Kunst op Zondag | Voorbij Nelson Mandela

Nelson Mandela zal als herinnering een rol blijven spelen in hoe Zuid-Afrika verder moet. Speelt kunst daarin een rol?

In de vele reacties op de dood van Nelson Mandela wordt het icoon dat hij bij leven al was ook met kunstuitingen onderstreept. Van ’10 fantastische artistieke eerbetonen aan Mandela’ tot ‘Top tien songs over Mandela’.

Nelson Mandela had de statuur van een popidool. De man had natuurlijk ook een prachtige kop, die op veel schilderijen, muurtekeningen en in andere artistieke uitingen steeds meer een symbool werd van hemzelf, in plaats van waar de icoon voor zou moeten staan. Het is niet te hopen dat het met Mandela’s hoofd net zo vergaat als met die van Che Guevara. Te zien op posters en T-shirts en weinigen die nog weten waar de man voor staat.

Er zijn gelukkig kunstwerken die een eerbetoon aan Mandela zijn en net iets verder gaan dan de gemiddelde “ik hou van Mandela”-portretten.

Eén van de fraaiste werd vorig jaar onthuld vlakbij de plek waar Mandela in 1962 werd gearresteerd. Het begin van zijn 27 jaren gevangenschap.

Vijftig stalen pijlers, in hoogte variërend van 6,5 tot 9,5 meter hoog zijn zo bewerkt dat je vanuit een bepaald standpunt het portret van Mandela ontwaart. De vijftig pijlers symboliseren de strijd, de 50 jaren na Mandela’s arrestatie en het idee dat velen kunnen één geheel maken. Mandela als symbool voor het verzet en de solidariteit, die tot politieke verandering leidde.

Marco Cianfanelli – Release, 2012.

In Johannesburg werd in mei dit jaar van dezelfde kunstenaar het monument “Shadow Boxing” onthuld. Gebaseerd op een foto van een jonge Mandela die boksen als hobby had. Het beeld staat tussen de rechtbank en het voormalige advocatenkantoor van Mandela en Oliver Tambo. Op de sokkel staat: ‘A homage to justice, freedom and equality hard won’.

De hobby van Mandela moet ook Phil Akashi hebben geïnspireerd voor zijn ‘Tribute to Nelson Mandela’. Hij bevestigde op bokshandschoenen een stempel, waarop de Chinese karakters voor vrijheid stonden en bokste een muurportret voor elkaar.

Het is allemaal veel herinnering waarin de persoon van Mandela centraal staat. Foto’s, kunstzinnige afbeeldingen zullen de komende tijd in prijs stijgen. Net als de kunst die Mandela zelf gemaakt zou hebben.

Er zijn litho’s in omloop, gemaakt van krijttekeningen die Mandela tijdens zijn gevangenschap gemaakt zou hebben. Ze zouden echter daarna pas zijn gemaakt, bedoeld om geld voor goede doelen te werven. Mandela verbood in 2009 de verkoop van litho’s waarop zijn handtekening is vervalst. De nazaten van Mandela hebben nog een rechtszaak lopen tegen galeriehouders die nep-Mandela’s verkopen.

Zuid-Afrika is nog steeds bezig zich te ontworstelen van de apartheidgeschiedenis. Verwerking van dat verleden en de trauma’s zijn nog aan de orde van de dag. Dat zal ook in de kunst nog jaren een rol spelen. Maar dan zonder Nelson Mandela. De apartheid en de geschiedenis daarna biedt genoeg iconografie om duidelijk te maken dat er nog veel moet gebeuren wil de wereld van racisme zijn verlost.

Mary Sibande creëerde Sophie, icoon voor de huishoudsters die haar moeder , oma en overgrootmoeder waren.

Mary Sibande – Conversation with Madam CJ Walker, 2009.

Dit jaar nam Mary Sibande afscheid van Sophie in ‘The Purple shall govern’, gebaseerd op een incident in de 80’er jaren waarbij de politie demonstranten met paarse verf bespoot om ze beter te kunnen herkennen en te arresteren. Met dit nieuwe werk wil Sibande verder met haar eigen leven en haar dromen en verwachtingen over een nieuw Zuid-Afrika (meer in dit interview).

In ‘Influx Controls: I wanna be wanna be’ staat Boyzie Cekwana, een Zuid-Afrikaanse danser en choreograaf, op het podium als een hedendaagse karikatuur van ‘de Afrikaan’. Niet alleen met de iconografische rode lippen en zwarte schmink, maar ook met een bomgordel. Een waarschuwing voor stereotypering.

Brett Bailey, regisseur, toneelschrijver en directeur van de Third World Bun Fight, was dit jaar te zien op het Holland Festival met Exhibit B, een levende tentoonstelling vormgegeven naar koloniale rondreizende rariteitenkabinetten.

Volgend jaar zal zijn versie van Verdi’s opera Macbeth te zien zijn tijdens de Rotterdamse Operadagen. Zien we daar de huidige Zuid-Afrikaanse president Jacob Zuma in?

Nelson Mandela moet herinnerd blijven als de advocaat, de strijder, de gevangene en de regenboog-icoon. Het is nu aan Zuid-Afrikaase kunstenaars en anderen om alles waar Mandela symbool voor is voort te zetten en te vertalen naar vandaag en morgen.