Aristoteles (10): De onbewogen beweger

Aristoteles staat bekend als wetenschapper, als arts en vooral als filosoof. Zijn invloed op de wijsbegeerte is enorm geweest. In deze reeks bekijken we hem in enig detail.  Volgens Aristoteles moet er van alles een oorsprong zijn, een oorzaak waartoe alle andere zaken te herleiden zijn. Die oorsprong is volgens hem de ‘pure vorm’. Die vorm kent geen stof, geen maker en geen doel. Het is slechts vorm. Deze vorm is de aristotelische god. Deze god wil niets en komt nergens vandaan, hij is simpelweg. Hij is de oorsprong van alles wat beweegt, de zogeheten ‘onbewogen beweger’. Alles beweegt, maar waarom? In onze tijd zijn we door onze natuurkundige manier van kijken gewend om de causale oorzaak als leidend te beschouwen, als de oorzaak waartoe alle andere oorzaken zijn terug te redeneren. We kunnen daarmee echter niet verklaren waarom alles ooit begonnen is. We kunnen ook aannemen dat het helemaal nooit is begonnen. Er is altijd beweging geweest en die zal er altijd zijn. Maar dan hebben we nog niet verklaard waarom er eigenlijk beweging is. We kunnen een beweging wel uit een voorgaande beweging verklaren, maar het concept ‘beweging’ niet. Toegegeven, we komen tegenwoordig met een oerknal als verklaring. Dat is echter net zo’n kunstgreep als het introduceren van een schepper. Uiteindelijk is die causale verklaring geen sluitende verklaring voor alles. Of we moeten een god aannemen. En dan is de vraag weer waar die vandaan komt.

Door: Foto: Bron: Livius.org

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: rob Stoeltje (cc)

Griekse parlement sluit partij uit van deelname aan verkiezingen

Griekse parlementsleden stemden dinsdag voor een wet die de extreemrechtse Grieks-Nationale Partij uitsluit van deelname aan de parlementsverkiezingen. Ze willen voorkomen dat leden van deze partij die banden hebben met de eerder buiten de wet gestelde neonazistische Gouden Dageraad toegang krijgen tot het parlement. De wet werd aangenomen met de stemmen van de centrum-rechtse regeringspartij Nieuwe Democratie en de sociaal-democratische oppositiepartij PASOK. De grootste oppositiepartij, de socialistische Syriza, onthield zich van stemming. Voormalig premier Alexis Tsipras, leider van Syriza, waarschuwde voor een inbreuk op de grondwet en manipulatie van het recht. Voorafgaand aan de stemming trad de vice-president van het Hooggerechtshof af. Christos Tzanerikos meent dat de regering met deze wet tussenbeide komt bij de formele besluitvorming van het hof over de toelating van partijen bij de verkiezingen. Volgens Tzanerikos heeft de regering geprobeerd hem om te kopen.

Uit de rails gelopen

De spanningen lopen op voor de verkiezingen die op 21 mei zijn gepland. Nieuwe Democratie van premier Kyriakos Mitsotakis staat bovenaan in de peilingen. Maar de regering heeft ernstige schade opgelopen door de treinramp, eind februari, waarbij 57 mensen om het leven kwamen. Het ongeluk bracht de belabberde staat van de Griekse spoorwegen, waar jaren op is bezuinigd, pijnlijk aan het licht. Het leidde vorige maand tot omvangrijke demonstraties en stakingen. ‘De regering stuurde de oproerpolitie naar een vreedzame sit-in op een treinstation in Thessaloniki, terwijl de politie in Athene traangas en verdovingsgranaten afvuurde om geweldloze protesten te breken. Beelden van agenten die aanzetten tot geweld tegen demonstranten en traangasgranaten gooiden naar de ingang van het metrostation Omonia in het centrum van Athene, overspoelden Twitter,’ rapporteert Ifigenia Moumtzi op Social Europe

Foto: Thomas van de Weerd (cc)

Excuses voor het ongemak

COLUMN - Studenten zijn voor de gemiddelde hoogleraar natuurlijk het contact met de jeugd. En ik geloof dat ik onder studenten een nieuwe stap zie in de ontwikkeling van een Nederlandse uitdrukking: ‘excuses voor het ongemak’.

Het is, vermoed ik, een uitdrukking die in eerste instantie gebruikt is door dienstverlenende instanties die een bepaalde dienst niet konden verlenen. “Het loket is de hele middag gesloten. Onze excuses voor het ongemak.” “De trein naar Den Helder van 11.23 rijdt vandaag niet. Onze excuses voor het ongemak.” “De bloem is op, er komt pas volgende week donderdag weer nieuwe. Onze excuses voor het ongemak.” Dat dit de oorsprong is, wordt bevestigd dat er een boekje uit 2011 is van Robert Giebels dat zo te zien vol klachten staat over de dienstverlening van de NS. (Van alle instanties die ongemak veroorzaken, associeer ik die excuses ook vooral met de NS. Ooit stopte die trein midden in de nacht in Hengelo, het zou de laatste trein zijn, maar hij ging niet verder en wij moesten de nacht doorbrengen op het station. Ongemak!)

Maar kennelijk is de uitdrukking verder geëvolueerd. Ik krijg nu afmeldingen van studenten voor colleges omdat ze ziek zijn, met “excuses voor het ongemak”. Voor mijn taalgevoel is dat raar, want dat een student ziek is, vind ik naar voor die student en minder gezellig tijdens college, maar daarmee is het nog geen ‘ongemak’.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Closing Time | Young and Beautiful

Alain Delon wordt door sommigen beschouwd als de knapste mannelijke acteur van de 20e eeuw. Hier zijn een aantal clips uit zijn films van begin jaren ’60 gezet op de zoetgevooisde klanken van Lana de Rey’s ‘Young and Beautiful’.

Foto: Nina R (cc)

Een wolkenkrabber op de savanne

RECENSIE - De ooit hechte band tussen Europa en Afrika staat onder druk. Europese landen hebben het op dit continent lang voor het zeggen gehad. Ook na de dekolonisatie in de tweede helft van de vorige eeuw bleven Afrikaanse landen nog afhankelijk van de oude koloniale machten. Sommigen spreken van rekolonialisatie door het westen. Maar sinds de eeuwwisseling zien we de aandacht van Afrikaanse landen verschuiven naar Azië. De steun van westerse regeringen voor mensenrechten en persvrijheid werd door sommige machthebbers ervaren als politieke inmenging en cultureel imperialisme, schrijft Koert Lindijer. ‘Zij vlogen voor prijzige infrastructurele projecten voortaan naar Bejing’.

Lindijer woont en werkt sinds 1983 als Afrika-correspondent voor de NRC en de NOS in Nairobi, Kenia. De huidige miljoenenstad (foto) was ooit een gehucht langs de nieuwe, vanaf de kust aangelegde spoorweg die het land moest ontsluiten. De plek was begin vorige eeuw vanwege de hoogte aantrekkelijk genoeg voor een nederzetting van blanke kolonisten. Veertig jaar berichtte Lindijer over Kenia en omringende landen zoals Ethiopië, Eritrea, Soedan, Oeganda, Congo en Rwanda. Hij legde zijn ervaringen onlangs vast in Een wolkenkrabber op de Savanne.

Over een buurland van Kenia lezen we weinig: Tanzania. Veertig jaar geleden was er een groot verschil tussen Kenia en Tanzania. Kenia was onder leiding van de corrupte president Daniel arap Moi een dictatuur. Tanzania ontwikkelde zich onder Julius Nyerere in socialistische richting. Op de NRC redactie kreeg Lindijer van zijn hoofdredacteur te horen dat de krant ‘nooit positief over socialisme’ schrijft. ‘Mijn hoofdredacteur kende de wereld vanuit Europees perspectief, en dat was in die tijd de context van de Koude Oorlog. Hij plakte witte plakkaten op niet-witte werelddelen en plaatste Tanzania achter een ijzeren gordijn.’ Het is jammer dat Lindijer de vergelijking tussen Kenia en Tanzania later niet meer maakt en in zijn boek vooral schrijft over de meest oproerige en gewelddadige buren zoals Ethiopië en Congo.

Foto: Andreas Metz (cc)

Wat Shell wist: een kleine kanttekening

Er was de afgelopen tijd het nodige te doen over wat Shell lang geleden al wist over klimaatverandering, en welke informatie ze daarover hebben achtergehouden. Aanleiding was een uitgebreid onderzoek van Vatan Hüzeir van de Erasmus Universiteit Rotterdam, waarover onder meer Follow The Money berichtte.

Het is niet mijn bedoeling om het straatje van Shell schoon te vegen, maar een beetje context en nuance is wel op zijn plaats. Vooral over de stand van de wetenschap in de jaren ’70 en vroege jaren ’80. Zo hier en daar lijkt de indruk te zijn ontstaan dat Shell in die tijd al bezig was met het dwarsbomen van klimaatmaatregelen. Dat ligt wat genuanceerder. Zo hier en daar bracht een politicus klimaatverandering wel eens ter sprake; in 1970 deed SGP’er Van Rossum dat bijvoorbeeld in de Tweede Kamer. Maar het stond nog nergens als serieus beleidsthema op de kaart. Onder meer omdat de meeste klimaatwetenschappers het te vroeg vonden om het probleem op het bordje van de politiek te leggen. Het broeikaseffect was weliswaar al een dikke eeuw onomstreden wetenschap, en dat meer CO2 voor een warmer klimaat zou zorgen stond ook niet ter discussie. Maar er was nog wel debat over hoeveel het op zou kunnen warmen, en hoe schadelijk dat zou zijn. Een meerderheid in de klimaatwetenschap zag klimaatverandering nog als een probleem dat op hun eigen bordje lag, en daar ook hoorde.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Closing Time | Turiya and Ramakrishna

Alice Coltrane was pas twee jaar gehuwd met de bekende jazzmusicus John Coltrane toen deze in 1967 kwam te overlijden tengevolge van leverkanker. Alice doorstond een periode van slapeloosheid en depressies, begon een spirituele queeste en zocht haar heil uiteindelijk in Indiase goeroes.

Die maakte zo’n indruk op haar dat ze in 1975 een Vedantisch centrum in Californië zou beginnen.

Dutch Overshoot Day

Als iedereen zou consumeren zoals we dat in Nederland doen, zouden we per vandaag alle grondstoffen die de aarde in een jaar produceert al opgebruikt hebben. In het huidige tempo doen we dat namelijk in slechts 102 dagen. En vandaag is het dus onze ‘Dutch Overshoot Day’. Dat klinkt alarmerend en dat is het ook. ‘Als iedereen zou leven zoals de gemiddelde Nederlander, zouden we 3,6 Aarde’s nodig hebben’, berichtte Overshootday.org vorig jaar, eveneens op 12 april. Sterker nog, ‘de ecologische voetafdruk van Nederland is meer dan 7 keer zo groot als de Nederlandse biocapaciteit’, aldus het persbericht van dit jaar. We zijn immers een klein land met een grote voetafdruk.

Vorige Volgende