Nieuwsjaar 2010: zoeken naar grenzen

Vandaag een gastbijdrage van Nel Ruigrok (Nederlandse Nieuwsmonitor) en Wouter van Atteveldt (VU).

Het nieuwsjaar 2010 in de landelijke dagbladen is het jaar  dat de staatsrechtelijke, juridische en journalistieke grenzen zijn opgezocht.

In de politiek worden staatsrechtelijke grenzen opgezocht. De formatie vindt grotendeels buiten het staatshoofd plaats en resulteert in een coalitie die zelfs met gedoogsteun op de krapst mogelijke meerderheid in de Tweede Kamer rust. In de Senaat is zelfs sprake van een minderheid.

De discussie hierover in de partijen beheerst het politieke nieuws in de tweede helft van het jaar. PVV-leider Geert Wilders werd in de Nederlandse dagbladen veruit het meest genoemd, op afstand gevolgd door oud-premier Balkenende,  Mark Rutte en Maxime Verhagen. PvdA-leider Cohen en voorganger Wouter Bos deelden de aandacht voor de PvdA-leider in de dagbladen en komen gedeeld op plaats 5 en 6. Voor Halsema en Pechtold hebben de dagbladen duidelijk minder oog, om maar te zwijgen over de overige lijsttrekkers.

Tabel 1. Aandacht voor de politieke leiders in de dagbladen (1 januari-27 december 2010)

VVD-premier Mark Rutte kreeg relatief veel aandacht van De Telegraaf, die ook warme belangstelling had voor Job Cohen. Met Femke Halsema had de grootste krant juist minder dan de anderen. Zij kreeg vooral aandacht in De Pers.  Voor de rest zijn de verschillen tussen de dagbladen klein.

Wilders krijgt vooral veel aandacht in september wanneer hij  zich in voor de rechter moet verantwoorden voor het opzoeken van de juridische grenzen op het gebied van de vrijheid van meningsuiting. Wilders trekt zich overigens verder weinig aan van geldende mores. Kenmerkend hiervoor zijn de boude uitspraken die hij gebruikt, zowel over de rechtszaak als op ander terreinen. En met resultaat. De term kopvoddentaks is inmiddels ingeburgerd.

De journalistiek verlegt zelf ook grenzen. De Telegraaf maakt furore in de berichtgeving rondom de vliegramp bij Tripoli. Een journalist van de krant heeft via de telefoon gesproken met de 9-jarige overlevende. De krant besluit een verslag hiervan op de voorpagina te publiceren. Dit leidt tot een felle discussie over de ethische grenzen van de journalistiek. Ook hier bleek echter dat het nieuws uit de Telegraaf rond Tripoli toonaangevend was voor de andere dagbladen. Zij volgden De Telegraaf in het nieuws rondom de ramp.

2010 laat zien dat de journalistiek dikwijls moeite heeft met de vraag “wat is nieuws? “  De kwestie Ruben laat zien dat er aan de ene kant een drang naar ‘nieuws’ is die maakt dat etische grenzen worden opgezocht.  Aan de andere kant  worstelen de journalisten met het onderscheid  tussen daadwerkelijk nieuw nieuws of het herkauwen van hetgeen al bekend was. Met de verwevenheid van de politiek en media, door sommigen getypeerd als het Haagse Huwelijk, is dit laatste punt van cruciaal belang. Telkens als politici iets roepen, staan journalisten voor de vraag ‘is dit nieuws?’, is dit een uitspraak die wij voor  onze lezers relevant vinden?

Wat Wilders betreft schuilt de nieuwswaarde vaak niet in wat hij zegt maar in hoe hij het zegt. Juist met het overschrijden van de geldende mores met bijbehorende treffende oneliners weet hij dezelfde boodschap steeds van een nieuwe verpakking te voorzien en op die manier zijn boodschap nieuwswaardig te maken. Op de aankondiging van Wilders een toespraak te houden in New York reageerden een groot aantal politici. Op opiniepagina’s lieten deskundigen van zich horen en tenslotte mengden burgers zich in het debat. Voor media geldt dat wanneer het ene medium er aandacht aan besteedt de anderen niet achter kunnen blijven. Een patroon dat we in een eerdere analyse van de berichtgeving rond ‘Fitna’  ook duidelijk zagen (zie www.nieuwsmonitor.net)

De journalist moet zich bewust zijn van deze dynamiek en bereid zijn die te doorbreken. Als politici of vertegenwoordigers van een organisatie vooral het eigenbelang proberen te dienen moeten de media de rol op zich nemen om het landsbelang in de gaten te houden en de uitspraken van betrokkenen hierlangs te leggen. In de strijd met het ‘snelle’ en veelal onbetaald internetnieuws zal deze duiding en eigen agenda juist deel van de toegevoegde waarde van de journalist moeten zijn.

Guido Weijers zei tijdens de oudejaarsconference dat wij als volk niet gebaat zullen zijn bij politici die “tenminste durven zeggen wat iedereen denkt”, maar dat we behoefte hebben aan iemand die “juist datgene zegt waar niemand aan gedacht heeft.” Dit geldt ook voor de journalist. Die kan zich onderscheiden door juist dat nieuws of die invalshoek te brengen waar niemand aan heeft gedacht, in plaats van de waan van de dag te volgen uit angst iets te missen.

Zie voor het hele onderzoek: www.nieuwsmonitor.net.