Nivelleer de banen?

ANALYSE - Waarin de auteur de voors en tegens van de 21-urige werkweek op een rij zet.

Liesbeth van Tongeren blies deze week een proefballonnetje op: de 21-urige werkweek. Door de huidige dominante norm van voltijds werken te doorbreken zouden we de emancipatie van vrouwen kunnen voltooien, de werkloosheid kunnen oplossen en het milieu kunnen redden. In de reactiekolommen van zowel Joop.nl als de Telegraaf blijkt dat de gemiddelde Nederlander niet met Van Tongeren mee wil denken, deels omdat GroenLinks nul-komma-nul politiek kapitaal heeft, deels omdat men vooral een groot nadeel ziet: een lager inkomen. ‘Gaat mevrouw van Tongeren dan ook mijn rekeningen halveren?,’ schreef iemand.

De 21-urige werkweek verdient een serieuze inhoudelijke discussie, en daarom is het goed om er het originele plan van de Britse progressieve denktank  The New Economics Foundation (NEF) op na te slaan. Daarin staan tal van voordelen, en ook nadelen.

Allereerst het milieu. Economische groei is niet houdbaar. Als we, bijvoorbeeld, de CO2 uitstoot binnen de perken willen houden met een rijkere wereldbevolking van negen miljard (in 2050), dan zouden we tientallen malen efficiënter moet produceren. Dat gaat nooit lukken. Maar als we de economische groei stoppen zal er, doordat we steeds productiever worden, steeds meer werkloosheid ontstaan. Immers, dezelfde economie kan door minder mensen worden ‘gemaakt’. Oplossing: het bestaande werk verdelen.

Voedsel verbouwen

Door minder te werken hebben ook meer tijd om ons eigen voedsel te verbouwen, zelf te koken, te fietsen, dingen te repareren in plaats van weg te gooien. Kortom, een duurzamere levensstijl.

Dan ons welzijn. Het is bekend hoe fnuikend werkloosheid is voor iemands welzijn. Ook zijn er velen overwerkt, en verzuipen velen in verantwoordelijkheden die een voltijdbaan en gezin met zich mee brengen. Wie veel werkt in een omgeving waar hij weinig controle over zijn werkzaamheden heeft is ook nog eens veel vaker ziek en gestrest. Waarom dus niet wat uren uitruilen?

Een originele reden van de NEF is dat een kortere werkweek maakt dat mensen langer gemotiveerd blijven om door te werken en de abrupte overgang tussen werk en pensioen wat kan worden ‘uitgesmeerd’, zodat iemand langer de voordelen van werkritme, sociaal contact en een aan werk ontleend gevoel van eigenwaarde en ‘identiteit’ kan genieten.

Dan de emancipatie. Doordat het betaalde werk gelijker verdeeld zal zijn tussen man en vrouw zal ook het onbetaalde werk beter verdeeld kunnen worden. Mannen zouden meer in het huishouden kunnen doen, met de kinderen spelen, mantelzorg leveren. En meer geëmancipeerde mannen en vrouwen zouden, zegt de NEF, beter presteren op het werk.

En dan burgerschap. Wie minder werkt heeft meer tijd om, bijvoorbeeld, politiek actief te zijn. Nu is 2-3% van de Nederland van een politieke partij. Ook de opkomst bij verkiezingen kan beter. Veel mensen hebben het idee dat er ‘over hen heen’ geregeerd wordt. Daar kun je dan zelf wat aan doen.

De NEF weet natuurlijk dondersgoed dat veel mensen geen halvering van hun salaris zullen accepteren. Maar de NEF ziet het plan in een bredere transitie naar een ontspannen economie van ‘genoeg’, waar voor statusgoederen en luxe consumptie steeds minder plek is – dus de rijkeren zullen hun levensstijl flink moeten aanpassen.

Werkgevers

Een ander probleem is dat werkgevers schaarse arbeid niet zomaar willen opgeven. Nederland heeft bijvoorbeeld al een te kort aan technisch of medisch geschoold personeel. Wie gaat hun werk op woensdagmiddag overnemen? De NEF pleit voor meer onderwijs, stages en training om die tekorten op te vullen. Maar dat gaat wel flink meer kosten.

Zelf zou ik er ook iets aan willen toevoegen: wat doe je met werk dat eigenlijk niet, of niet zonder veel verspilling van tijd en energie, door twee mensen gedaan kan worden?  En kun je wel echt een goede dokter, advocaat, of voor mijn part metaalarbeider zijn als je je vak maar 21 uur per week kan uitoefenen? Ik word persoonlijk liever door een arts geholpen die 50 uur per week werkt.

Maar goed. Als GroenLinks dit voorstel echt serieus neemt, raad ik aan om het dan ook echt eens goed uit te werken. Daar heb je een wetenschappelijk bureau voor, zou ik zeggen.