Elke dag wordt er gepeild, redacties van praatprogramma’s draaien overuren en er zijn meer kieshulpen dan politieke partijen. Het aantal behandelde onderwerpen is echter beperkt (lees: het H-woord en coalitievorming). GeenCommentaar duikt een stuk dieper in de materie en zet voor een aantal verschillende onderwerpen de verkiezingsprogramma’s naast elkaar. Vandaag: onderzoek en onderwijs.
In deze aflevering is gekeken naar de programma’s betreffende onderzoek en onderwijs. De kleinere partijen (CU, SGP, TON, PvdD) zijn hierbij niet meegenomen om te voorkomen dat dit een al te taaie opsomming wordt.
Als eerste moet me van het hart dat de meeste programma’s niet uitblinken in helderheid, wellicht bewust. In deze beschouwing ga ik dan ook niet in op obligate beloften als ‘ieder kind de kans geven die het verdient’ en doelen waar niemand tegen kan zijn als ‘het verbeteren van de efficiency’. Misschien gaan ze daar echt wat aan doen, maar uit het programma wordt het niet duidelijk.
Investeringen in onderwijs
Onderwijs is een van de weinige beleidsterreinen waarbij weinig wordt bezuinigd of zelfs extra geïnvesteerd. Hoeveel? Dat hangt er vanaf hoe je het bekijkt. Drie partijen noemen een concreet bedrag: VVD (2,5 mld), PvdA (2 mld) en SP (1,5 mld). Is de VVD dan ook ‘onderwijskampioen’?
Als we de cijfers van het CPB bekijken tekent zich een geheel ander beeld af. VVD en D66 investeren het meest, maar bij de VVD valt dit weg tegen de enorme bezuinigingen. Bovendien is de VVD de partij – samen met de SP – waarbij het meest onzeker is waar die investering dan vandaan gehaald moet worden. Wie in dit opzicht een betrouwbaarder partij zoekt komt bij GroenLinks, PvdA of PVV uit.
Basisonderwijs
De PVV luidt de noodklok over het basisonderwijs: bijna 1 op de 10 basisscholen zou onvoldoende scoren. Veel partijen willen daarom kleinschaliger onderwijs en extra onderwijs bij achterstanden. De SP zoekt het in ‘begeleiding’, GroenLinks PvdA en D66 in [url=http://www.trouw.nl/onderwijs/article3009070.ece/Extra_basisschooljaar_biedt_kansen_.html]kop-, schakel-, en voet-klassen[/url]. De PVV wil een verplichte ‘peutertoets’, bijscholing is voor rekening van de ouders. Ook het CDA wil dat extra taalonderwijs een verplichtend karakter krijgt. Stoer ook zijn de plannen van de VVD om kinderbijslag in te houden bij teveel spijbelen. D66 en GroenLinks willen tevens het onderwijs vroeger laten beginnen.
Om zwarte scholen te voorkomen wordt nogal eens geopperd om aan verplichte spreiding te doen. CDA en PVV zijn daar tegen, de SP wil er juist op ‘inzetten’. GroenLinks en D66 willen een vast aanmeldmoment.
PvdA, GroenLinks en D66 willen graag brede scholen, waar kinderen naast onderwijs meer opvang, sport en cultuur. Ook de PVV wil meer aandacht voor lichamelijke opvoeding. D66 wil het makkelijker maken een nieuwe school te stichten.
Zwakke scholen
De partijen zijn het eens over een strengere aanpak van ‘zwakke scholen’. Zij moeten na een jaar van slechte resultaten al gesloten kunnen worden. Het bestuur van zulke scholen moet verhinderd worden nieuwe scholen te stichten, zo vindt de PvdA. Geen van de partijen denkt na over de consequenties in het geval er dan vele scholen gesloten zouden moeten worden. Zwakke scholen verzetten zich ook tegen de systematiek; de inspectie zou geen rekening houden met achterstandswijken en toetst alleen op taal en rekenen.
Middelbaar- en Beroepsonderwijs
Alle partijen ruimen veel plek in voor beroepsopleidingen. Eenieder is het eens dat daar behoorlijk wat mis is, onder andere de grote uitval. GroenLinks wil dat bedrijven per 50 werknemers verplicht een leerplek aanbrengen. De VVD gooit het over een andere boeg: een leerwerkplicht voor jongeren tot 27 jaar (een plan dat andere partijen ook koesteren). D66 wil het financieel onaantrekkelijk maken voortijdig te stoppen, de VVD trekt 100 miljoen uit om uitvallers weer bij de les te krijgen. Voorts wil D66 scholen een ‘doorstroombonus’ geven als hun leerlingen vervolgdiploma’s halen.
Er is veel gezegd en geschreven over de kwaliteit van docenten en de docenten- opleiding. Vreemd genoeg wordt de PABO maar zijdelings genoemd (GroenLinks, CDA, VDD) of zelfs helemaal niet. Wel worden salarisverhoging en het Actieplan Leerkracht genoemd. De VVD wil het aktensysteem (deelcertificaten) invoeren.
Onderwijsvernieuwingen en scholenfusies hebben bij iedereen afgedaan, wat vooral voor de PvdA [url=http://www.geencommentaar.nl/index.php/2009/03/24/de-pvda-en-kleine-scholen#more87110]een nederlaag genoemd mag worden[/url]. Ik ben benieuwd wat het mislukken van de fusies ons zegt over andere geplande fusies in het overheidsapparaat (provincies, departementen), maar partijprogramma’s bevatten nu eenmaal [i]bullet points[/i] in plaats van analyses.
Organisatie
De SP en D66 wil geld oormerken voor docenten, GroenLinks spreekt van een maximum norm voor overhead. Elke andere vorm van oormerking moeten worden afgeschaft, vindt D66. De PVV komt niet veel verder dan ’terugdringen van managementlagen’. Alle partijen willen ook de flexibiliteit van opleidingen vergroten. Stapelen moet weer mogelijk worden. Fusies zijn uit de gratie, maar de programma’s komen niet verder dan termen als ‘leerfabrieken’ om dat te verantwoorden. In tijden van efficientieslagen zou je verwachten dat fusies op tafel blijven.
Hoger onderwijs
De grote inzet op dit terrein is het invoeren van een leenstelsel, ofwel het opheffen van de studiebeurs. Dat dit een verkapte bezuinigingsmaatregel is vegen de voorstanders meestal onder het tapijt, met het argument dat een studie toegang geeft tot betere banen, en dus een investering in de eigen toekomst is. Tegen een leenstelsel zijn GroenLinks, SP, CDA en PVV. De SP wil de aanvullende beurs zelfs verhogen. GroenLinks wil de studiekosten verhalen op afgestudeerden middels een belasting. De facto verschilt zij dan weinig van de PvdA, die wel voor een leenstelsel is maar dat naderhand naar draagkracht terug laat betalen. Het CDA laat alleen langzame studenten extra betalen. Over de OV-kaart laat menigeen zich niet uit. SP en PvdA willen in elk geval een kaart voor MBO-ers invoeren.
Differentiatie (specialistische masters met een hoger collegegeld) wordt door CDA, VVD, D66 en in mindere mate PvdA gepresenteerd als middel om meer uit het Nederlandse talent te halen. SP is voorspelbaar tegen, GroenLinks en PVV zeggen er niets over. Een schijnbare tegenstelling in het PVV programma is de toegankelijkheid van hoger onderwijs voor lagere inkomens willen behouden, maar tegelijkertijd meer ‘selectie aan de poort’ willen toestaan.
Onderzoek
Op dit terrein gebeurt er weinig. Geen van de partijen passen de budgetten voor onderzoek echt noemenswaardig aan volgens het CPB. Hierdoor is de Lissabon-doelstelling (3% van het BBP in onderzoek en ontwikkeling investeren in navolging van de VS) na tien jaar definitief mislukt. Nederland blijft binnen de EU een gemiddelde leerling met ongeveer 2%, alleen de Scandinavische landen halen de 3%.
Religieuze hangijzers
Onderwijs en religie, het blijft een vreemde combinatie. Heet hangijzer is natuurlijk de acceptatieplicht van leerlingen op bijzondere (religieuze) scholen. CDA is tegen, de andere partijen voor. De toon is enigszins verzoenend; de ouders moeten de grondslag van de school wel onderschrijven.
De VVD valt wel weer op door haar stoere toon: leerlingvervoer op godsdienst- gronden moet verdwijnen. Ook D66 doet een duit in het zakje: subsidie voor godsdienstles moet worden beperkt. De PVV laat slechts weten dat de vrijheid van onderwijs een grondrecht is, maar wel alle islamitische scholen te willen sluiten.
Rond homorechten van leraren gaat het er steviger aan toe: de PvdA en D66 bijvoorbeeld willen het wettelijk onmogelijk maken homoseksuele leraren te weigeren of ontslaan. Gezien de aandacht van de PVV voor homobelangen is het vreemd dat men er niets over te melden heeft.
D66 probeert tegen wat religieuze schenen te schoppen door te roepen dat onder andere de evolutieleer verplicht moet worden in het lesmateriaal.
Varia
Verschillende partijen komen met het interessante idee om meer landelijke examens in te voeren. Een goed middel om achterstanden snel te signaleren. Het CDA stelt meedoen aan die toetsen als een voorwaarde aan de subsidies voor achterstandsonderwijs.
Vooral de paragraaf van de PVV schiet ernstig tekort in zowel lengte als inhoud. Van de erflaten van Fortuyn, die onderwijs tot een van zijn speerpunten maakte, krijgen we slechts een slap verhaal met veel krachttermen maar weinig ideeën. De partij wil het onderwijs wat amerikaniseren door elke dag het volkslied te zingen. De Canon van Nederland – met daarin uiteraard Wilders’ held Michiel de Ruijter – wordt verplicht. We zullen hem maar niet vertellen dat De Ruijter best goed met de Marokkanen op kon schieten.
D66 wil graag talentvolle beginnende docenten inzetten in achterstandsscholen, maar of Dangerous Minds buiten de filmstudio’s mogelijk is valt te bezien. D66 beweert dat het in de VS een succes is, en als ze het over de film hadden klopt het (het was de surprise hit van 1995).
De PvdA komt met het lumineuze en ontzettend haalbare idee om studenten het collegegeld terug te laten vorderen als het onderwijs onvoldoende is.
GroenLinks zet zich in om de resultaten publiek gefinancierd onderzoek gratis toegankelijk te maken. Een belangrijk en sympathiek streven, waar nog wel wat kleine haken en ogen aan zitten.
Het CDA wil het Innovatieplatform – nota bene het paradepaardje van Balkenende – vervangen. Daarvoor in de plaats komt een verder niet nader gespecificeerde Innovatieraad.
Reacties (14)
Net als de stukken van Roy over zorg hartstikke goed werk. Raar dat geen enkele partij reuring maakt over het innovatie platform, toch een van de dingen waar Balkenende wat over te melden zou moeten hebben. Misschien typisch voor Nederland sinds de invoering van de mammoetwet: elke onderwijsvernieuwing omvatte naast goede bedoelingen bezuinigen. Kleine klassen met goed opgeleide docenten kosten geld, terwijl geld uitgeven voor het publieke domein niet lijkt te mogen.
Wat betreft dat innovatieplatform zou er publicitair wel wat te halen zijn voor de partijen, inderdaad.
Maar onderwijs is toch niet echt een verkiezingsthema, en de partijen ontlopen elkaar toch niet zoveel. Iedereen geeft er ongeveer evenveel geld aan uit, dus alle mooie woorden zijn weinig waard. Iedereen legt zich neer bij het falen van NL als kennisland.
Dat is wat mij betreft de belangrijkste conclusie.
@1,2: Ik kan het me even niet helder voor de geest halen, maar ik denk dat alle partijen het destijds met het oprichten van het innovatieplatform eens waren. Bijna ongemerkt is dat platform weer van het toneel verdwenen, zonder dat er echt iets uit gekomen is. Ik denk dat de politieke partijen dit onderwerp mijden omdat het op collectief falen duidt. Denk nog eens terug aan de Raad van Economisch Adviseurs, die de TK in het leven had geroepen. Het verdween, omdat er toch niets met de adviezen werd gedaan. Nooit meer een partij daarover gehoord.
Dat de onderwijsparagrafen kennelijk zo lauw zijn, verbaast me enerzijds wel, anderzijds niet. Wel, omdat partijen het zo graag hebben over hoe blij ze zijn met goed onderwijs en onderzoek, en hoe graag ze een kenniseconomie gerealiseerd zien. Niet, omdat ik bij die zorgparagrafen ook al had gezien dat het hetzij technocratisch, hetzij vaag gebazel is.
Gisteren bij Oog in Oog een mooi moment. Kockelman herinnert Balkenende eraan dat hij als voorzitter in een rapport van het innovatieplatform had geschreven dat onderwijs en innovatie er een paar miljard structureel bij moest krijgen (zes geloof ik), terwijl in het CDA-program voor 400 miljoen aan bezuinigingen wordt ingeboekt.
@3: dat verwijt voor te weinig investeren geldt dus alle partijen (maar vooral de regeringspartijen).
Ze kunnen er natuurlijk nu op reageren door de crisis erbij te halen, en zoals gezegd is dit beleidsterrein er een die wel gespaard wordt.
Is dat ook hoe Balkie reageerde?
@4: Balkenende reageerde met te zeggen dat geld alleen het niet doet. Er moet flexibele arbeidsmarkt zijn, goed vestigingsklimaat voor bedrijven. En dus: moet de AOW-leeftijd omhoog en mag het toptarief niet worden ingevoerd. Zoiets.
Het was een half uurtje ergeren. Ik heb er nauwelijks door kunnen slapen.
@3 Het innovatieplatform was een initiatief van Balkenende 2, het kabinet dat opgeblazen werd door D66 naar aanleiding van Rita Verdonk’s optreden. Het werd waarschijnlijk kabinetsbreed gedragen, maar niet kamerbreed..
@7: Het is aardig dat je ons nog in herinnering brengt waarom Rita Verdonk nul zetels verdient, maar het zegt niet dat de Kamer het niet eens was met de instelling van het innovatieplatform. Je link laat alleen weten dat het platform is mislukt.
Behalve felicitaties voor hare majesteit worden kabinetsinitiatieven meestal niet kamerbreed gedragen; waarom zou dit initiatief wel de steun van de oppositie hebben genoten? Iets substantiëlers dan ‘niet helder voor de geest halen’ moet mogelijk zijn.
@9: Heel veel kabinetsinitiatieven worden wel kamerbreed gedragen, zeker als dat iets onschuldigs als een innovatieplatform is. Het is in Nederland niet zo dat de oppositie overal op tegen is.
Als jij mijn vermoeden wil betwisten met een niet-relevante uitspraak en een krantenknipsel waar niets instaat, moet je mij niet aansporen met iets substantielers te komen, denk ik.
Het is belachelijk dat al die partijen die de mond vol hebben van kenniseconomie niet investeren in onderzoek. Terwijl het niet zo heel moeilijk is iets te bereiken. Spanje en Oostenrijk hebben beiden een mooi kankeronderzoeksinstituut laten bouwen, het talent teruggekocht uit de VS (niet eens met geld, maar ook met betere secundaire arbeidsvoorwaarden) en de resultaten zijn waren er in een paar jaar.
@11 helemaal mee eens, voor mij de belangrijkste tegenvaller in dit overzicht. Ik denk ook dat investeringen in onderzoek zichzelf terugverdienen, weet iemand of daar cijfers over zijn?
@Mark: ook jij dank voor dit overzicht.
@Erik: Graag gedaan.
@Roy @Paul
Datzelfde liedje heeft Balkenende al die jaren laten horen, dat geld alleen niet voldoende is. Een cover up voor gebrek aan investeringen.