COLUMN - Een van de (vele) misverstanden over migratie is dat het hier om een verschijnsel gaat dat zijn oorsprong vindt in recente ontwikkelingen zoals de globalisering van de economie en de toegenomen communicatiemogelijkheden. Voor de correctie op dit beeld hoef je niet ver te gaan. Maar geschiedenis is helaas voor velen geen bron meer voor een adequate beoordeling van de oorzaak en betekenis van wat er vandaag gebeurt.
In het boek van Richard Evans De eeuw van de macht; Europa 1815-1914, een dikke pil van ruim 1000 bladzijden over de geschiedenis van de 19e eeuw, vond ik twee noties die in het debat over de huidige migratie naar Europa helaas nogal onderbelicht zijn gebleven.
Allereerst het feit dat Europa nog niet zo lang geleden een gebied was waaruit mensen in groten getale emigreerden. Evans schrijft onder de titel ‘De grote uittocht’ dat vrijwel geen enkel deel van Europa gevrijwaard bleef van emigratie van miljoenen mensen. Koplopers waren Ierland en Duitsland. In Ierland nam de bevolking af van 8,5 tot 6 miljoen. Uit Duitsland vertrokken tussen 1820 en 1914 ruim 5 miljoen mensen naar de VS. De VS en Canada waren de belangrijkste bestemmingen. Daarnaast vertrokken ook vele Europeanen naar Australië, Nieuw-Zeeland, Argentinië en Brazilië. De belangrijkste reden voor vertrek was van economische aard, vooral na de ‘hongerige jaren veertig’ toen vooral Ierland geteisterd werd door een aardappelziekte. Voor sommige emigranten, zoals Russische Joden, golden ook politieke en sociale motieven. Daarnaast stimuleerden de verhalen van de eerste groepen emigranten vele familieleden om ook de stap te wagen. ‘Hier kun je verder komen, hier kun je bouwen aan een goede toekomst’. Dat was aanvankelijk een nogal rooskleurig beeld, zoals we bijvoorbeeld kunnen lezen in de sociaal-realistische romans van Upton Sinclair over de vleesfabrieken van Chicago (die overigens opvallend veel lijken op bedrijven die hier en nu in het nieuws zijn vanwege de uitbuiting en slechte woonomstandigheden van de arbeiders). Maar ook op dat punt verschillen hedendaagse Noord-Afrikaanse immigranten nauwelijks van onze voorouders die zich –toen geheel legaal- inscheepten voor de overtocht over de Atlantische Oceaan. Ik maak me geen illusies dat dit besef direct kan leiden tot meer begrip, maar het is wel opvallend dat deze historische vergelijking in het publieke debat zo zelden wordt gehoord.
Mijn tweede punt is dat voor hedendaagse Europeanen ‘het bouwen aan een goede toekomst’, de zoektocht naar meer welvaart en in het algemeen vooruitgang veel minder waarde lijken te hebben dan voor de immigranten die hun leven wagen om een plek in Europa te krijgen. De 19e eeuw en vooral de tweede helft staat volledig in het teken van de vooruitgang. Evans schrijft uitvoerig over de industriële revolutie, de bouw van nieuwe steden, huizen met stromend water, riolering die besmettelijke ziektes terugdrong, alle nieuwe communicatietechnieken zoals telegraaf en telefoon, de revolutie in het vervoer met stoomschepen, automobielen en vliegmachines. Het geloof in de vooruitgang, in kansen op een beter leven is door de eeuwen heen een belangrijke drijfveer geweest voor alle migranten. Europeanen hoopten het vroeger te vinden aan de overkant van de Atlantische Oceaan. Ambitieuze Afrikanen hopen het nu te vinden in Europa. Hun streven sluit aan bij wat volgens een klassiek concept heet de ‘revolution of the rising expectations’. Mensen die in de grootste armoede leven emigreren niet. Het is een middenklasse die de weg naar boven al gevonden heeft en over voldoende middelen beschikt, die bij gebrek aan perspectief thuis de kans waagt in een ander deel van de wereld. Ook dat was in het verleden niet anders.
In plaats van migratie alsmaar hoger te zetten op de agenda van urgente problemen in Europa zou enige relativering met verwijzing naar de geschiedenis naar mijn mening op z’n plaats zijn. Migratie is al eeuwenlang een gegeven waar je moeilijk voor of tegen kunt zijn, volgens Hein de Haas die in zijn boek Hoe migratie echt werkt ook laat zien hoe onzinnig het is om van een ‘migratiecrisis’ te spreken. ‘De mondiale migratiecijfers zijn namelijk al decennia relatief stabiel. Hoewel migratie naar rijke landen als Nederland is toegenomen, wordt die toename hoofdzakelijk verklaard door toenemende arbeidstekorten, niet door crises in herkomstlanden.’ Het probleem in het hedendaagse publieke debat over migratie is dat wat al eeuwenlang plaatsvindt nu door xenofobe nationalisten wordt geframed als een bedreiging voor ‘onze’ cultuur. En de ophef daarover krijgt veel te veel ruimte in de media ten koste van een nuchtere beschouwing over oplossingen voor een arbeidsmarktvraagstuk en de opvang van vluchtelingen. Angst, dreiging en nostalgie beheersen het debat. Waar is het vooruitgangsgeloof gebleven dat onze voorouders perspectief en vertrouwen gaf in de toekomst? Hoe zouden we het ressentiment van degenen die ‘Nederland’ willen ‘teruggeven aan de Nederlanders’ kunnen ombuigen naar zoiets als het geloof van hun (over)grootouders in de emancipatie van iedereen die tekort komt?
Richard Evans, De eeuw van de macht; Europa 1815-1914. Uitgeverij Hollands Diep, 2016
Hein de Haas, Hoe migratie echt werkt. Uitgeverij Spectrum, 2023
Reacties (9)
Klopt als een bus, maar er is een klein verschil, in het verleden had Nederland niet bijna 18 miljoen mensen, klein detail, enorm verschillende gevolgen.
Het aantal inwoners van Nederland is geen reden om migratie te beperken. Ook een land van 18 miljoen inwoners heeft baat bij migratie, zoals het rapport van de staatscommissie Demografische Ontwikkelingen concludeert. Migratiebeperking is niet het hele verhaal, schreef de NRC gisteren. ‘Over het nut van migratie is het rapport juist verrassend stellig’. Ook in de jaren waarin de ‘gastarbeiders’ gerecruteerd werden vond men Nederland al veel te vol. Maar ze waren wel nodig volgens de toenmalige regering.
Een veel groter probleem dan het bevolkingsaantal is dat de overheid sindsdien de handen heeft afgetrokken van arbeidsmarktregulatie en ruimtelijke ordening, zodat verdeling van ruimte en sturing van de economie niet meer mogelijk zijn. Met alle gevolgen voor de opvang van migranten.
De hoeveelheid mensen die er al zijn maakt nu juist niet uit. Het is de relatieve migratie die voor stress in het systeem zorgt. De relatieve migratie is op dit moment relatief hoog, dus logisch dat dit een onderwerp van debat is.
Vanuit onze 18 miljoen mensen mag het 17e Nederland weliswaar heel leeg lijken, vanuit de toenmalige economie en landgebruik was dat echt niet perse zo. Steden ingeklemd door verdedigingswerken, woeste gronden met een lage productiviteit (sowieso veel lagere landbouwproductiviteit), wateroverlast, beperkte transportmogelijkheden: grote immigratie zorgde toen ook voor stress. Nederland was in die tijd ook al dichtbevolkt.
Of neem de historische VS: vanuit het perspectief van de Europese kolonisten was het grotendeels leeg, maar vanuit het perspectief van de oorspronkelijke bevolking was dat niet het geval, hun manier van landgebruik kon veel minder mensen ondersteunen. Dat geldt nu ook: er kunnen nog veel meer mensen bij in Nederland, maar dat vraagt wel aanpassingen aan hoe we het land gebruiken.
Je bedoelt de bodem en de natuur* nog meer uitputten en leegroven? Die zit al aan -en hier en daar al over- de limiet. Er is juist een schreeuwende behoefte aan buitenruimte ervaren, en dan niet alleen als een kaal sportveld. Eigenlijk zou je in de versteende binnensteden op de plekken waar een slooppandje staat, geen nieuwbouw moeten plegen, maar een openbare tuin, een minibosje, moeten aanleggen. Maar ja, cijfers.
En het werk moeten we opnieuw zien te organiseren. Laat bv. iedereen met een bullshitjob omscholen zodat ze eens wat nuttigs gaan doen. Desnoods in deeltijd als het fysiek wat zwaarder is. Daardoor zal hun werkplezier ook drastisch toenemen. Al zouden we die kantoorbazen maar zover krijgen dat niet iedereen om 09:00 hoeft te beginnen.
Maar ik snap je wel. Geluk is immers niet in harde guldens te meten. Dus is het weerloos.
*Buitenruimte is eigenlijk een betere term. Niet elke struik met een hekje eromheen is immers natuur.
Dat bedoel ik niet.
Nederland heeft een hoge bevolkingsdichtheid, maar dat is alleen zo als je kijkt naar het hele land. Als je kijkt naar hoeveel mensen er gemiddeld genomen in de buurt wonen, dan zijn er landen waar dit aantal hoger ligt. Zweden bijvoorbeeld. Er is veel meer lege ruimte in Zweden, maar de mensen wonen er gemiddeld dichter op elkaar. Daar kan ook wel wat bij.
Of neem landbouw. Veel grond is in gebruik als landbouwgrond, geen ruimte waar je je nou heel erg gebruik van kan maken als je niet de eigenaar bent, en ook geen land met bijzonder veel natuurwaarde. Ook dat kan anders, mogelijk zelfs zonder dat de opbrengst afneemt.
En verder, wat wou je eraan doen? Jij lijkt me niet iemand die voor de PVV gestemd heeft vanwege de illusie dat we de immigratie kunnen tegenhouden, of het mensen misgunt om te scheiden, uit het ouderlijk huis te gaan of weduwen dwingen in een oudevrouwenhuis te gaan wonen. Accepteer dan dat we dan dus meer mensen moeten huisvesten in Nederland. En wees je getroost met het inzicht dat dit zal kunnen, met behoud en mogelijk verbetering van kwaliteit.
Dat de Zweden waar ze wonen dichter op elkaar wonen wil ik best van je aannemen. Maar daar staat tegenover dat de Zweden buiten hun woonconcentraties veel meer buitenruimte hebben, en niet alleen in het (onherbergzame) noorden. Ze kunnen er makkelijker op uit zonder zich aan een overdaad aan landgenoten te hoeven ergeren zoals wij elkaar op mooie dagen verdringen op weg naar het strand.
Het huidige probleem is ook niet zozeer de herkomst van de mensen, als wel waar je ze laat. Er is in de stadstaat Nederland meer behoefte aan ruimte, dan er beschikbaar is. De Nederlandse grensstreek wordt volgebouwd met distributiedozen omdat dat fiscaal aantrekkelijker is dan ze daar te zetten waar de eigenlijke vraag is, en vervolgens moet men het ingevlogen onderbetaalde personeel ook ergens onderbrengen. Het stoppen van die verdozing begint met fiscale maatregelen, en als we asielzoekers nu ook eens het recht geven te werken, sla je drie vliegen in één klap. Eigenlijk vier, want de asielzoekers zullen de gezondheidszorg dan ook minder belasten.
Het zal allerlei kwesties niet geheel oplossen, maar wel een hoop druk van de ketel halen, is mijn inschatting.
Migratie is van alle tijden. Bijbehorende problemen ook. De vraag is alleen of er sprake zal zijn van integratie en assimilatie. Of niet. Want een multiculturele samenleving hebben we al, wat leert de geschiedenis daarover?
“Mensen die in de grootste armoede leven emigreren niet.”
En het is juist het frame dat onze migranten dat wel zijn