COLUMN - van Laurien Crump
Niemand had drie jaar geleden, toen Poetin Oekraïne binnenviel, kunnen bevroeden dat niet de Russische president, maar zijn Amerikaanse evenknie de genadeklap aan de Europese veiligheidsarchitectuur zou uitdelen. Poetins invasie in Oekraïne leek een dieptepunt in Europese betrekkingen.
Voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog was er een internationale oorlog op Europees grondgebied, Rusland was volstrekt onrechtmatig een vredelievend buurland binnengevallen en de soevereiniteit van Oekraïne werd met voeten getreden. Democratie en rechtsstaat bleken ook in de Russische buitenlandpolitiek loze begrippen.
De reactie op Poetins invasie gaf reden tot hoop: de kracht en veerkracht van de Oekraïners overtrof alle verwachtingen, de gelederen binnen de EU en de NAVO sloten zich vrijwel meteen, en de steunpakketten richting Oekraïne en sanctiepakketten richting Rusland volgden elkaar in razendsnel tempo op. Kyiv is niet ingenomen, Zelenski is nog aan de macht en de Europese veiligheidsarchitectuur leek tot voor kort nog min of meer intact.
Sinds de veiligheidsconferentie in München veertien dagen geleden is er echter een nieuw dieptepunt bereikt. De Amerikaanse president Trump en zijn entourage delen de laatste weken de ene klap na de andere uit, niet aan Rusland, maar aan Europa en Oekraïne. Nadat de Amerikaanse minister van defensie (en voormalig Fox presentator) Pete Hegseth Oekraïne in de uitverkoop had gedaan, hield vicepresident Vance een ronkend betoog dat zo uit het script van Poetin had kunnen komen.
Het was tegelijkertijd een directe poging om de Duitse verkiezingen te beïnvloeden en de AfD in het zadel te helpen. In een opzicht sloeg Vance de spijker op zijn kop, maar op een andere manier dan hij zelf bedoelde: de dreiging komt inderdaad van binnenuit. Terwijl we tachtig jaar vrijheid vieren, heeft Europa’s machtigste bondgenoot de Europese veiligheidsarchitectuur aan flarden gescheurd.
Wat er nu gebeurt, heeft niks te maken met het sluiten van een goede deal. Dit gaat inderdaad over andere normen en waarden. Terwijl binnen de VS tienduizenden ambtenaren ontslagen worden, werpt het nieuwe regime ook buiten de Amerikaanse grenzen de bestaande infrastructuur omver. Waar Elon Musk begon met het aanhalen van de banden met populistische leiders, zette Vance de volgende stap.
Ondertussen is Trump dermate gecharmeerd van Poetin dat hij de Russische propaganda klakkeloos overneemt en Zelenski de ene dag het beginnen van de oorlog verwijt en de volgende dag een dictator noemt. Dit is geen opwelling, maar het is op een wrange manier onderdeel van een zorgvuldig georkestreerd plan.
Met Trump aan het roer en een entourage die hem enerzijds volledig ondersteunt en die anderzijds van toeten noch blazen weet, zijn democratie en rechtsstaat in de prullenbak verdwenen. Dit is een president die blijft benadrukken dat de verkiezingen die hij destijds van Biden heeft verloren ongeldig zijn, die gratie heeft verleend aan Capitoolbestormers en die met Musk aan zijn zijde sluipenderwijs een coup aan het plegen is binnen het Amerikaanse overheidsapparaat. Hij maakt geen geheim van zijn voorkeur voor autocratische en populistische leiders, noch van zijn eigen imperialistische ambities.
De isolationist van weleer is de imperialist van nu: het Panamakanaal, Canada, Groenland en last but not least de Gazastrook staan allemaal op het menu. Als Trump president van Rusland was geweest, had hij ongetwijfeld ook zijn oog laten vallen op Oekraïne.
Niet alleen voelt hij zich door Poetins aandacht gevleid en trapt hij met open ogen in de Russische desinformatiebubbel, maar op cruciale vlakken zitten Poetin en Trump daadwerkelijk op een lijn. “Peace through strength” betekent in hun ogen het recht van de sterkste in een soort law of the jungle.
Het gebrek aan een solide exitstrategie van de afgelopen jaren wreekt zich nu. Terwijl Biden zijn doel behaald heeft om Oekraïne met Amerikaanse en Europese steun grotendeels overeind te houden, blijkt dit op de lange termijn geen houdbare strategie. Als nietsontziend autocraat die met schurkenstaten heult en mensen als kanonnenvoer naar de frontlinie stuurt, heeft Poetin nu eenmaal de langste adem. Daar kon een verdeeld Europa, steeds meer in de ban van het populisme, zelfs met Amerikaanse steun niet tegenop.
Natuurlijk hadden Europa en het Amerika van weleer the moral high ground, maar in geopolitieke termen werpt dat geen vruchten af. Lang voordat Trump Poetins isolatie doorbrak, was de Russische president al een gevierd leider binnen de BRICS.
Daar werd hij niet alleen omringd door paria’s uit Iran en Noord-Korea, maar ook door leiders uit landen in het mondiale zuiden, bij wie de koloniale ambities van Europese landen nog scherp op het netvlies staan en die Europa verwijten met twee maten te meten – een beeld dat versterkt werd door het drama in het Midden-Oosten. Ook dat heeft Poetin in de kaart gespeeld, maar de Amerikaanse president Trump bleek Poetins trump, c.q. troefkaart.
Trumps woorden creëren ook nieuwe werkelijkheden. Inmiddels hebben Trump en de zijnen de onderhandelingspositie van Oekraïne verkwanseld, Europa buiten spel gezet en de NAVO van binnenuit uitgehold. Dat drie jaar na de invasie uitgerekend Amerika de frontale aanval opent op Europa en de Oekraïense president voor een oorlogszuchtige dictator houdt, had niemand drie weken, laat staan drie jaar geleden kunnen bevroeden.
Dat is nu echter de werkelijkheid waarmee Europa moet dealen. Hoewel de kwaadaardige ambities van Poetin na de invasie in Oekraïne vrijwel meteen op waarde geschat werden, worstelen Europese leiders nu met de bejegening van Trump. Voor Nederland als historisch trouwe bondgenoot van Amerika is dit des te ingewikkelder, maar het Amerika van weleer is niet meer.
Het besef dat Europa qua defensie niet langer voor een dubbeltje op de eerste rang kan zitten lijkt nu eindelijk in te dalen, maar wat dat in de praktijk betekent, is nog maar de vraag. Het is daarom hoog tijd dat Europese leiders het voortouw nemen en dat zowel de Britse premier Starmer en de Franse president Macron deze week zelf naar Washington vliegen om ervoor te zorgen dat Europa weer aan tafel zit.
De gelederen binnen Europa moeten zich nu echter nog veel sneller sluiten dan drie jaar geleden, want inmiddels staat Europa zelf op het menu. Democratie en rechtsstaat blijken nu immers ook in de Amerikaanse buitenlandpolitiek loze begrippen.
Dit artikel verscheen eerder bij het Montesquieu Instituut. Laurien Crump is onderzoeker bij het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen en publiceert regelmatig over internationale betrekkingen in heden en verleden. Met Oost-Europa als expertise verschijnt ze ook regelmatig in de media waar het ontwikkelingen rondom de oorlog in Oekraïne betreft.
Reacties (11)
Nederland kan nog een keer rechtstreeks bij Trump in het vizier komen als een militair uit de VS voor het Internationale Strafhof komt.
The Hague invasion act.
Er waren genoeg mensen die drie jaar gelden zich best bewust waren van het risico van de maga beweging en dat ze nog niet uitgespeeld waren. De liefde van trump voor poetin was toen ook bekend evenals zijn afkeer van de NAVO en Oekraïne.
De oorlog in Europa begon in 2014, dat Europa en de V.S. onder Obama daar nauwelijks op reageerde doet daar niets aan af. Het was wel een duidelijk signaal dat ook onder democraten in de V.S. Europa’s veiligheid een ondergeschikte rol speelde. Je zou ook 2008 kunnen kiezen door de inval in Georgië. Die Russische oorlog tegen westerse invloed is dus al ruim vijftien jaar aan de gang.
Genade klap voor de Europese veiligheidsarchitectuur is een beetje dik aangezet. Ondanks verwaarlozing van het militaire apparaat is Europa gezamenlijk ook zonder de V.S. nog geen dood doelwit. Aan NATO komt mogelijk wel een effectief einde maar de tijd zal het leren.
Misschien is de mogelijke genadeklap die voor de NATO in de lucht hangt eindelijk de zet die Europa nodig heeft voor realisatie van een noodzakelijk Europees leger. We noemen het dan New European Atlantic Treaty Organization, NEATO en nodigen Oekraine direct uit bij oprichting. Met hun expertise en innovatieve productiekracht alleen zijn we al half op weg.
[Niemand had drie jaar geleden, toen Poetin Oekraïne binnenviel, kunnen bevroeden dat niet de Russische president, maar zijn Amerikaanse evenknie de genadeklap aan de Europese veiligheidsarchitectuur zou uitdelen.]
Nogal een stellingname. Ik persoonlijk heb steeds verkondigd dat het Poetin-verhaal (Nato komt te dicht bij onze grenzen) totale bullshit was, omdat de NATO bij de vorige termijn van Trump al op sterven na dood was. Trump morrelde toen al aan de grondvesten van de alliantie, en Macron mijmerde op zeker moment hardop dat de NATO misschien de langste tijd had gehad. Er was dankzij Poetin zelf even een opleving in de sentimenten pro-NATO, maar je had best kunnen zien aankomen dat Trump herkozen zou worden, en dat Trump iets vond van de NATO was ook al lang en breed bekend.
Praat me niet van de voorspelbaarheid. Het komt niet uit de lucht vallen dit. Heb het liever over een zoveelste voorbeeld van Europese naieviteit.
“Heb het liever over een zoveelste voorbeeld van Europese naieviteit”
Het is m.i. geen naïviteit om een langere visie te hebben dan Trumps 2e termijn van 4 jaar. Leiders komen en gaan en NAVO-partners denken doorgaans op de lange termijn. Dat Trump herkozen zou worden dat was een scenario waar iedereen rekening mee hield, maar dat betekent niet noodzakelijk dat zij ook uitgingen van wat er zich nu dag na dag voltrekt.
Wie garandeert ons dat die tweede termijn maximaal vier jaar gaat duren?
“Wat er nu gebeurt, heeft niks te maken met het sluiten van een goede deal. Dit gaat inderdaad over andere normen en waarden.” Volgens mij zijn die normen en waarden van de VS onveranderd. Kijk naar hun eerdere “Interventies” in Midden en Zuid Amerika. Kijk naar hun invallen elders. Kijk naar “onze” steun. En ja je mag niet alles over 1 kam scheren, maar uiteindelijk stelt men telkens het vermeende eigen belang voorop. Wat ik mij afvraagt is wat Amerika drijft. Wat onze gedeelde normen en waarden zijn?
Misschien moeten we het eens hebben over de neoliberale politiek, die de niet zo vrije markt promoot, de focus op groei en macht en extreme rijkdom? Trump en kornuiten zijn daar de exponenten van.
De oproep “Te Wapen!”, onderschrijf ik geenzins.
Ook als de VS het eigenbelang voorop stellen is er een flinke kans dat Trump een slechte deal sluit.
Hij heeft geen bekwaam team om zich heen.
En dat vindt hij niet heel erg, want hij probeert er niet het maximale uit te slepen voor de VS, maar voor zichzelf.
Een goede deal is voor hem: waarbij hij in de schijnwerpers mag staan en de eer opstrijkt (in zijn ogen – dat de kranten in Rusland alle eer aan Poetin geven zal Trump niet deren).
Dat Trump een gestoorde narcist is, zeg een fascist, is wel duidelijk ondertussen.
Overigens stelt de EU ook haar eigen belangen vaak boven de moraal.
Dat zien we met name als EU-landen geld bieden aan dictators om vluchtelingen af te ranselen tegen te houden, maar ook bij de import van zeldzame metalen uit Rwanda (geroofd uit Congo in ruil voor militaire steun aan rebellen / oorlogsbaronnen daar).
Welk belang heeft Europa dan bij een onvoorwaardelijke steun aan Israël? Afluistersoftware?
Daarom stel ik ook dat we eens moeten kijken naar onze uitgangspunten, onze normen en waarden als het gaat om de vrije markt, het streven naar groei en macht en rijkdom. Moeten we niet streven naar genoeg is genoeg, naar een zorgzame natuur inclusieve samenleving? Is extreme rijkdom niet de kwaal?