Kunst op Zondag | Werkloos

Serie:

Sluiten beeldende kunstenaars zich aan bij de groeiende rijen werklozen? Conform de Cultuurnota 2012-2016 is per 1 januari de nieuwe basisinfrastructuur in werking getreden. De aangekondigde slachting, goed weergeven in het door Kunsten ’92 opgestelde overzicht ‘Beeld van de sector’, is een feit.

Hoeveel nieuwe werklozen dat de komende tijd gaat opleveren moeten we afwachten. Er is echter heuglijk nieuws. Het aantal werkloze kunstenaars zal de burelen van de Sociale Dienst niet overspoelen.

George Segal – Depression Bread Line.
cc Flickr Vilseskogen's photostream George Segal Depression Bread Line

Zeer actuele cijfers zijn er (nog) niet, maar gegevens uit de Evaluatie van de Wet werk en inkomen kunstenaars (pdf – januari 2010) en van het CBS (werkzame beroepsbevolking in de kunsten) geven dit beeld:
Kunstenaars met uitkering

In 2011 telde het CBS nog 61.000 mensen in de categorie kunstzinnige beroepsbevolking.

Stel dat er sindsdien door crisis en bezuinigingen zo’n 4000 kunstenaars uit de boot zijn gevallen, dan zijn er, ruw geschat, 57.000 kunstenaars. Daarvan zal maximaal zo’n 6 tot 7% werkloos zijn. Er zijn dus waarschijnlijk tussen de 3.500 tot 4.500 werkloze kunstenaars.

Feit is dat een beeldend kunstenaar die nu werkloos wordt, geen kunstenaar meer is. Van 1956 tot 1 janauri 2012 behield een werkloze kunstenaar nog zijn status. Eerst dankzij de BKR (Beeldende Kunst Regeling), die achtereenvolgens werd vervangen door de WIK (Wet inkomensvoorziening kunstenaars, 1987) en de WWIK (Wet werk en inkomen kunstenaars, 2005).

Er is nog één strohalmpje waar werkloze kunstenaars hun hoop aan vast kunnen klampen. Toen in 2011 een parlementaire meerderheid voor afschaffing van de WWIK stemde, werd ook de motie Peters (GL)/Azmani (VVD) aangenomen. De motie droeg het toenmalige kabinet op “de mogelijkheden te bekijken om de succesvolle elementen van de WWIK te integreren in het Bbz” (Besluit bijstandverlening zelfstandigen).

Tot op heden is die motie niet uitgevoerd en het huidige kabinet zal de motie in een van de komende maanden “bezien in het licht van het nieuwe Regeerakkoord” (te vinden in de Stand van zaken uitvoering moties, 14 janauri 2013). Dat klinkt uitermate vaag en de BBK (Beroepsvereniging Beeldende Kunstenaars) doet er verstandig aan de petitie die oproept van de motie een initiatiefwet te maken, onder ieders aandacht te brengen.

Bij het BBK behandelde Henk Rijzinga deze petitie. Van de voorzitter van de BBK vernamen we vrijdag dat Henk Rijzinga helaas is overleden. In 1987 werd Rijzinga’s sculptuur “Gerry de kraai” geplaatst, tegenover de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag. De kraai symboliseerde de overheid, die het kunstenaarsberoep weinig serieus nam. Rijzinga’s statement blijkt nu weer actueel.

Henk Rijzinga – Gerry de kraai.
cc Wikimedia Commons Henk Rijzinga Gerry de Kraai

Een werkloze kunstenaar gaat dus de bijstand in, zonder de voordelen die voorgaande regelingen boden. Waarmee voor werkloze kunstenaars de ‘tegenprestatie’ weer terug is. Alleen zal die tegenprestatie vast niet bestaan uit het scheppen van kunst.

Waar in deze crisis kunst en werkloosheid samen komen, kan het goed of fout gaan. Fout voorbeeld zijn de door kunstenaars te begeleiden langdurig werklozen, die in Vlaardingen een zitmuur mogen bouwen en van mozaïek voorzien.  Lijkt leuk, maar dat is concurrentievervalsing ten opzichte van werkloze ambachtslieden uit de bouwsector.

Jammer is ook dat werklozen dreigen zich van een kunstwerk te storten. In januari beklom een  werkloze, gehandicapte vrouw de ‘Five Circles’ van George Zongolopoulos uit protest tegen het uitblijven van gehandicaptenvergoedingen, een gevolg van de Griekse bezuiniginsmaatregelen (op dit filmpje zie je haar in actie).

George Zongolopoulos – Five Circles, 2001.
cc Wikimedia Commons George Zongolopoulos Five Circles 2001

Maar het kan gelukkig mooier. In Italië staat  het beroerder met de bouwsector voor dan hier, met bijna 900.000 werklozen als gevolg. In februari protesteerden duizenden werknemers en legden hun gele helmen neer bij het standbeeld van Maurizio Cattelan. Het beeld werd in 2010 voor de Beurs in Rome geplaatst en dient als symbool tegen fervente ideologieën. Zo ziet Cattelan’s statement er op een gewone dag uit.
cc Flickr zio Paolino's photostream L.O.V.E. by Maurizio Cattelan

En zo zag het er uit tijdens de actie van de Italiaanse bouwsector.
© Interactive Design Institute UK hats at Milan Stock Exchange

In 2009 voerde de Britse kunstenaar Antony Gormley het project One and Other uit. Honderd dagen lang beklommen mensen de lege ‘vierde sokkel’ op Trafalgar Square in Londen. Gormley gaf het podium ook aan de net afgestudeerde maar werkloze Alex Kearn, die aan zijn “show”  een baan overhield.
© Dallymail.co.uk 2009 Square deal uemployed graduate offered job

We zijn voorlopig nog niet van de crisis af. Kunstenaars redden wat er te redden valt. Christel Burghoorn opende in 2010 ‘Enjoy the Crisis’ in een leegstaand pand in Enschede, waar de gemeente door geldgebrek geen invulling aan kan geven. Christel leeft van haar kunst en Glaswerk-praktijk en bekostigt tevens andere activiteiten, zoals Enjoy the Crisis, een locatie voor culturele projecten en exposities van andere beeldend kunstenaars.

Christel Burghoorn – Biorotor, foto: fotostudio Ter Haar.
© Christel Burghoorn Biorotor fotostudio Ter Haar

Als werkloze kunstenaars in de bijstand toch een tegenprestatie moeten leveren, laat ze dan tenminste van de opgeveegde bladeren en het geruimde sneeuw iets moois maken.

Reacties (9)

#1 FiFa

Alsof kunst hetzelfde is als ‘iets moois maken’. Kunst zou een autonome bezigheid moeten zijn. Als de kunsten toch worden weggesaneerd door de overheid laat ze dan ook zo moedig zijn om cultuurnota’s en andere rommel niet meer te produceren. De staat is je grootste vijand en het wordt hoog tijd dat de kunst ondergronds gaat en niet meer te traceren wordt door die kipcaravanambtenaren en cultureel gehandicapte beleidsmakers.

  • Volgende discussie
#2 HansR

Feit is dat een beeldend kunstenaar die nu werkloos wordt, geen kunstenaar meer is.

Ook gij @P.J. Cokema?

Een kunstenaar ben je en blijf je. Dat is een feit en wat jij zegt is dus een fabel. Wat is dat toch met die feiten en fabels? Is het nou zo moeilijk? Of is het de overheid die bepaalt of je een kunstenaar bent? In dat geval is de kunstenaar slaaf(s).

Verder weer mooie voorbeelden. Die “bread line” kende ik. Mooi. Christel Burghoorn maakt mooie dingen en Cattelan’s statement tijdens de actie van de Italiaanse bouwsector is werkelijk fantastisch en indrukwekkend.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 P.J. Cokema

@2: Ook ik? Nee, ik niet. Ik doelde op het feit dat het kabinet de beroepsstatus heeft geschrapt. Niet alleen is de WWIK afgeschaft, ook worden er geen uitzonderingen meer gemaakt voor beeldende kunstenaars en musici en artiesten. Het kabinet motiveerde het door te stellen dat het niet fair is onderscheid te maken met andere zzp’ers, bijvoorbeeld in de bouw.

Terwijls het kabinet natuurlijk, ter stimulering van de economie in zijn gheel en de bouwsector in het bijzonder, ook voor “bouwwerklozen” positieve uitzonderingsmaatregelen had kunnen treffen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Rigo Reus

Het zal wel heel Nederlands zijn, maar bij dat kunstwerk van Maurizio Catelan, moet ik toch aan bollenvelden denken. Mooi dus.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 P.J. Cokema

@4: Bollenvelden mooi? Hm…
Ik vond het wel een erg goede stunt van de protesterende bouwlieden. Ze hadden die helmen ook in een grote hoop rond de vinger kunnen gooien, maar dit maakt wel meer indruk. Zeker meer dan een horde, met thuisvlijt gefabriceerde spandoeken. Misschien een goed idee voor de Nederlandse vakbondsleiders hun Italiaanse collega’s te raadplegen.

Aan de andere kant geeft het ook weer te deneken. Cattelan’s hand (vier geamputeerde vingers, één die nog overeind blijft, ofwel een verminkte Hitlergroet brengende hand) is bedoeld als symbool tegen rigide ideologieën. En wat doen die bouwvakkers dan? De helmen strak in het gelid leggen, en dat doet dan weer denken aan?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 FiFa

Het afschaffen van cultuur (of in ieder geval het bezuinigen op cultuur) door de overheid is een mooie gelegenheid om de kunst volledig autonoom te maken. Autonoom in die zin dat de kunstenaar ongrijpbaar wordt voor de overheid.

Cultuurnota’s laten dan alleen nog het gebrek aan inzicht in de hedendaagse cultuur zien. Er zijn geen statistieken meer te vinden, de kunstenaar is van de aardbodem verdwenen maar overal, op de meest rare plekken, is kunst te vinden. De kunstenaar is een anonieme verzetsheld geworden. De overheid rest niets anders dan de minister van cultuur naar huis te sturen, cultuurorganisaties op te heffen en allerlei voorzieningen te stoppen, voor zover die er dan nog zijn. De gevestigde instituten blijven voortbestaan als een soort nieuwe Cultuurkamer met alleen nog maar ‘officiële kunst’, betaald door de overheid en genegeerd door het volk.

Intussen is de ondergedoken kunstenaar buitengewoon actief. Hij of zij maakt kunst zonder bemoeienis van bovenaf en heeft eindelijk de essentiële vrijheid om autonome kunst te maken. De kunstenaar duikt overal op, in de openbare ruimte verschijnen prachtige beelden en schilderijen, gedichten worden uitgerold op het Museumplein en het Zwanenmeer wordt illegaal uitgevoerd in de haven van Rotterdam. Muziekuitvoeringen, overal in het land, verstoren het openbare leven op zo’n manier dat ze wereldwijd in het nieuws komen. Buurten worden opgevrolijkt met theatervoorstellingen, grauwe gebouwen zijn niet meer te vinden, en de plaatselijke economie floreert vanwege de extra bezoekers die de illegale voorstellingen genereren.

Het gevolg is dat, vanwege het goede voorbeeld, het consumentenvertrouwen zich baseert op lokale zaken met als gevolg dat er nieuwe micro-economieën ontstaan zonder inmenging van de overheid. Er wordt betaald met eigen geld, ruilhandel en onbetaalde onderlinge arbeid. De overheid heeft het nakijken en dat zou eens tijd worden. Dan bepalen wij wel wat wij met onze tijd en middelen doen en daar zijn we volgens mij zo langzamerhand wel aan toe.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Rigo Reus

@5: Janee, ik snap ‘m, Mussolini, Riefenstahl, hel-le-maal foute lui. Maar aan de andere kant. Ik vond die fuck you-vinger ook wel heul erg eendimensionaal en plat. Het is moeilijk om naar naar die hand/vinger te kijken en iets anders dan ‘fuck you’te denken. Een inkoppertje zeg maar. En ik vond dus echt dat dat plein erop vooruit ging als al dat geparkeerde blik elders werd gestald en de gele rijen helmen de gedaante aannamen als .. het landschap tussen Vogelenzang en Noordwijkerhout.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 P.J. Cokema

@6: Een manifest? Maar eh… een ondergedoken kunstenaar die overal opduikt? En inspirator wordt van een nieuwe economie? Is dat niet een erg post-romantisch-revolutionaire opvatting?

Kunstenaars zijn autonoom. Okee, de een wat meer dan de ander. Een kunstenaar die een opdracht krijgt, maakt van die opdracht wat-ie wil. Gedonder onstaat meestal als het kunstwerk klaar is. Van opdrachtgevers die vinden dat het eindproduct toch niet helemaal de bedoeling is tot publiek dat zich om uiteenlopende redenen soms ergeren aan het werk.

De in het artikel genoemde hand van Maurizio Cattelan is zo’n voorbeeld. De Milanese overheid organiseerde een retrospectief van Cattelan’s werk, en liet onder andere die hand plaatsen. Ondanks protesten van anderen (publiek, politici, bedrijfsleven, de Beurs) vond dat het beeld gewoon moest blijven staan.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 FiFa

P.J. Cokema schrijft een artikel en reageert meer dan de lezers op zijn eigen zondagskunstverhaal, het is toch wat.
Schrijvers moeten dus niet gaan proberen te sturen, het maakt ze een soort irritante betweters en daar hebben we er al genoeg van.

Leve de autonome kunsten.

  • Vorige discussie