Nieuwe definitie van ecocide

Een expertpanel van twaalf juristen heeft in opdracht van de Stop Ecocide Foundation een nieuwe juridische definitie van ecocide opgesteld. Deze definitie kan gebruikt worden voor een verzoek aan het Internationale Strafhof om ecocide als ‘vijfde misdaad tegen de vrede’ toe te voegen aan het Statuut van Rome, naast genocide, misdaden tegen de menselijkheid, oorlogsmisdaden en agressie.

De voorgestelde definitie van ecocide luidt:

unlawful or wanton acts committed with knowledge that there is a substantial likelihood of severe and either widespread or long-term damage to the environment being caused by those acts.

‘Wanton acts’ zijn daden met een “roekeloze veronachtzaming van schade die duidelijk buitensporig zou zijn in verhouding tot de verwachte sociale en economische voordelen van de daden”. Met ‘environment’ wordt bedoeld: de aarde, de biosfeer, cryosfeer, lithosfeer, hydrosfeer, atmosfeer en de ruimte. Onder ‘acts’ wordt ook verstaan niet-handelen (‘omission’), waardoor ook het niet voldoen aan regelgeving eronder kan vallen.

Hoewel sommige termen misschien vaag klinken – wanneer is schade ‘severe’, ‘widespread’ en ‘long-term’? – hebben de juristen juist voor deze termen gekozen omdat ze aansluiten bij de bestaande terminologie in het Rome Statuut.

Het is uniek dat ‘ecocide’ gaat over schade aan mensen én het milieu – een niet-antropocentrische aanpak dus – waar de andere vier misdaden tegen de vrede exclusief focussen op het welzijn van mensen. Maar de definitie is ook weer niet ecocentrisch, want Philippe Sands benadrukt dat het strafbaar stellen van ecocide ertoe moet bijdragen dat we erkennen dat ons welzijn afhankelijk is van het welzijn van de natuur.

Nu is het natuurlijk interessant om te kijken welke handelingen er onder de definitie zouden kunnen vallen. Het panel heeft opzettelijk geen voorbeelden genoemd, dat is aan de rechters.

De ontbossing van de Amazone? Lekkende oliepijpen van Shell? Tsjernobyl? Het doden van de laatste twee witte neushoorns op aarde? Elk ‘Westers’ land met een veel te grote voetafdruk?

Klimaatverandering

De vraag is ook of strafbaarstelling van ecocide kan bijdragen aan het aanpakken van handelingen die bijdragen aan klimaatverandering. Voorstanders van strafbaarstelling hinten daar wel op: de Stop Ecocide Foundation heeft het in hun persbericht over de ‘climate and ecological crisis’, Greta Thunberg pleit voor strafbaarstelling van ecocide. In de context van de oproep van het Europees Parlement om ecocide strafbaar te stellen, afgelopen januari, werd verwezen naar klimaatverandering als noodzaak. En ook de initiatiefnota over ecocide die de Partij voor de Dieren in december 2020 indiende rept over klimaatverandering.

Volgens Sands is de definitie in elk geval zo opgesteld dat het niet de dagelijkse activiteiten omvat van mensen, regio’s en volkeren en landen die op lange termijn aanzienlijke schade aan het milieu toebrengen. Dat maakt het mogelijk moeilijk om schade ten gevolg van CO2-uitstoot als ecocide te zien.

Anderzijds zegt hij dat hij zich kan voorstellen dat als een geïndustrialiseerd land een enorme nieuwe kolencentrale gaat bouwen terwijl het land geen adequate actie onderneemt tegen klimaatverandering, dat onder ecocide zou kunnen vallen. Maar dat zal volgens hem ook afhangen van de mate waarin handelingen die bijdragen aan klimaatverandering illegaal zijn volgens nationale of internationale wetgeving. Jurisprudentie die volgt uit klimaatzaken zoals die in Nederland kunnen daarin een belangrijke rol hebben. En Sands benadrukt: niet handelen is ook handelen.

Tekst uit de toelichting (pdf), bron: Stop Ecocide Foundation