Laten we ons leiden door angst…of door beleidsevaluaties?

Deze bijdrage is van Bart de Koning, publicist en schrijver van het zojuist verschenen Operatie blauw: weg met de bureaucratie bij de Nederlandse politie en Alles onder controle.

Toegegeven: je moet er een beetje een nerd voor zijn, maar het lezen van beleidsevaluaties kan héél leerzaam zijn. Achter een beresaaie titel kan een wereld van ellende schuilgaan. Neem bijvoorbeeld het Onderzoek samenwerkingsafspraken politie 2008, van de Inspectie Openbare Orde en Veiligheid.

Toen ik afgelopen zomer bezig was met onderzoek voor mijn boek over de politie Operatie blauw: weg met de bureaucratie bij de Nederlandse politie, zoemde het al rond in het politiewereldje: de Inspectie heeft een ver-nie-ti-g-end rapport geschreven over de automatisering bij de politie en op het ministerie zitten ze er enorm mee in hun maag. Hoewel het rapport al heel lang klaar was, verscheen het pas heel stilletjes op de site van de Inspectie rond het weekend van de verloren WK-finale. Die timing had het gewenste effect, want het rapport is tot nu toe buiten het politiewereldje bijna niet opgemerkt.

Wie het leest begrijpt waarom ze er op het ministerie zo mee in hun maag zaten.

Er staat met zoveel woorden in dat de grote computercrash -waardoor de politie in Noordoost-Nederland begin dit jaar dagenlang zonder computers zat- te wijten is aan mismanagement. De Inspectie stelt ook vast dat korpschefs bewust de invoering van landelijk werkende informatiesystemen bij de politie hebben gesaboteerd. Er is sprake van ‘omzeil- en vermijdingsgedrag’: ‘Dit tast de kwaliteit van de opsporing en de handhaving aan en heeft daardoor gevolgen voor de effectiviteit van het politiewerk.’ Dat zijn snoeiharde conclusies. Bij misdaad is het Haagse recept al jaren hetzelfde: meer geld, meer agenten en vooral méér bevoegdheden voor de politie. Het nieuwe kabinet zet die traditie dapper door en wil bijvoorbeeld preventief fouilleren en cameratoezicht uitbreiden- waar Dimitri Tokmetzis al terecht de vloer mee aanveegde.

Dan is het natuurlijk pijnlijk om te lezen dat de politie intern het uitwisselen van informatie bewust saboteert en daarmee haar eigen effectiviteit ondergraaft.

De Inspectie stelt ook vast dat diverse korpsen nog niet voldoen aan de Wet op de politiegegevens en informatie over burgers te lang bewaren. De Inspectie geeft het voorbeeld van een verdachte die met een arrestatieteam werd aangehouden op basis van informatie die al verwijderd had moeten zijn. Het is maar een voetnoot (voetnoot 25 voor de liefhebber, pagina 40), maar wel een explosieve. Als de advocaat van deze verdachte erachter komt dat de politie de arrestatie heeft verricht op basis van illegaal opgeslagen informatie, dan is de kans groot dat de zaak ‘stuk gaat’ voor de rechter.

Het rapport zou verplicht leesvoer moeten zijn voor de goedgelovigen die bij iedere nieuwe maatregel blijmoedig roepen “wie niets te verbergen heeft, hoeft nergens bang voor te zijn.” Bits of Freedom stelde al eerder vast dat politie- en opsporingsdiensten privacyregels regelmatig overtreden. En daar lijkt Den Haag zich niet erg druk over te maken.

Toch bevat het regeerakkoord ook een paar lichtpuntjes op het gebied van burgerrechten- althans op het eerste gezicht. Zo wil het kabinet maatregelen die de privacy aantasten onderzoeken op effectiviteit en zo nodig weer afschaffen. Dat klinkt goed, maar de vraag is of dat ook echt gaat gebeuren. Er zijn al een paar krakende rapporten verschenen, die het nut van het al dataverzamelen door de overheid overtuigend ontkrachten, maar dat heeft geen merkbaar matigend effect op nieuwe maatregelen.

In het huidige, door angst bepaalde klimaat, is de ratio vaak ver te zoeken. Of het beleid werkt doet er niet zo veel toe, als het maar een daadkrachtige indruk maakt. Een berucht voorbeeld is de jacht op nagelschaartjes, flesjes shampoo en babymelk op vliegvelden, waar iedere dag duizenden veiligheidsmensen tienduizenden uren aan verspillen. Een stukgeslagen fles is een veel gevaarlijker wapen dan een nagelschaar- en een intacte fles sterke drank is een kant-en-klare molotov-cocktail. Toch wordt tax free drankverkoop niet verboden. Tegen dat soort irrationaliteit is geen kruid gewassen.