Misleiding in een witte doktersjas

De Amerikaanse denktank Heartland Institute, recent volop in het nieuws in verband met zijn klimaatscepsis-strategie, strooit net zo gemakkelijk desinformatie rond over het klimaat als over roken en gezondheid, of de invloed van DDT op de vogelstand. Het instituut vervormt de wetenschap probleemloos als dat ideologie of belangen dient.

Financiering en werkwijze van een van de meest opmerkelijke Amerikaanse denktanks, het Heartland Institute, zijn recent in de belangstelling komen te staan door openbaarmaking van een aantal – overigens wederrechtelijk verkregen – interne documenten. De authenticiteit van een van die die documenten, het 2012 Climate Strategy Memo wordt nu door het Heartland Institute betwist. De discussies gaan nu goeddeels over de wijze waarop de documenten zijn verkregen, die inderdaad niet door de beugel kan. Maar de discussies hierover leiden ook af van de kern van de kwestie, namelijk de werkwijze van instituten als het Heartland Institute: twijfel zaaien over de stand van de wetenschap, door hele leugens, halve waarheden en irrelevante feiten rond te strooien.

Om te constateren dat het Heartland Institute allesbehalve een wetenschappelijk instituut is, maar een als expertisecentrum vermomde lobby-organisatie, zijn de recent ontvreemde documenten helemaal niet eens nodig. De producten (rapporten, opinieartikelen, lezingen enzovoorts) zijn gemakkelijk te vinden en op hun waarheidsgehalte te controleren door ze in het licht van publicaties in wetenschappelijke rapporten en tijdschriften te bezien.

Het Heartland Institute is volgens de Nederlandse klimaatscepticus Hans Labohm “uitgegroeid tot een soort Mekka voor klimaatsceptici”. Het instituut probeert echter niet alleen de klimaatwetenschap te ondermijnen, maar ook andere wetenschapsgebieden die mogelijk tot overheidsingrepen zouden kunnen leiden (of zelfs al hebben geleid). Vooral die wetenschapsgebieden moeten het ontgelden die de belangen kunnen schaden van de financiers van het Instituut, of die louter op ideologische gronden (de markt moet worden bevrijd van elke vorm van overheidsregulering) worden afgewezen.

DDT en de zeearend

In een recent interview zegt de president van het Heartland, Joe Bast, dat het idee van door de mens veroorzaakte klimaatverandering binnenkort geschiedenis zal zijn, net zoals een hele reeks van milieu-issues, zoals de gedachte dat DDT dunnere eierschalen van vogels heeft veroorzaakt. Zoals bij de Amerikaanse zeearend (bald eagle), de nationale vogel van de VS.

Dat wekte mijn belangstelling. Toen ik in Wageningen studeerde volgde ik toxicologiecolleges bij prof. Jan Koeman, een van de grondleggers van de toxicologie in Nederland. Koeman heeft destijds een belangrijke rol gespeeld bij het ontrafelen van het mechanisme waarlangs pesticiden als DDT en dieldrin de voortplanting van roofvogels in gevaar brachten. Inderdaad, wist ik me te herinneren, via de invloed op de dikte van eierschalen. De verbanden tussen roofvogelstand en het gebruik van deze categorie pesticiden, organochloorverbindingen, was zonneklaar, en ook werking ervan werd opgehelderd. En omgekeerd: een verbod op die middelen leidde tot geleidelijk herstel van diverse roofvogelsoorten.

Zou dat nou allemaal niet waar zijn? Zou Joe Bast, een niet-afgestudeerde econoom, Universiteit van Chicago, het gelijk aan zijn zijde hebben en mijn voormalige hoogleraar toxicologie niet? Het zal toch niet waar zijn?

Ik ga op onderzoek uit, sceptisch als ik van nature ben. De uitspraak van Bast over DDT leidt naar een artikel van de Science Director van het Heartland, Jay H. Lehr. Hij schrijft: “There is no scientific evidence that DDT had any negative impact on our national bird. To the contrary, DDT’s elimination of disease-causing vermin helped virtually all bird populations, which is well documented by the National Audubon Society.” Tjonge, het is zelfs omgekeerd, volgens Lehr: omdat DDT succesvol ziekteveroorzakend ongedierte (vermin) bestreed, konden de vogelpopulaties floreren. En de statige natuurbeschermingsorganisatie Audubon ondersteunt dat.

Ongedierte

Op naar de annalen van de Audubon Society. Zeker, er is wat te vinden over DDT, vermin, en roofvogels zoals de zeearend. Maar het is toch een tikkie anders dan Lehr van het Heartland Institute schrijft. Audubon Magazine gebruikt inderdaad het woord vermin: “Considering all the celebration of the bald eagle’s recovery, it’s hard to believe that a generation ago they were hunted and killed like vermin”. Tja, dat is wel wat anders dan dat DDT het ongedierte bestreed waardoor de arend kon opveren. Elders schrijft de Audubon Society: “Bald eagle populations declined dramatically in the last century, attributed mostly to the accumulation of the pesticide DDT in fish, a staple of the eagle’s diet. The pesticides gradually poisoned females, causing them to produce thinly-shelled eggs that broke easily, preventing the embryos from growing. (….) Strong federal and state protection and the banning of DDT brought the bird back from the brink”.

Kijk, daar herken ik de colleges van Jan Koeman weer in, gebaseerd op de honderden artikelen in de wetenschappelijke literatuur over de relatie tussen organochloorverbindingen en de achteruitgang van roofvogels die iedereen gemakkelijk via google scholar kan vinden.

Het beeld is al snel duidelijk: de Heartland Institute Science Director Jay H. Lehr schroomt niet regelrechte nonsens over de relatie tussen DDT en roofvogels te verspreiden, hij deinst er ook niet voor terug bronnen als ondersteuning van zijn bewering op te voeren die er aantoonbaar andere opvattingen op nahouden. En zijn directeur, Joe Bast, roept het Lehr kritiekloos na.

Witte doktersjas

De werkwijze van Heartland is simpel maar doeltreffend: twijfel zaaien door wetenschappelijk werk te ondermijnen, verwrongen te presenteren, of met droge ogen precies het tegenovergestelde beweren als wat de wetenschap ons leert. En dat alles met de witte doktersjas aan van expert, wetenschapper, deskundige.

Eerder speelden ‘experts’ verbonden aan het Heartland Institute een belangrijke rol bij het ondermijnen van de wetenschap die de verbanden tussen roken en gezondheidsschade blootlegde. Dat is allemaal goed gedocumenteerd, bijvoorbeeld in de enorme verzameling documenten die de tabaksindustrie moest publiceren, en geanalyseerd in boeken als Doubt is Their Product van David Michaels, Merchantsof Doubt van Naomi Oreskes en Erik Conway en tal van andere publicaties.

De werkwijzen en strategieën van een veelheid van twijfelzaaiende denktanks, front-groups en echokamers zijn reeds doorgrond, zonder dat de recente Heartland-documenten beschikbaar waren. Strategieën, tactieken en financiering van een netwerk aan denktanks worden steeds meer geanalyseerd en beschreven, ook in peer-reviewed wetenschappelijke tijdschriften, zie o.a. Dunlap & McCright, Climate Ethics project, en Jacques, Dunlap & Freeman.

Schoffel de wetenschap eronder

Is het analyseren en documenteren van dergelijke praktijken ‘zwart maken van sceptici’, zoals me de laatste door enkele Nederlandse sceptici wordt verweten? Dacht het niet; het is gewoon gezonde scepsis om én de argumenten op hun merites te beoordelen, én om te analyseren waaróm systematisch gemankeerde argumenten worden rondgestrooid.  Dat zouden meer sceptici moeten doen.

Een blik op de missie van het Heartland Institute zou eigenlijk al voldoende zijn om die conclusie te trekken: “The mission of The Heartland Institute is to discover, develop, and promote free-market solutions to social and economic problems”. Niks onderzoek, niks wetenschap, een Ideologie moet worden bevorderd. Koste wat kost. Desnoods ten koste van de waarheid.

Foto