OPINIE - Als we écht willen, is 100% hernieuwbare energie in 2030 mogelijk.
Heel, heel lang geleden, diep in de vorige eeuw, in 1974 om precies te zijn, schreef de vermaarde columnist en voormalig Volkskrant-hoofdredacteur Jan Blokker de bundel Ben ik eigenlijk wel links genoeg? Verplichte kost destijds, kritische zelfreflectie voor linksige intellectuelen die aan permanente twijfel onderhevig zijn. Niet te geloven, maar het boekje staat integraal op internet.
Ik moest aan de columns van Blokker denken bij lezing van het nieuwe rapport van Urgenda: Het kan als je het wilt – Nederland 100% duurzame energie in 2030. Dat vond ik een verfrissend en tegelijk confronterend rapport. De titel zegt alles: ‘Het kan als je het wilt.’ En dat roept meteen de vraag op: willen we? Wil ik? Wat dan, hoe en hoe snel?
Het rapport zelf kiest helder positie: 100% hernieuwbare energie in – toe maar! – 2030 al. Waar de meeste studies, ook uit Duitsland waar het hernieuwbare denken én doen verder ontwikkeld is dan hier, 80-95% emissiereductie in 2050 aanhouden, legt Urgenda zich twee extra taken op. De eerste: sneller in de tijd. De tweede: de energievoorziening moet volledig fossielvrij zijn.
Dat zijn zware opgaven. Dat blijkt ook uit de onderbouwende sommen. Het plan is doorgerekend met het Energietransitiemodel waarin de kennis van velen, waaronder veel partijen uit de fossiele hoek, is verwerkt. John Kerkhoven schreef op Energiepodium een toelichting.
Om de sommen rond te krijgen, zijn radicaal andere keuzes gemaakt op het gebied van wonen, verplaatsen, eten, produceren en energie opwekken. Of die veranderingen er komen door vrijwillige gedragsveranderingen, of door vrijwillige gekozen instrumenten als een CO2-heffing van pakweg 100 – 200 euro per ton, of door een vrijwillig gekozen stelsel van snel aanscherpende normen, regulering, ge- en verboden of een mix van dit alles maakt voor de modelexercitie niet uit. Daar moet wel eens op gepuzzeld worden, maar die kwestie is voor de fundamentele vraag ‘Wat willen we?’ secundair.
Ook als de radicaal andere keuzes omarmd zouden worden, vergt realisatie van het Urgenda-perspectief een financiële, organisatorische, logistieke en economische heroriëntatie die zijn weerga niet kent – al blijkt dat niet direct uit de sommen, maar iedereen kan zich dat in elk geval wel voorstellen.
Het is dan ook reuze gemakkelijk, zelfs verleidelijk, op te merken dat het allemaal niet realistisch is, niet haalbaar is, dat het rapport ‘de bocht uitvliegt‘, ongeloofwaardig is, en zo meer en zo verder. Wat mij betreft missen die kritieken allemaal des poedels kern: de vraag naar de eigen verantwoordelijkheid, keuze en afweging.
Wat momenteel, met onze huidige culturele grondhouding, institutionele en organisatiestructuren, politieke meerderheden en beïnvloedbare gedragskeuzes ‘haalbaar’ en ‘realistisch’ is, is een meer dan evenredig doorstijgende CO2-uitstoot, met maatschappelijk ontwrichtende klimaatverandering als gevolg. Ik herhaal het maar even voor de luisteraars die te laat hebben ingeschakeld: maatschappelijk ontwrichtende klimaatverandering.
Het volgende IPCC-rapport, werkgroep II over gevolgen, aanpassingsvermogen en kwetsbaarheid, dat eind maart verschijnt, zal in andere bewoordingen een vergelijkbare boodschap brengen. Daarbij komt nog eens een rij van verdere impacts van een groeiend gebruik van fossiele energie, waaronder onophoudelijke geopolitieke machtsspelen en conflicten, die de vraag terugbrengen bij: wat wil ik, wat willen we? In die termen geformuleerd willen we als samenleving nu kennelijk ontwrichtende klimaatverandering en geopolitieke instabiliteit.
Zo bezien is het onvoorstelbaar als we een business-as-usual-ontwikkeling zonder morren aanvaarden als ‘realistisch’ en ‘haalbaar’, en een alternatief pad betitelen als ‘onrealistisch’, ‘onhaalbaar’ of ‘uit de bocht vliegend’. Het Urgenda-rapport zet de discussie op scherp: willen we radicale klimaatverandering en nog wat radicale ellende, of willen we een radicale koerswijziging om een leefbare planeet te houden? Dat is een goede en confronterende vraag. Vragen naar instrumenten, timing, samenwerking met andere landen, de concurrentiepositie, en zo meer zijn ook allemaal relevante vragen, maar ze krijgen pas echt betekenis na beantwoording van de wilsvraag: wat voor toekomst willen we eigenlijk?
Het Urgenda-rapport brengt de vraag van Jan Blokker in andere bewoordingen terug: ‘Ben ik eigenlijk wel radicaal genoeg?’
Dit stuk verscheen eerder op Energiepodium.
Reacties (19)
Ik verwoord graag de mening van de zwijgende meerderheid: pfff zal mijn tijd wel duren, is de Mediamarkt vanavond open?
@0: “het Urgenda plan is doorgerekend” lees eens het rapport:
“Was er in 2011 een totale hoeveelheid primaire energie nodig van 3.2 EJ, in 2030 is dit gehalveerd” blz 81
“In het 100% duurzaam scenario gebruikt 24.900 MW aan windenergie en 24.800 MW zonne-energie Dat leidt tot 77,9 PJ aan zonneenergie en 286,2 PJ aan windenergie” blz 82
Hoezo 100% duurzaam en ” volledig fossielvrij”??
De halvering van het energieverbruik kan alleen met een andere keuze. Boeiend is de opmerking dat: “de internationale scheepvaart en luchtvaart nog niet in het Energietransitiemodel is opgenomen en niet in dit scenario is verwerkt” blz 133.
Juist daar een “eigen verantwoordelijkheid, keuze en afweging” Waarom mag zo’n rapport niet ongeloofwaardig heten?
@2 naast wind en zon wordt ook biomassa ingezet. Er staat ook in het rapport dat er nog steeds fossiele brandstof nodig is en dat het eindresulataat 98% duurzame energie is. In een nationale context worden internationale scheep- en luchtvaart apart behandeld (ook in energie- en emissiestatistieken) en ik zie niet waarom dit het rapport ongeloofwaardig maakt. Geloofwaardig of ongeloofwaardig lijkt me ook niet echt relevant, het is een scenario en het onderzoekt wat mogelijk is, niet wat waarschijnlijk of noodzakelijk is. Niemand ontkent dat het een opgave is, maar ik wil niet dat mijn kinderen leven in de toekomst die op dit moment wordt geschetst in de ‘geloofwaardige’ (=business-as-usual) scenario’s.
Voor de meeste mensen ligt dat niet precies zo, natuurlijk. Wat die willen is het best te omschrijven als: “Lastig hoor, het zal allemaal wel, maar ik wil daar niet over nadenken. ‘Ze’ komen wel met een oplossing als de nood echt hoog is.”
Dat is de ellende met democatie – die faalt hier gewoon. De meeste kiezers willen er niet over nadenken, hebben het gevoel dat ze geen inzicht in de materie hebben (en terecht) en vinden dat de politiek het maar moet uitzoeken zolang zij zelf er maar geen last van hebben. De politieke partijen zijn tegenwoordig vrijwel allen niet richtinggevend, maar publieksvolgend. Dus gebeurt er niets. Wat in wezen schandalig is, want waar het grote publiek wellicht nog wegkomt met het excuus niet voldoende inzicht te hebben, kan dat natuurlijk niet gelden voor de politiek.
In wezen hebben we dus de situatie waarin allemaal kinderen van een jaar of tien steeds maar meer snoepjes willen eten, en de “oppassers” (de politiek) zelf ook kinderen van tien zijn die zelf ook snoepjes willen eten, en alles behalve verantwoordelijk oppasser willen zijn die zegt “en nou stop”, want dan wil niemand meer met hen spelen. Af en toe roept er iemand “jullie tanden gaan er aan en jullie worden te dik”. Maar dat werkt natuurlijk niet bij kinderen van tien, dus niemand luistert naar zulk soort zeurkousen.
Hoe het dan wel moet weet ik ook niet. Maar met democratie gaat het nooit en te nimmer werken dit probleem op te lossen. Ik ben dus zeer pessimistisch. Het is niet “we willen het niet”, maar “we willen er niet eens over nadenken”.
@3: Voor de “eigen keuze” is minder vliegen heel effektief of is duurzaamheid iets “nationaal” eindigend bij de grens?
Inderdaad het rapport voor 2030 vooral in op fossiel en biomassa, dus 100% duurzaam is onjuist / bedrog. De duurzaamheid van biomassa, zeker in dergelijke omvang, wordt terecht bestreden. Sommige biomassa vormen verschillen nauwelijks van fossiel. Terecht stelt het rapport dat de inzet van biomassa tijdelijk is.
Wie leest dat? In samenvatting / persbericht ontbreekt het.
Is misleidend beter dan ongeloofwaardig?
Feitelijk toont het rapport dat 100% in 2030 vrijwel onmogelijk, zelfs als we ons energieverbruik niet minder dan halveren.
Wat is er verfrissend aan dat rapport dan??
Het zou mij hoogst verbazen als de gemiddelde particulier anno 2030 niet al lang en breed om simpele economische redenen 100% is overgestapt op duurzame energie.
Los daarvan moet je je natuurlijk wel afvragen of 100% duurzaam nou de meest wenselijke aanpak is of dat een klein beetje bijstoken met gas tijdens de koudste en donkerste nachten voorlopig niet aanmerkelijk interessanter is dan de aanleg van grootschalige energie-opslag-faciliteiten of het verbranden van zogenaamd duurzame biomassa die verbouwd is op plaatsen waar anders natuur had kunnen zijn.
In 2030 hebben we het over hele andere dingen. Zoals de albedo-veranderende effecten van zonnepanelen op het klimaat. En dat we liever wat meer CO2-converterende natuur zien in plaats van akkers vol zonnepanelen. En dat we het niet eerlijk vinden dat grote bedrijven op zomerse dagen geld toe krijgen als ze maar genoeg elektriciteit afnemen. Dat soort dingen:p
@6: Vast bijlage 4 niet gezien!
“grote hoeveelheid energie over, die tegen een kostprijs van 0 eurocent/kWh of lager beschikbaar is. Als dit vaak het geval is zal dit economische activiteit aantrekken die gebruik maakt van deze lage energieprijs”
Grootschalige energie-opslag? Welnee Urgenda dumpt gewoon het overschot en noemt dat duurzaam.
@6: “albedo-veranderende effecten van zonnepanelen”
Gelet op de verhouding zonnepanelenoppervlak / aardoppervlak, lijkt me dat onzin.
@7
– Nee had het artikel niet gelezen. Vind het alleen weinig verfrissend. Bijlage 4 verandert daar weinig aan.
– Energie dumpen is ook duurzaam;) Maar grootschalige opslag is natuurlijk niet nodig; timers op wasmachines en autoladers, slimme meters die de actuele elektriciteitsprijs weten en je vriezer wat kouders zetten etc. Kan allemaal prima decentraal, verandert wel het kostenplaatje.
Dan zul je het broeikaseffect ook wel onzin vinden. Slechts 1 op de meer dan 2 miljoen moleculen in de atmosfeer is immers CO2:P Ik ga er vooralsnog wel degelijk vanuit dat tegen 2030 de hoeveelheid zonnepanelen en hun vegetatieverdringende en albedoveranderende effecten wel degelijk iets zijn om niet te negeren. Echter, zolang we zwarte daken en wegen bedekken met zonnepanelen, is dit natuurlijk geen probleem.
@8: “grootschalige opslag is natuurlijk (!) niet nodig”
De energievraag aanpassen aan het aanbod – in zonloze, windstille tijden kan de e-auto niet geladen worden – is maatschappelijk veel ingrijpender.
Ook bij CO2 gaat het om de verhouding tussen het CO2 gehalte nu en voorheen. Dat het CO2 gehalte laag is, is onbelangrijk.
Er zijn geen superlange zonloze windstille dagen. Maar mochten die er zijn, dan wordt het misschien wel hartstikke gangbaar om een dagje thuis te werken.
Maar zo ver gaat het helemaal niet komen. De belangrijkste reden dat we zelf een auto hebben, is dat die altijd direct beschikbaar is tegen redelijke kosten. Dat voordeel (ten opzichte van bijvoorbeeld taxis of openbaar vervoer) vervalt vrijwel helemaal als je auto zichzelf bestuurt. Ik denk dus niet dat we anno 2030 nog onze eigen auto gaan lopen opladen.
Mocht er zich dan een situatie voordoen waarin onvoldoende energie beschikbaar is om iedereen te transporteren, dan denk ik dat zich dat via marktwerking vanzelf oplost. Door op zo’n dag wat meer te carpoolen, wat later te gaan of gewoon thuis te blijven. Prive-bezitters van elektrische auto’s kunnen er boven een bepaalde elektriciteitsprijs zelfs voor kiezen om hun accu’s op het net te legen. Gegeven de juiste infrastructuur en het juiste inzicht in kosten en baten is dit soort gedoe vrij eenvoudig op te lossen.
Maar de vraag is of zelfs dat zich voordoet; als we eenmaal een somewhat smart grid hebben dat kan doorgeven of er al dan geen krapte is, dan verwacht ik dat het bon ton wordt om zelf kleinschalig energie te gaan opslaan.
@10: “Er zijn geen superlange zonloze windstille dagen”
De opbrengst van zon-pv is in december/januari minimaal, windstille/windarme perioden zijn zeker korten.
Stroomvraag is er niet alleen voor transport, ook voor verwarming, wassen, warm water en andere apparatuur juist in tijden met minimale zonnepanelen opbrengst.
Kunnen we met veel minder /zonder op windstille dagen?
@10: “via marktwerking vanzelf oplost”
Dat is nu al zo, voor velen is fossiele energie onbetaalbaar en moeten ze zich behelpen met kaphout met verwoestende landschapsgevolgen ook voor de voedselvoorziening.
@10: “kleinschalig energie te gaan opslaan”
Kleinschalig e-opslag voor een seizoen (zon-pv) is nu nog volstrekt onbetaalbaar. Met de verwachting van een wonderlijke doorbraak verdwijnen veel problemen. Een effektief “smart grid” zonder hoge kosten en veel dwang is mij onbekend. De meeste resultaten zijn marginaal, maar wel een leuk speeltje voor techneuten.
@4:
Dat is inderdaad een pijnlijke tekortkoming van de huidige politiek. Het ontbreekt de politici aan voldoende gezag om draagvlak te krijgen voor ingrijpende veranderingen. Elk voorstel is dan al gauw onrealistisch in dit conservatieve politieke klimaat.
Maar is dat niet hypocriet? Wie heeft de vraag naar het realistische gehalte gesteld bij de miljardenbezuinigingen die we over ons heen hebben gekregen? Of iets dichterbij huis: het enkele dagen plat leggen van de randstad vanwege hoog bezoek? Kon allemaal doorgaan.
@12,
Ik kan het gemist hebben, maar hebben ze een serieuze poging ondernomen dan? Het draagvlak is er niet bij de politici. Dan krijg je dat inderdaad niet overgedragen.
@4,
En de ironie is dat ze zelfs in het zoeken naar de oorzaak alleen maar publieksvolgend zijn: het publiek is er de schuld van dat het publiek er de schuld van is dat de politieke partijen geen richting meer durven te kiezen. Kom op zeg!
@13
Nee, dat is er inderdaad niet.
Ik vind het een grof schandaal dat een partij als de VVD deze problematiek gewoon botweg ontkent (bij monde van o.a. kamerlid Leegte), ondanks de enorme wetenschappelijke consensus die er is. Ze zeggen dus in wezen dat ze volkomen schijt hebben aan wetenschap.
Politiek hoort gewoon langjarige problemen te onderkennen, dat is hun taak. Maar de genoemde VVD was ook nog zo’n beetje de laatste partij die nog stug volhield dat de hypotheekrenteaftrek heilig was, ondanks alle rapporten die stelden dat het niet houdbaar was.
De VVD erkent alleen langjarige problemen als dat in hun stokpaardjes te pas komt (bezuinigen); voor de rest hebben ze een complete blinde vlek. Laf, noem ik het.
(Overigens is het met veel andere partijen nauwelijks beter)
@12:
Oh, die bezuinigingen gaan er in als koek bij de doelgroep van de VVD. Kunnen we eindelijk de uitvreters van de maatschappij aanpakken, de mensen die op kosten van de rijkere, hard werkende burger leven.
@Inca “Het draagvlak is er niet bij de politici. “
Maar is dat er bij de mensen wel? Ik meen me te herinneren dat het milieu was gedaald op het prioriteitenlijstje van de burger. Milieu zit ergens in de middenmoot. Gezondheid(szorg) staat bovenaan.
Werkgelegenheid lijkt ook topprioriteit te hebben.
Vooral het klimaatprobleem is veel te groots en te abstract. Men merkt er thuis niks van de directe gedrag->oorzaak->gevolg en het sluit minder aan bij de belevingswereld.
Aan de andere kant als iemand zijn baan kwijtraakt, dan is dat allesbehalve abstract.
Ik denk dat de doelen van Urgenda, hoewel sympathiek, onhaalbaar zijn.
Technisch kan het, maar de echte barrières zijn politiek, economisch en sociaal.
Qua _hoeveelheid_ energie gaat het wellicht nog lukken. Maar qua _leveringszekerheid_? Dat lijkt me nog erg ingewikkeld. Het opslaan van energie in significante hoeveelheden is gewoon nog altijd heel erg moeilijk en duur. En om duurzame energie in te zetten, is zulke buffercapaciteit echt heel erg hard nodig.
Boeiend en verfrissend. Zeker. Maar ook: Onzinnig, ongeloofwaardig, onrealistisch en onhaalbaar.
Maar de grootste onzin is te stellen dat Het Urgenda-rapport de discussie op scherp zet. Nederland veranderen in Noord Korea heeft natuurlijk werkelijk niets te maken met het redden van de wereld. Dat is slechts praat die wij terug vinden binnen sektes. En dat is Urgenda dan ook, een sekte.
@17: “opslaan van energie in significante hoeveelheden is gewoon nog altijd heel erg moeilijk en duur”
– Waar zie ik belangstelling om dit ook echt aan te pakken?
@17: “is buffercapaciteit echt heel erg hard nodig”
– Dat vindt Urgenda niet in hun rapport.