienden van de Servische documentairemaker Lidija Zelovic over vier vrienden die samen opgroeiden in Sarajevo en nu over de hele wereld verspreid zijn. De boeken, essays en artikelen van Uğur Ümit Üngör zijn natuurlijk resultaat van zijn onderzoeken naar “staatsvorming en natievorming, met een specifieke focus op massaal geweld in het Midden-Oosten en vooral zijn interesse in het begrijpen van de oorzaken, het verloop en de gevolgen van politiek geweld vanuit historisch en sociologisch perspectief.” Het kan een indrukwekkende avond worden. Het maakt bij voorbaat nieuwsgierig hoe Uğur Ümit Üngör ons niet in wanhoop zal achterlaten en wat hij bedoelt met “precies als je kijkt naar de onmenselijkheid van mensen, dan zie je juist ook dáár onze menselijkheid terugkomen”. Dat zou kunnen gaan over de overlevingsstrategieën van slachtoffers van genocidaal geweld. Bijvoorbeeld zingen in de meest verschrikkelijke kampen. Of humor waarmee mensen tijdens en na diepe ellende overeind blijven. Uğur Ümit Üngör deed daar, samen met zijn collega Amandine Verkerke al eens onderzoek naar (Funny as hell: The functions of humour during and after genocide). Misschien komt ook de Zuid-Afrikaanse Waarheids- en Verzoeningscommissie voorbij, die getuigenissen van slachtoffers van het Apartheidsgeweld aan het woord liet. Onderdeel van een proces om na de val van het Apartheidsregime de wonden te helen en tot een vreedzame samenleving te komen. We zullen zien. Kijkt u mee? VPRO Zomergasten, 20.15 uur op NPO 2 en via de livestream op npostart.nl. En hoe onze recensent Max Molovich de avond heeft beleefd, leest u hier. Tijdens de uitzending vernemen we hieronder graag wat u van deze avond vindt.
_
Ane Brunvoll (artiestennaam: Ane Brun), is een zangeres Noorwegen, maar dat zou je gezien dit soulvolle lied niet zeggen.
Haar moeder was een pianiste en jazz-zangeres. Dat verbaast dan weer niet.
Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.
Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.
een gastbijdrage van Jan Kok
Het conceptverkiezingsprogramma van de VVD voor de Tweede Kamerverkiezingen van 29 oktober 2025 is volgens Yvonne Hofs in De Volkskrant van 28 juli 2025, p. 4 ‘onversneden rechts’. Later in haar artikel noemt ze dit programma trouwens ‘rechtser dan rechts’, maar dan zou het logischerwijs radicaal-rechts moeten zijn. Dat lijkt mij een stap te ver.
Dat onversneden rechtse geluid komt ook naar voren in de paragraaf die over wonen gaat.
Alles draait om (individuele) vrijheid bij de VVD, what’s in a name. Het is wel de vrijheid van de bovenlaag, ten koste van de rest.
In dit artikel ga ik dieper in op vier voor de VVD cruciale thema’s in de woonparagraaf: eigenwoningbezit (de vrijheid van de woningkoper); vrije huur (de vrijheid van de woningverhuurder); sociale huur (de beperkte vrijheid van de sociale huurder); deregulering (de vrijheid van de bewoner).
Voordat ik dat ga doen, nog kort iets over de bouwplannen van de VVD. De partij wil ‘met sturing vanuit het Rijk dertig nieuwe grootschalige woonwijken’ bouwen. ‘Dat willen we zowel in dichtbevolkte gebieden, zoals Utrecht, als dunbevolkte gebieden, zoals Flevoland.’ De VVD wil er een wedstrijd van maken: ‘Gemeenten die bouwrecords breken krijgen een financiële bonus om in nieuwe woningbouwplannen te investeren.’
Het was een grap, maar niet helemaal, toen Stephen Colbert bovenstaande zin voor het eerst uitsprak. Het lachen wordt inmiddels steeds zuurder. Want als een AI-model zoals ChatGPT een feitelijk antwoord geeft op een vraag over klimaatverandering, racisme of ongelijkheid, dan klinkt dat voor veel mensen tegenwoordig als links. En dus onbetrouwbaar. Dat diezelfde AI gewoon de wetenschappelijke consensus benoemt? Negeer dat maar. In het tijdperk van complotten en gesponsorde verontwaardiging is feitenresistentie een deugd geworden, en alles wat daar niet in meegaat wordt afgedaan als “woke propaganda” of een complot van de – uiteraard – linkse academie, rechters en pers.
Niet verrassend dus dat conservatieve techbro’s, complotdenkers met zendingsdrang en beleidsmakers met identiteitscrisis nu hun pijlen richten op taalmodellen. ChatGPT is te links, zo klinkt het. De realiteit moet “meer in balans”. Vrij vertaald: de realiteit moet aangepast worden aan de ideologie. En dat is geen hypothetische nachtmerrie meer, dat is al begonnen.
Is ChatGPT echt links? Of ligt het misschien aan jou?
Onderzoek bevestigt inderdaad dat ChatGPT vaker progressieve antwoorden geeft dan rechtse. Uit een studie gepubliceerd in het Journal of Economic Behavior & Organization blijkt dat het model neigt naar linkse partijen, ideeën en waarden. Niet omdat het stiekem een rode vlag vasthoudt, maar omdat het getraind is op grote hoeveelheden publieke data: Wikipedia, wetenschappelijke publicaties, journalistieke stukken. Bronnen die, hoe vervelend ook voor de VVD-borreltafel, meestal gestoeld zijn op bewijs, nuance en empathie. In dat landschap klinkt dit al snel als links.
Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.
Mathangi Arulpragasam, ook bekend als Maya en onder haar artiestennaam M.I.A., wat zoveel betekent als ‘Missing in action’ of ‘Missing in Acton’, doet hier een simpel, maar treffend stukje filosofie. Je kan het lang en breed over allerlei prangende zaken hebben, maar één vraag volstaat om er toch eens iets langer over na te denken.
Dus als iemand roept “Brandende kwestie!”, vraag je gewoon “Wat is daarmee?”
Veertien moslimorganisaties hebben aangifte gedaan tegen Geert Wilders. Het is een logische stap. Je mag verwachten dat mensen zich verweren tegen haatspraak, zeker als die zich structureel richt op een bevolkingsgroep. Het recht is er niet om stof te verzamelen in wetboeken, maar om te worden toegepast. Volkomen terecht.
En toch wil ik het niet. Niet omdat Wilders beschermd moet worden tegen de wet, maar omdat elke aangifte hem voedt. Het is zijn zuurstof, en met de verkiezingen in aantocht, zie ik de zetels alweer stapelen. Iedere keer dat hij de rol van vervolgde vrijheidsstrijder kan spelen, trekt hij zijn electoraat dichter naar zich toe. Het is een theater dat hij al twintig jaar perfectioneert: slachtoffers van zijn woorden worden figuranten in zijn verhaal.
Er zit ook iets onbevredigends in het vertrouwen op juridische procedures tegen politieke retoriek. De rechter kan een uitspraak doen, maar het gif blijft circuleren. Haal je het van X/Twitter, dan duikt het op in talkshows. Haal je het uit talkshows, dan wordt het gedeeld in appgroepen.
Misschien is dat de conclusie: dat een aangifte nooit het echte probleem oplost, maar hooguit het decor even verandert. Het publiek blijft hetzelfde, de hoofdrolspeler ook. En zolang we in dit land blijven doen alsof haatspraak een meningsverschil is dat je in de rechtszaal kunt afhandelen, zullen we keer op keer toekijken hoe dezelfde man het toneel betreedt met dezelfde teksten, alleen in per verkiezing een net iets groter theater.
COLUMN - Betekent de komst van AI dat de problemen voor de wetenschap alleen maar erger worden? Ja, zeggen Sayash Kapoor en Aravind Narayanan, auteurs van het weblog (en boek) AI Snake Oil, in een kraakhelder betoog.
Hét probleem van de moderne wetenschap in de afgelopen decennia is misschien wel dat het zo gericht is op kennis. Daardoor raakt het inzicht, het begrip, gaandeweg buiten beeld. We weten steeds meer dingetjes over de wereld, maar we ons daadwerkelijk begrip blijft daarbij ver achter. Dat betekent onder andere dat terwijl het aantal beroepswetenschappers wereldwijd explosief is gegroeid in de afgelopen eeuw, de grote wetenschappelijke doorbraken daarbij zijn achtergebleven. Heel veel zaken die de grote wetenschappelijke vragen waren na de Tweede Wereldoorlog, staan nu nog steeds open. Ondertussen zijn de investeringen in onderzoek bij de belangrijkste investeerders (de VS, China, Japan, Duitsland, Zuid-Korea, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk) tussen 2001 en 2021 verviervoudigd.
Dat dit zo is gegaan is begrijpelijk. De wetenschap is geprofessionaliseerd en daarbij hoort verantwoording aan de samenleving, en die verantwoording neemt vaak de vorm aan van kwantificatie: een wetenschapper moet zo-en-zoveel artikelen per jaar publiceren. Dat is gemakkelijker te doen als je naar feiten zoekt (zo’n feit heb je wel of niet gevonden) dan als je zoekt naar inzicht (dat veel subjectiever is). Precies de explosieve groei van de beroepswetenschap heeft dat allemaal nog veel sterker gemaakt: je moet bepaalde procedures volgen om tot bewijsbare resultaten te komen. Degene die jarenlang zoekt naar het juiste inzicht heeft het lastig in de rat race, zeker als dat zoeken ook nog vruchteloos blijkt te zijn. Het effect is dat er jaarlijks miljoenen wetenschappelijke artikelen worden gepubliceerd die vrijwel geen van allen beklijven.
Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.
Vandaag werd herdacht dat 80 jaar geleden de Japanse bezetting van het toenmalige Nederlands-Indië ten einde kwam.
Het ‘stemmenorkest’ was een groep vrouwen in het Japanse interneringskamp op Sumatra, die bij gebrek aan instrumenten bekende klassieke muziekstukken gingen zingen. De arrangementen werden geschreven door Margaret Dryburgh en Norah Chambers op kleine stukjes papier. Er werd stiekem geoefend, maar de Japanners stonden toch een concert toe.
Niet alle vrouwen hebben het kamp overleefd, de arrangementen wel en die worden tot op vandaag de dag nog door talrijke koren gezongen.
Meer moois van de Zomerfeesten/Valkhof Festival. Kelsey speelde daar een thuiswedstrijd, want het zijn Nijmegenaren. Ze omschrijven zichzelf als ‘a blend of chaotic Hardcore and Post-Metal, brought with a DIY Punk attitude’. Dat willen jullie natuurlijk ook horen, toch?
Eén van de vele mooie aan de Zomerfeesten in Nijmegen (ja, officieel inmiddels de Vierdaagsefeesten, maar ach) is dat er op maandag op het Valkhof Festival, gehouden op een prachtige plek in een park tussen de middeleeuwse ruïnes) op maandagavond altijd herrie wordt geprogrammeerd.* Eerder leidde dat bijvoorbeeld tot Closing Times zoals deze.
De afgelopen editie maakte ik kennis met Slift: een Frans gezelschap, dat allerlei stijlen door elkaar gooit en er een mooi geheel van brouwt. En nu mogen jullie er ook van genieten.
