In Moldavië wordt op 20 oktober tegelijk met de presidentsverkiezingen een referendum gehouden over de aansluiting van het land bij de EU. Voor de campagne over het referendum is de partij van oligarch Ilan Shor uitgesloten van deelname . Shor opereert via Telegram vanuit Moskou waar hij verblijft nadat hij veroordeeld was tot 15 jaar gevangenisstraf wegens ontvreemding van een miljoen dollar uit Moldavische banken. Nu biedt hij iedereen geld die voor hem stemmen ronselt tegen het EU-lidmaatschap. Het Europees Parlement stemde deze week met overgrote meerderheid voor een resolutie waarin Rusland wordt opgeroepen de onafhankelijkheid van Moldavië te respecteren en te stoppen met politieke inmenging.
Ilan Shor die zowel in de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk als de EU op de sanctielijst staat, werd aanvankelijk tot 7,5 jaar veroordeeld vanwege de Grand Theft. Nadat hij een tijdje onder huisarrest had doorgebracht, vluchtte hij in 2019 naar zijn geboorteland Israël, waar hij tot 2024 woonde. Momenteel woont hij in Rusland, waar hij dit jaar het staatsburgerschap kreeg. In Moldavië is zijn straf in 2023 verhoogd tot 15 jaar. Nu doet het voormalige parlementslid verwoede pogingen om Moldavië weer in het Russische kamp te krijgen. Hij heeft daarvoor contacten met maar liefst vier pro-Russische partijen. Dat zijn eigen partij door de Kiescommissie is geschrapt van de lijst van voor het referendum toegelaten politieke partijen komt omdat ze niet de vereiste documenten heeft geleverd.
Presidentsverkiezingen
Bij de presidentsverkiezingen is de partij van Shor wel toegelaten volgens een uitspraak van het Moldavische Hooggerechtshof dat een eerdere beslissing van het parlement terugdraaide. Kremlin-gezinde kandidaten kunnen het straks dus opnemen tegen de huidige pro-EU president Maria Sandu. Zij was erg blij met het besluit van de EU in 2022 om naast Oekraïne en Georgië ook Moldavië uit te nodigen voor het EU-lidmaatschap. Ondanks de vele twijfels over de kans dat het land aan alle voorwaarden kan voldoen hoopt Moldavië in 2030 volledig lid te kunnen worden. Het Moldavische parlementslid Eugeniu Sinchevici: “Vrede en veiligheid, welvaart en een goed functionerende rechtsstaat zijn wat wij nodig hebben. Ons land is pas net op weg een echt democratische en vrije samenleving te worden, en die willen we behouden. Daar zal de Europese Unie voor zorgen.” Uit opinieonderzoek blijkt dat zo’n 60 procent van zijn landgenoten het met hem eens is. Dat zou dan in het aanstaande referendum bevestigd moeten worden.
Gagaoezië
Maar er zijn ook nog sterke pro-Russische sentimenten in de oude Sovjet-staat waar Shor gebruik van kan maken om zich terug te vechten in zijn land. Een deel van de oorspronkelijke republiek Moldavië, Transnistrië, is feitelijk al in handen van een ouderwetse pro-Russische communistische partij. In het meer pro-Europese deel van het land vreest men de destabiliserende invloed van Rusland uit Transnistrië. Dan is er ook nog het “Autonoom territoriaal gebied Gagaoezië” in het zuiden van het land. Daar woont een Turkse minderheid die overwegend Russisch gezind is. Na de ontmanteling van de Sovjet-Unie werd hier in 1990 de Republiek Gagaoezië uitgeroepen uit vrees voor de groeiende invloed van Roemenië op het land. De onafhankelijkheid kwam er niet, wel werd Gagaoezië een autonome regio. De huidige politiek leider Yevgenia Gutsul is pro-Russisch en dankt haar carrière van telef0niste tot gouverneur volledig aan Ilan Shor. Hij koos haar vorig jaar als kandidaat voor zijn partij. Ze werd tot gouverneur gekozen op een programma met veel onrealistische beloftes. In april van dit jaar werd Gutsul door het Moldavische OM beschuldigd van het doorsluizen van geld uit Rusland naar een pro-Moskou partij. Ze komt regelmatig in Moskou en speculeert op een nieuwe poging tot afscheiding van de regio onder bescherming van het Kremlin.
Corruptie
Moldavië is het armste land van Europa. Het lidmaatschap van de EU kan het land misschien helpen, al moet ook hier gevreesd wordwen voor leegloop en ‘braindrain’. Daarnaast maken de voortdurende corruptie en de macht van een klein aantal oligarchen zoals Shor een lidmaatschap over een jaar of vijf zeer onwaarschijnlijk. Deze week kwam Balkan Insight met een verhaal over een omkoopschandaal in een ziekenhuis. Vorig jaar werden de plaatsvervangend directeur en drie afdelingshoofden van het Oncologisch Instituut van Moldavië, het enige gespecialiseerde kankerziekenhuis in het land, gearresteerd omdat ze steekpenningen van patiënten zouden hebben geëist om de wachtlijst te omzeilen. Veel van deze gevallen, schrijft BI, worden niet vervolgd en de artsen blijven gewoon op hun post.