ANALYSE - ‘Ik ben noch optimistisch, noch pessimistisch, maar realistisch. We kunnen iets doen aan de opwarming van de aarde, maar dat vergt een heroïsch morele houding.’ Met die woorden opende prof. dr. mr. Herman Philipse zijn betoog in de laatste lezing in de serie ‘Klimaatverandering’. Waar bestaat die heroïsch morele houding uit? Wat moeten we doen om de opwarming van de aarde tegen te gaan, om zo versnelde klimaatveranderingen te voorkomen?
Uitstoot verminderen
In zijn eerste lezing liet Herman Philipse al zien wat ons te wachten staat. Wanneer de aarde een paar graden opwarmt, zal het klimaat op een voor de mensheid ingrijpende wijze veranderen. Vervolgens liet hij zien dat het klimaatprobleem een moreel probleem is, omgeven met allerlei moeilijkheden over hoe te handelen.
Maar wat kunnen en moeten we doen wanneer we inderdaad besluiten de opwarming van de aarde te vertragen? Philipse stelt dat we allereerst een duidelijke doelstelling moeten formuleren. ‘De temperatuur niet verder laten stijgen dan 2 graden Celsius’ is dat niet. De manier waarop dat doel moet worden gerealiseerd, is immers allesbehalve duidelijk.
Een concretere doelstelling is om de CO2-concentratie in de lucht in 2050 te beperken tot vijfhonderd deeltjes per miljoen delen. Maar als we die doelstelling willen bereiken, zouden we onze mondiale CO2 uitstoot met vijftig procent moeten reduceren ten opzichte van het niveau van 1990. Ter illustratie: op dit moment stoten we zestig procent meer CO2 uit vergeleken met dat jaar. Ieder persoon op aarde zou dan maximaal twee ton CO2 per jaar mogen uitstoten.
Maar wat betekent dat nu voor ons Nederlanders? Per jaar gooien wij gemiddeld per persoon tien ton CO2 de lucht in. Iedere Nederlander zou dus zijn uitstoot moeten beperken met tachtig procent. Hoe? Niet meer vliegen, niet meer auto rijden en vooral geen vlees meer eten. Dat zijn flinke opofferingen. Toch hoeven we misschien niet alles te laten. We zouden afspraken kunnen maken met andere landen die welwillend zijn hun uitstoot onder de twee ton per persoon te willen houden, zodat wij meer kunnen uitstoten. Maar hoe krijg je dat voor elkaar?
Vraag en aanbod
Philipse noemt drie mogelijkheden waarop de uitstoot van CO2 beperkt zou kunnen worden: belasting (op uitstoot), emissiehandel en regulering. Belasting op CO2 kent enkele voordelen: de instituties, bijvoorbeeld de Nederlandse overheid, bestaan al. Ook ontstaat zo inkomen voor die overheid, dat bijvoorbeeld kan worden gebruikt om de uitstoot van CO2 nog verder tegen te gaan. Nadelen zijn er echter ook. Of individuen en bedrijven minder zullen uitstoten is hoogst onzeker. Daarnaast is het makkelijk oppositie bedrijven tegen dit soort weinig fraaie verkiezingsslogans. Op de vraag of je meer of minder belasting wilt betalen zal iedere Nederlander ‘minder, minder, minder’ roepen.
Emissiehandel kan een oplossing voor dit probleem zijn. Door de maximale uitstoot van CO2 binnen een land te limiteren en rechten om uit te stoten te verhandelen, geeft een grotere zekerheid over de beperking van CO2 deeltjes in de lucht. Daarbij komt dat arme landen hun rechten op uitstoot kunnen verkopen aan landen waar men meer wil uitstoten. Nadeel is dat je nieuwe instituties zult moeten oprichten om de handel in emissierechten te begeleiden. Ook dat kost weer geld en een hoop bureaucratie.
Of regulering een oplossing biedt, is nog maar de vraag. Het is een effectieve methode, maar hoe kun je dwingende afspraken maken waar ieder land zich ook aan zal houden? Wie durft op te staan tegen landen als de Verenigde Staten, China of Rusland wanneer zij hun eigen gang gaan?
Realisme
Welke van de drie opties het beste is, moet worden overgelaten aan de experts. Maar alle oplossingen vereisen internationale harmonisatie. Dat vraagt om een nieuw op te richten institutie. Philipse oppert: ‘voeg het IMF en de Wereldbank samen en bouw een World Environment Organisation.’ Deze organisatie kan internationale afspraken over CO2-belastingen, emissiehandel en reguleringen coördineren en controleren.
Of dat lukt is nog maar de vraag. Maar in navolging van Philipse moeten we misschien niet optimistisch of pessimistisch zijn maar vooral realistisch. We moeten het doen, omdat dit het enige antwoord is op de belangrijkste morele keuze waar we nu voor staan: het behoud van de mensheid in haar geheel.
De laatste lezing in de serie ‘Klimaatverandering’ van prof. dr. mr. Herman Philipse is hier terug te zien.
Reacties (24)
“Welke van de drie opties het beste is, moet worden overgelaten aan de experts, alle oplossingen vereisen internationale harmonisatie”
De garantie voor vertraging is die afhankelijkheid van int. overeenstemming + gezamenlijke (expert) keuze.
Als het echt een morele keuze is, kun je ook zelf beginnen, zo mogelijk met anderen.
Ook zwak is de of, of keuze. Een CO2 heffing treft alleen de prijsgevoelige, aanvullende regulering vergroot de aanvaarding.
Klimaatverandering is slechts een moreel probleem zolang de oplossing op zichzelf niet economisch interessant is. En dat laatste is slechts een kwestie van tijd. Waarschijnlijk aanmerkelijk minder tijd dan de tijd die nodig is om de moraal van de mens te veranderen.
De hoeveelheid zonnepanelen is het afgelopen jaar in Nederland bijna verdubbeld (+70%). Het is niet onrealistisch (eerder voorzichtig) om er vanuit te gaan dat die trend zich voortzet. Op dat tempo is waarschijnlijk al voor 2020 sprake van meer dan 100% duurzaam opgewekte elektriciteit (met allerlei problemen voor opslag en continuiteit ’s nachts van dien…).
Elektrische auto’s gaan net zo hard (ongeveer een verdubbeling per jaar). Gecombineerd met zelfrijdende auto’s en een dienst als Uber gaat het mij hoogst verbazen als ik over 10 jaar nog mijn eigen auto heb en al helemaal als ik daar dan nog zelf in aan het stuur mag draaien. Ok, misschien is daar nog een lekkere olieprijsschok voor nodig, maar die is onvermijdelijk. Het moet m.i. heel raar lopen als particulieren in landen als Nederland over een jaar of 10 nog een serieuze directe bijdrage leveren aan de CO2-uitstoot. Ook dan zijn we overigens rijkelijk laat, maar het is te overzien.
Als je al ergens pessimistisch of desnoods realistisch over wil zijn, wees dan pessimistisch over het tempo waarin onze samenleving, infrastructuur en wetgeving zich kunnen aanpassen aan deze veranderingen, want dat gaat op dit tempo falikant verkeerd aflopen met onze energievoorziening.
In Griekenland bedroeg de CO2-uitstoot in 2007 nog 9,7 ton per hoofd van de bevolking.
In 2012 was dit afgenomen tot 7,9 ton per inwoner.
Die afname van 18,5% werd bereikt zonder invoering van een CO2-heffing of speciaal klimaatbeleid.
De Nederlandse CO2-uitstoot daalde van 16,4 ton per hoofd van de bevolking in 2007 naar 14,7 ton per Nederlander in 2012. Ook deze daling (van 10,3%) werd bereikt zonder CO2-heffing en emissiehandel.
Als de mensheid moet kiezen tussen centen of milieu, dan weet ik wel wat er gekozen wordt.. na ons de zondvloed.
De mens is een dom en 200 procent achterlijk wezen, kijk maar om je heen en dan bedoel ik vooral de politici in Den Haag. Creativiteit wat betreft nieuwe bouwvormen (lees CO2-neutraal bouwen), elektriciteitsbesparing, op ieder dak zonnepanelen, en ga zo maar door gaat allemaal niet gebeuren vanwege corruptie en belangenverstrengeling van de politiek met het bedrijfsleven. Herinneren jullie je de bouwfraude nog…. Jep niemand bestraft van de grote jongens en het gaat vandaag de dag nog steeds gewoon door (hoor ik van bouwingenieurs die ik goed ken). Die parlementaire enquete was slechts voor de buitenwacht meer niet. Verbeter de wereld begin bij jezelf (ik eet vrijwel geen vlees meer, ik rijd elektrisch etc.) maar dat heeft in deze verrotte wereld totaal geen zin meer.
Misschien ben ik wat optimistischer dan mijn medemens. Maar ik ben van mening dat het heel goed mogelijk om de uitstoot van CO2 terug te brengen. Immers CO2 emissie is geen doel op zich. Het is slechts een bijproduct van de energieopwekking en dit is slecht een middel voor allerlei doelen zoals verwarming, verlichting, vervoer, transport en het voortbrengen van allerlei producten en diensten. Het maakt dus niets uit hoe we de noodzakelijke energie opwekken. Energie kost bovendien geld. Hoe minder je nodig hebt hoe beter. Ook energie besparing kan veel opleveren. In plaats van een moreel probleem, dat het natuurlijk ook is, lijkt het ook en vooral een probleem van bewustwording en van een gevoel van urgentie.
@6:
Je kunt je gasrekening omlaag brengen door ’s winters een warme trui te dragen en een uurtje eerder naar bed te gaan. Door korter douchen of met koud water te douchen kun je ook besparen.
Als je voor afstanden korter dan 10 km. de fiets pakt i.p.v. de auto of het openbaar vervoer, scheelt dat ook in je portemonnee.
Het geld dat je bespaart, kun je besteden aan biologisch en diervriendelijk voedsel, dat over het algemeen duurder is.
@Hans Verbeek, #7 Biologisch voedsel? Als we allemaal biologisch willen eten moeten we wel eerst wat meer regenwouden platbranden, anders wordt het niks. Per vierkante meter is biologische landbouw dan wel vaak een stuk klimaatvriendelijker dan reguliere landbouw (vanwege positieve effecten op de bodem) maar je hebt alleen flink wat meer vierkante meters nodig. Idem voor diervriendelijk voedsel.
Disclaimer: ik eet tamelijk veel biologisch voedsel (maar heb niet de illusie dat dat nou zo verstandig is voor het klimaat of milieu).
En de fiets pakken is ook al volkomen kut voor het klimaat; regelmatig fietsen verlengt je leven namelijk behoorlijk. En dan heb ik het nog niet eens over de extreem inefficientie wijze waarop de brandstof voor je fiets wordt geproduceerd; afhankelijk van wat je eet en wat voor auto je hebt, zal een auto in een bepaalde gevallen juist een kleinere CO2-afdruk hebben, helemaal als al dat gefiets resulteert in een extra douchebeurt.
Dit is een schijnkeuze. De werkelijke keuze waar we voor staan is een andere, namelijk: gaan we de CO2-productie te lijf of de (eventuele) gevolgen ervan? Er zijn studies die aantonen dat dat laatste een paar grootte-ordes goedkoper is.
Voor de liefhebbers: Europese CO2-uitstoot in cijfers
Hans is bezig met een “besparings”-campagne. Tegelijkertijd gelooft hij niet in het klimaateffect van door mensen geproduceerde CO2.
Een beetje een gekke houding: “Je moet besparen, maar het is eigenlijk nergens voor nodig”.
Hij gaat compleet voorbij aan het feit je zelfs met zulke besparingen amper een deuk in de emissies slaat, en dat er miljarden mensen zijn die nog amper energie gebruiken, maar dat wel gaan en willen doen. Een heilloze weg, maar hij blijft het herhalen. Vermoedelijk om de aandacht weg te trekken van zwaardere maatregelen die toch echt wel nodig zijn.
Hij lijkt zo genuanceerd onze Hans, maar onder de oppervlakte is het gewoon een keiharde klimaatontkenner. Van het gevaarlijkste soort.
@10 Als de Europese CO2-uitstoot al iets zou zeggen over Global Warming zouden de “hobbels” in die gecherrypickte grafiek ook terug te vinden moeten zijn in de mondiale CO2-uitstoot. Dat is echter nauwelijks het geval. Afgezien van wat economische malaise en autos en huizen die voortdurend zuiniger worden (maar dat is al 40 jaar gaande) is in Europa waarschijnlijk vooral sprake van export van productiecapaciteit. “Onze” CO2-uitstoot geschiedt nu in andere landen waar we er geen controle meer over hebben en bovendien economische groei met dito uitstootgroei faciliteren. Hoogovens verhuizen, aluminiumsmelterijen sluiten, autoindustrie verkast, boerenbedrijven sluiten (en regenwoud wordt gekapt voor palmolieplantages) en olieproductie wordt steeds energie-intensiever. Ik vrees dat de Europese CO2-uitstoot helaas maar bar weinig zegt… we hebben onze kamer opgeruimd door de rommel over de rest van het huis te verspreiden zodat het niet meer in de statistieken komt.
@11:
Joost, wil je alsjeblieft alleen letterlijk citeren en niet aan anderen uitleggen wat ik volgens jou bedoel.
Menselijke CO2-uitstoot heeft wel degelijk invloed op de temperatuur van de atmosfeer. Ik denk alleen dat die invloed sterk overdreven wordt.
De menselijke CO2-uitstoot zal bovendien gaan dalen, omdat het steeds moeilijker wordt om dezelfde hoeveelheid fossiele brandstoffen uit de aardkorst te blijven halen. (zie Limits to Growth uit 1973).
Het IPCC doet net alsof de CO2-uitstoot niet zal gaan dalen, maar nog decennia zal blijven stijgen. De emissiescenario’s RCP6.0 en RCP8.5 zijn in mijn ogen volkomen onrealistisch.
Lees mijn bijdragen uit augustus 2011 en in juni 2013
Als je nu al probeert te leven met een lager energieverbruik, dan valt het straks (als er minder energie is) allemaal erg mee.
@12: “autos, voortdurend zuiniger (al 40 jaar gaande)”
Waar is deze erg ver gaande bewering op gebaseerd?
@9: “gaan we de CO2-productie te lijf of de gevolgen ervan? Er zijn studies die aantonen dat dat laatste een paar grootte-ordes goedkoper is”.
Welke dan en vooral voor wie, daar sommigen weinig CO2 uitstoten, maar grote gevolgen kennen en omgekeerd?
@8: “En de fiets pakken is ook al volkomen kut voor het klimaat; .. de extreem inefficientie wijze waarop de brandstof voor je fiets wordt geproduceerd; afhankelijk van wat je eet en wat voor auto je hebt, zal een auto juist een kleinere CO2-afdruk hebben, helemaal als al dat gefiets resulteert in een extra douchebeurt”
– ontsproten uit een rijke fantasie??
@13: “De CO2-uitstoot zal gaan dalen, omdat het steeds moeilijker wordt om fossiele brandstoffen uit de aardkorst te halen”.
– Door prijsstijging van fossiel wordt biomassa aantrekkelijker dus ook kaalslag met de bijbehorende CO2 uitstoot.
– Techniekontwikkeling maakt meer fossiel, ook moeilijk winbare, winning mogelijk, bekent onder Jevons paradox. Vergelijk de fossiele consumptie in 1973 en nu.
De eerste poololie is al aangekomen, waar is Greenpeace?
Zaten die niet in een Russische cel toen ze er wat tegen probeerden te doen?
Lijkt me niet zo heel representatief, aangezien er in 1973 een olieboycot tegen ons land was.
@16: “Zaten die niet in een Russische cel”
Toen allang niet meer. Blijkbaar is Rotterdam heel gretig om die olie te krijgen. Dat maakt de uitvoer aantrekkelijker.
@15: niet zo somber, Roland.
De makkelijk winbare fossiele brandstoffen zijn het eerst geoogst.
Het zal meer energie kosten om de moeilijk winbare koolstof uit de aardkorst te halen. Het kost veel meer energie (+ mankracht + materiaal) om olie uit de Poolzee te halen dan om olie uit de ondiepe Noordzee te halen.
Investeren van één olie levert tegenwoordig veel minder olie op dan vroeger: de Energy Return on Energy Invested (EROEI) daalt.
Dit zal tot gevolg hebben dat aardolieprodukten voor de meeste mensen onbetaalbaar worden. Alleen de elite zal nog kunnen rijden en vliegen. Daardoor daalt de CO2-uitstoot i.p.v. te stijgen.
Ik begrijp de Jevons Paradox. Maar volgens mij gaat die paradox ook op voor zonne-energie en windenergie. Er ligt een overvloed aan duurzame energie te wachten en daarom lijkt energiebesparing niet meer zo nodig.
@14
Over dat autos al 40 jaar zuiniger worden. 40 jaar is niet willekeurig gekozen; dat is namelijk sinds de oliecrisis begin jaren ’70.
[img src=”http://static.seekingalpha.com/uploads/2008/3/9/mpg.jpg”]
http://static.seekingalpha.com/uploads/2008/3/9/mpg.jpg
@14
Nee, dat kwam uit iemand anders’ fantasie. Ik heb het even nagerekend en het is zeker niet helemaal onwaar; als je iets meer dan 100kilo weegt, is het duurzamer om de auto te pakken. Weeg je minder, dan is fietsen efficienter tenzij je heel hard fietst, maar niet zo veel als je wel zou verwachten. Ik reken het voor voor iemand die 110 kilo weegt (want dat komt mooi uit):
Fietsen met 20km/h: 44kcal
Bron: http://www.runinfo.nl/energieverbruik.htm
Maar om zijn voedsel te verbouwen is zo’n 10x meer energie nodig. Dat wordt dus 440kcal.
Bron: http://blogs.scientificamerican.com/plugged-in/2011/08/11/10-calories-in-1-calorie-out-the-energy-we-spend-on-food/
Zuinige auto rijden: 20 kilometer per liter benzine
Bron: http://www.anwb.nl/auto/besparen/top-10-zuinige-autos
Energie per kilometer: 36 megajoule / 20 kilometer = 430 kcal / kilometer
Bron: http://en.wikipedia.org/wiki/Energy_density
Een zwaar persoon die 20km/h fietst heeft per kilometer dus meer energie nodig dan een kleine zuinige auto.
Vanzelfsprekend is het dieet van grote invloed; het is ongetwijfeld zeer wel mogelijk om een dieet te kiezen dat fors onder de 10-calorien-per-calorie uitkomt.
Belangrijk om op te merken is wel dat de energie die nodig is om voedsel te verbouwen niet of moeilijk duurzaam is te produceren. De energie voor een elektrische auto (of fiets) is juist zeer eenvoudig volledig duurzaam te produceren. Een elektrisch voertuig dat op duurzaam geproduceerde elektriciteit rijdt zal altijd beter uitpakken voor de CO2-uitstoot dan de fiets pakken.
Dus meer-genuanceerde uitspraak: redelijk zware mensen die een standaard westers dieet eten kunnen beter in een zuinige auto rijden dan fietsen. Hebt u een elektrische auto en tankt u duurzaam, dan zal het altijd duurzamer zijn om auto te rijden dan om te fietsen. Een nogal somber stemmend weetje betreffende dat laatste is overigens dat een akker vol zonnepanelen significant meer energie-voor-autos kan opwekken dan diezelfde akker vol gewassen energie-voor-fietsers kan opwekken…
@18: Hans “Er ligt een overvloed aan duurzame energie te wachten” blijkbaar onbetaalbaar, anders is er geen rede te wachten tot “dat aardolieprodukten voor de meeste mensen onbetaalbaar worden”
Duurzame luilekkerland ligt achter een veel te grote rijstberg
@19: “dat een akker vol zonnepanelen significant meer energie-voor-autos kan opwekken dan diezelfde akker vol gewassen”.
Klopt de energieopbrengst per m2 is uit biomassa gering nog afgezien van watervraag, bemesting, erosie e.d.
In http://www.withouthotair.com is het verbruik per km van fiets en auto vergeleken uitgedrukt in kwh en ook het autoverbruik in verschillende jaren. In de praktijk is een vergelijk per reisuur zinniger dan per km, daar snellere voertuigen meestal verder gaan. Gemakshalve verwijs ik naar dat boek.
@: “dat de energie die nodig is om voedsel te verbouwen niet of moeilijk duurzaam is te produceren. De energie voor een elektrische auto (of fiets) is juist zeer eenvoudig volledig duurzaam te produceren.”
Voedsel (biomassa) wordt als duurzaam aangemerkt en die is te benutten bij de verbouwing!
Erg eenvoudig is stroom in de gewenste omvang niet te verkrijgen al helemaal niet om op te slaan (in grote omvang) voor later gebruik.
@20: bedankt voor die link.
Zmoooc, vergeet in je berekeningen niet dat de mensen, die ijzererts winnen, auto’s maken, aardolie winnen en raffineren, pijpleidingen aanleggen en wegen bouwen ook allemaal voedsel moeten eten om hun arbeid te kunnen verrichten.
Fietsen worden ook gemaakt door mensen, die voedsel eten en fietspaden moeten ook worden aangelegd.
Als je naar één klein deel van de keten kijkt, kan het lijken dat automobilisten minder energie verbruiken dan fietsers.
Als je alle deelprocessen meeneemt in je berekeningen, dan verbruiken fietsers minder energie dan auto’s. Het energieverbruik van een land is sterk afhankelijk van het aantal auto’s dat er rondrijdt. En hoeveel fietsers er rondrijden maakt heel weinig uit in het totale energieverbruik (en het voedselverbruik) van een land.
@21: “Als je naar één klein deel van de keten kijkt, kan het lijken dat automobilisten minder energie verbruiken dan fietsers”
De berekening vergelijkt 1 autokm met 1 fietskm, doch daarna en ook deze uitspraak gaat over autoritten en fietsritten.
Heel verschillend de gem. fietsrit is veel korter dan de gem. autorit. Uiteraard kan de berekening breder gemaakt worden.
@roland, #18 Ik kies specifiek voor verbruik per kilometer; het is voor de meesten immers helemaal geen optie om 40 kilometer te fietsen. Als je wil vergelijken, zul je naar kilometers moeten kijken.
Voedsel is normaal gesproken niet echt duurzaam; er is veel te veel fossiele brandstof voor nodig om het te produceren. Maar het kan duurzaam, dat klopt.
“Duurzaamheid” zegt echter niks over of de gehanteerde methode wel op te schalen is. Biologische landbouw is ook duurzaam, maar als we allemaal aan de biologische landbouw gaan dan zouden we ineens flink wat landbouwgrond tekort komen…
De aarde heeft maar een beperkte oppervlakte en daarvan hebben we nu waarschijnlijk al teveel gecultiveerd om grote problemen op de lange termijn te kunnen voorkomen. Als je moet kiezen tussen zonnepanelen van 12+% efficientie (het hele jaar door) of fotosynthese met 1-2% (gangbaar) tot hoogstens 8% (suikerriet) efficientie (enkel gedurende het groeiseizoen), dan is de keuze snel gemaakt (voor zover de resulterende energie onderling uitwisselbaar is, anders is van een keuze natuurlijk geen sprake).
Anders gezegd: het gebruik van landbouwgrond is maar zeer beperkt duurzaam. Meestal rekent men die factor niet mee, maar dat is natuurlijk onzin; het gros van de landbouwgrond was ooit natuurgebied.
@Hans Verbeek, #20 Klopt. Ik ga er echter vanuit de een fors deel van de “input” voor het fietsers-dieet ook gewoon fossiele brandstof is. Daarom is het niet heel gek om de productiekosten van die fossiele brandstof buiten beschouwing te laten.
Dat fietsen maar een kleine impact heeft op het voedselgebruik is helaas wel waar; wat we niet opbranden op de fiets gooien we meestal gewoon weg (verpakkingen hebben een vaste grootte, porties ook). Omdat een steeds groter deel daarvan echter keurig in biogas wordt omgezet, hoeven we het echter niet helemaal als verloren te beschouwen.
@21
Er zitten nog wel meer haken en ogen aan de berekening van zmoooc waardoor het in de praktijk iets (maar niet 10x of iets dergelijks) gunstiger uitpakt voor de fietser dan in @19 geschetst, maar hij/zij laat wel zien dat moderne landbouw ontzettend veel energie kost (vanwege grote afstanden die worden afgelegd en vooral het gebruik van kunstmest dat nodig is door de hoge vleesconsumptie), vee (vooral koeien) zorgt letterlijk met hun scheten ook voor een significante uitstoot van broeikasgassen.