Open source intimiteit

Volgens podiumkunstenaar Jan van den Berg zal technologie in de toekomst zo eigen worden als een orgaan. Een nieuwe aflevering van Intieme Technologie.

Het begrip ‘intieme technologie’ markeert een transitie. Een overgang van een tijdperk waarin er slechts sprake was van eenzijdige intimiteit tussen mens en technologie, naar een periode van wederkerigheid in de relatie. Een wederkerigheid die ik open source intimiteit zou willen noemen.

Ooit was het beroeren van de aan-en-uit-knop zo ongeveer het enige, werkelijk intieme contact tussen mens en technologie. Tegenwoordig zullen weinigen hun omgang met de elektrische tandenborstel, de pacemaker, de dildo of de afstandsbediening nog als intiem ervaren. En terecht. Op grond van één van de (ironische) definities van technologie is zij immers ‘alles wat na mijn geboorte werd ontwikkeld’. Dat sociale media, medische zelftests en knuffelrobots zich in onze privésfeer nestelen, dunkt me eerder een gevolg van het feit dat we allang intiem met (IT-) technologie zíjn, dan dat er nog iets extra’s –meer intimiteit?– aan wordt toegevoegd (afgedaan?). En het gegeven dat er met die zogenoemde intieme technologie ook gevoelige, persoonlijke informatie kan worden uitgewisseld, lijkt me nou juist essentieel voor intimiteit. Evenals het besef dat ze kapot kan! Tussen mensen, tussen technologieën, én tussen technologie en mens.

Speelgoed

Begin jaren 30 van de vorige eeuw bedacht de Belgische documentatie-pionier Paul Otlet (1869 – 1944) een apparaat waarmee ‘iedereen vanuit zijn leunstoel in contact zou kunnen staan met alle kennis van de wereld’. Een ‘extern orgaan’ noemde hij zijn imaginaire prototype van de computer. Ver vóór ze feitelijk werd ontwikkeld, dacht Otlet kennelijk al over informatietechnologie in termen van intimiteit. De computer als orgaan en de leunstoel als werkplek. Als de visionaire Brusselaar íets goed had begrepen, dan was het wel dat belangwekkende technologie intiem móet zijn; anders wordt ze nooit en te nimmer een verlengstuk van onszelf. En dus: niet geaccepteerd. Afgestoten, in termen van de orgaan-metafoor. De Amerikaanse natuurkundige Freeman Dyson heeft eens beweerd dat het succes van de computer te herleiden is tot het moment waarop hij speelgoed werd. Vanaf de dag dat kinderen er thuis mee konden spelen, zo beweert hij, belandde de computer in de huiskamer, werd hij part of the family, en nam de computerindustrie een hoge vlucht. Ziedaar de succesformule van de smartphone en de iPad: zo eígen als een (extern) orgaan en zo fijn als speelgoed. Intimiteit. Overigens voorspelt Dyson ook het volgende stadium van de relatie: dat technologie een onlosmakelijk, fysiek element van de menselijke conditie wordt. Wederkerige intimiteit! Waarbij hij een belangrijke rol ziet weggelegd voor de do-it-yourself bio-tech kit. Zo gij niet wordt als speelgoed … !

Algoritmes


Een aanvullend toekomstscenario schetst Kevin Slavin (Area/Code) in zijn hallucinerende Ted-lezing How algorithms shape our world. Kortweg gaat zijn gedachtengang als volgt. Vrijwel alle strategische posities in het financiële dataverkeer worden momenteel ingenomen door algoritme-dompteurs. De wis- en natuurkundigen van weleer. Om de informatie-transfers die zij uitvoeren, onzichtbaar te maken voor hun concurrenten –de vijand– maken ze gebruik van geherprogrammeerde stealth-technologie. Maar niet alleen de onzichtbaarheid van hun manoeuvres is cruciaal, ook de snelheid. Tijd is geld, en bepalend voor winst of verlies. Daarom opereren de algoritmes die de beursvloer beheersen op de microseconde nauwkeurig. Al doende hebben ze zich ontwikkeld tot een nieuwe natuurkracht. ‘The third co-evolutionary force.’ Slavin onderbouwt zijn stelling met beelden van de verregaande ‘verbouwing van de aarde’ die er wereldwijd plaatsvindt ten behoeve van de aanleg van glasvezelkabels voor communicatienetwerken. ‘The seismic, terrestrial effects of the math that we’re making.’ Volgens de Area/Code Chairman is het nog maar een kwestie van tijd, voordat de algoritmes out of control raken. Met ons aan de haal gaan. Tenzij, wij ons op een nieuwe manier tot hen gaan verhouden. Als natuur! Tot zover Slavin.

Wederkerigheid

De natuur verbergt veel van haar geheimen in de kleinste structuren. Bij mensen in het DNA en bij technologie in de algoritmes. Intiem waren ze al, die twee, maar nog te eenzijdig. In de nieuwe intimiteit-sfeer draait het om wederkerigheid. Horizontale open source intimiteit. Opdat we elkaar –wederzijds– zo eigen worden als een orgaan, zo fijn als speelgoed en zo kwetsbaar én gevaarlijk als de natuur.

Jan van den Berg is een ontdekkingsreiziger van het uitzonderlijke soort. De expedities die hij onderneemt, voeren hem niet zozeer naar witte plekken op de wereldkaart maar voorbij de grenzen van het blote oog en het naakte verstand. Het liefst bezoekt hij wetenschappelijke experimenten die het uiterste vergen van zijn verbeeldingskracht. En die hem welingelichte verhalen opleveren, koorddansend op de grens van feiten en fictie. Verhalen waarmee hij, bij voorkeur, theatervoorstellingen en documentaire films maakt. [www.janvandenberg.org]