Modernisering en identiteit

Beleven we het einde van de geschiedenis? Niet echt. De wereld lijkt op zoek naar identiteit. Maar die is door de sociale media toch steeds eenvoudiger te vinden? Er is altijd wel een hoekje van het web waar je soortgenoten treft. De identiteit die je dan ontwikkelt, ontwikkelt dan vooral een controverse met de anderen, lijkt het.

Natuurlijk, het recept van nuchterheid en rationeel blijven denken wordt veel aangeboden. Maar we kiezen toch vrij vaak voor gevoel, voor een identiteit, die we worden geacht te bezitten. Na 1989 is Poetin toch een oude bekende en populair bij zijn volk. Na 2011 is niet Arabische democratie en vrijheid, maar oorlog en chaos gekomen.

Rationaliteit is schaars. Wat moet EU-voorzitter Rutte doen? Een vliegende kraai kijkt naar beneden.

Europa

In Duitsland valt Angela Merkel op. Probeert zij met “wir schaffen das” een grote gedachte waar te maken? Verweer te voeren tegen een herlevende bruine straatterreur? In Der Spiegel no.4 wordt zij “die Einsame” genoemd. Een woord van Vaclav Havel scheen haar te inspireren: “Hoop is niet de overtuiging dat een kwestie goed zal verlopen. Hoop is de zekerheid dat een zaak zin heeft, ongeacht hoe die afloopt.”

Zij is niet op het dieptepunt van haar populariteit, maar veel scheelt het niet. Er wordt wel wat gedacht over een Merkel-loos tijdperk, maar de alternatieven liggen niet voor het oprapen.

In Polen is de keuze voor Europa, bij het Poolse referendum in 2003, voor de Europese waarden vergeten: het zelfbeeld van de huidige regering is die van een dapper volk, goed katholiek, zich verwerend tegen historische vijanden, afstandelijke jegens westerse fratsen: ”de gezondheids-bewuste, geglobaliseerde middenklasse op de fiets, dat is het vijandbeeld.”(Der Spiegel, p.83)

Dat is vervelend. De EU mag toch kijken of de democratische waarden, waartoe ook Polen zich heeft verbonden ook worden nageleefd. In het Hongarije van Orban speelt een soortgelijke conservatieve revolte. Frans Timmermans dreigt een linkse EU-boeman te worden.

In Rusland is meer om je zorgen over te maken. Poetin is een ouderwetse man, die de instorting van de Sovjet Unie een “geopolitiek drama” heeft genoemd. Hij heeft de olie-inkomsten niet gebruikt voor een economische modernisering van de productiekracht in Rusland, maar vooral voor een militaire wederopbouw, waarmee hij het westen nerveus maakt.

Inmiddels is de olieprijs, waarvan de Russen economisch sterk afhankelijk zijn, teruggezakt tot een historisch laag niveau. Daardoor komt de Russische economie in behoorlijk zwaar weer. Niet de sluwe tacticus Poetin is ons probleem, maar de onstabiliteit als gevolg van onrust onder de Russen. Een tsaar regelt zijn opvolging niet.

In Griekenland is de steun voor de volksheld Tsipras ongeveer verdwenen. Hij heeft vrijwel alle beloften gebroken en kreeg niettemin steun bij de stembus en het referendum. Maar de economische zwakte van Griekenland bestaat nog ten volle en het vluchtelingenprobleem maakt het erger. En Wolfgang Schäuble heeft zijn strenge lijn nog steeds in de hand. Of de liberaal conservatieve Mitsotakis veel verschil zal maken, is de vraag.

Rutte slaat dappere, maar weinig geloofwaardige taal uit over de beperking van de stroom vluchtelingen. Daarvoor zal toch vooral de steun van Turkije en Erdogan nodig zijn. De strijd in Syrië en de inrichting van Rojava aan de Turkse zuidgrens, hebben het probleem van de Koerden in Turkije sterk vergroot. De pogingen van Erdogan om die problemen te beheersen beginnen op een burgeroorlog te lijken.

Veel kans op effect van de samenwerking EU en Turkije is er niet. Hij formuleert een doel. Of Rutte’s zonnigheid ook in Brussel werkt, is de vraag.

In Engeland komt de confrontatie rond het referendum over Brexit naderbij; geboeid was ik door Luyendijk’s pleidooi voor een harde lijn jegens de Britten. Ze hebben met de eigen munt en het lidmaatschap al het beste arrangement dat te verkrijgen is.

Het is zorgwekkend stil rond de gesprekken met de Britten: is het een gok voor Cameron of is zijn timing geniaal? Gokken moet een politicus niet, timen wel.

De Arabische wereld

De Arabische wereld aan de grens van de EU is bepalende context. De modernisering, die met de Lente in Tunesië leek te beginnen, zette niet door. Libië kan alleen maar een “failed state” worden genoemd, in Syrië en Jemen zijn oorlogen gaande, in Egypte heeft het leger de macht weer stevig in handen genomen. Sinds Nasser (1952) is de macht van het leger de stabiele factor.

Het probleem lijkt wat de demonstranten vroegen: vrijheid en democratie. Die worden gevestigd op democratische instituties en principes, zoals een onafhankelijke rechtspraak, mensenrechten, scheiding van kerk en staat. Maar de Arabische lente had geen eigen programma en geen revolutionair leiderschap. De corrupte regimes zijn verdreven, maar de opvolgers brachten geen verandering, of chaos.

Ongelijkheid in de wereld

Piketty en Reich vroegen aandacht voor de ongelijkheid in de wereld. De cijfers en risico’s van de toenemende kloof tussen rijk en arm zijn onmiskenbaar.
Ook hierover heeft Der Spiegel een mooi verhaal: “Die Scheinheiligen”. In Davos kwamen was de machtigen en de rijken van de wereld in topconferentie bijeen. Het probleem is gezien, maar opnieuw zal blijken dat effectieve maatregelen niet worden getroffen.

Een andere politiek zal nodig zijn. Wat zet zoden aan de dijk?

Politieke expressie

Waar leiden deze standen van zaken toe? Tot de “bomgordel van politieke correctheid”, zoals Sarah Palin dat in een clowneske speech in de V.S. uitdrukte?

In Buitenhof werd de populistische Palin serieus genomen: het gaat immers niet om de inhoud van de politiek, maar om het gevoel van identiteit, het gevoel ergens bij te horen. Willem Schinkel beschouwt het als een kenmerk van alle populisten: de politiek hoeft niet consistent te zijn naar inhoud, slechts naar de vorm. (Willem Schinkel, “De nieuwe democratie”, 2012, p.107)

Als dat juist is, is het niet de belachelijke onbeduidendheid van Wilders’ standpunten van betekenis: ‘opsluiten van testosteronbommen, sluiten van grenzen, spuitbussen voor vrouwen’… ‘Maar u was toch die Partij van de Vrijheid?’
‘Ja, maar het volk wil dit. Dat het mensenrechten aantast en het risico op geweld vergroot, jammer, maar de peilingen geven mij gelijk’.

Deze groteske vorm zie je ook bij de Hongaar Orban, de Pool Kaczynski en de Amerikaan Trump. De politiek wordt gereduceerd tot een theatrale expressievorm, die vooral het gevoel moet opwekken ergens bij te horen en tegen de bestaande heersers te zijn.

De traditionele politiek maakt het laatste zeker gemakkelijk: de EU toont zich een onmachtig kibbelend gezelschap. De voorzitter, een zekere Rutte, ontkent dat de Teeven-deal verborgen is gehouden, terwijl het bewijs van een cover-up op tafel ligt. Als je zo beentje wordt gelicht door je eigen ambtenaren moet je vertrekken. Heette dat niet de Carrington-doctrine?

Een crisis zou niet goed voor ons land zijn, maar verder?