Kunst op Zondag verrast door de Maasdamme Collectie 

VERSLAG - Het Amsterdam Museum heeft tijdelijk een nieuw onderkomen. In verband met een ingrijpende verbouwing is het museum verhuisd van het Spui in het centrum naar de Amstel. Museum Hermitage bood het team en de collectie van het Amsterdam Museum een veilige en inspirerende plek waarin ze tot 2025 kunnen logeren. In dit nieuwe onderkomen werd mijn aandacht getrokken door de Maasdamme Collectie. Rita Maasdamme (1944-2016) laat aan de hand van vertellingen met 200 poppen scènes zien uit ons koloniale verleden. Voor Kunst op Zondag vroeg ik me af wat we kunnen leren van Maasdamme’s verbeelding van het koloniale- en slavernijverleden?

Wie was Rita Maasdamme?

In de expositie vertelt Bianca Maasdamme (audiotour) het levensverhaal van haar zus. Rita Maasdamme is in 1944 op Aruba geboren. Hun ouders komen oorspronkelijk uit Suriname maar zijn naar Aruba geëmigreerd. Als negenjarig meisje begint Rita poppen te maken van stof, die ze kleedt in verschillende klederdracht. In 1963 verhuist Maasdamme naar Amsterdam voor de modevakopleiding. Na haar afstuderen, werkt ze als lerares handwerken op verschillende Amsterdamse scholen. Vanaf 1983 verdiept Rita zich meer in de geschiedenis en cultuur van de Antillen, Aruba en Suriname. In combinatie daarmee pakt ze het maken van poppen weer op. Ze begint dan ook met het maken van diorama’s (3D-voorstellingen). Rita Maasdamme laat verhalen en ceremonies zien, waarover in de Nederlandse schoolboeken niets staat. Met deze 3D-voorstellingen exposeert ze in buurthuizen, scholen en musea, zowel in Nederland als op Aruba.

Maasdamme Collectie

Als kunstenares/activist Tante Rita Maasdamme in 2016 plotseling overlijdt, laat ze tientallen diorama’s met meer dan 200 poppen en een grote collectie kleding na. Haar familie staat voor de uitdaging hoe ze haar werk gaan voortzetten. Zij vinden een partner in Buro Imagine IC. Deze instantie onderhandelt met verschillende organisaties over de samenstelling van het collectieve geheugen van Amsterdam. Dieuwertje Wijsmuller krijgt de opdracht om onderzoek te doen naar de waarde van de Maasdamme-collectie. Haar bevindingen staan in dit rapport. De tentoonstelling is een vervolg op dit onderzoek. Als de expositie op 12 maart 2023 sluit, wil de familie de collectie overdragen aan musea in Nederland, Suriname of op de voormalige Nederlandse Antillen. De vraag is: ‘Waar komt het levenswerk van Rita Maasdamme het beste tot zijn recht?’.

Wat zie je in de diorama’s

In haar collectie diorama’s vertelt Rita Maasdamme op een hele persoonlijke manier over de geschiedenissen van de Nederlandse voormalige koloniën. Zij doet dit vanuit het perspectief van tot slaafgemaakten, de marrons en de inheemse bevolking. Maasdamme laat ons een stuk gedeelde geschiedenis zien die zij en veel van haar leeftijdsgenoten, hier en in de voormalige koloniën, nooit op school hebben geleerd. De thema’s variëren van de slavenhandel in de haven van Paramaribo, een marrondorp, de opstand van Tula, het uitdragen van het christelijk geloof tot meer eigentijdse scènes als een verbeelding van prostitutiedorp Campo Alegre op Curaçao.

Creaturen in de hoofdrol

Maasdamme noemde haar poppen zelf liever creaturen, uit respect voor haar werk, zal ik die term vanaf hier ook gebruiken. In de verschillende diorama’s maak je kennis met ruim 130 creaturen. De creaturen zijn puur handwerk en volledig van stof gemaakt. Rita Maasdamme heeft de geschiedenis, omgevingen en personen uitgebreid bestudeerd en met verschillende materialen alles tot in de kleinste details nagemaakt. Let eens op de nagels soms met een lakje en de lippen, die aan de binnenkant een andere kleur hebben. Ze heeft veel aandacht besteed aan haren, wenkbrauwen en wimpers om de creaturen nog meer tot leven te wekken.

Sociale rechtvaardigheid en gelijkheid

Inez van der Scheer, junior conservator van het Amsterdam Museum zegt over de kunstenaar/activist: “Rita Maasdamme was als kunstenaar en educator een voorloper en maakte haar diorama’s in een tijd dat deze thematiek nog zwaar onderbelicht was. Ze werd gedreven door een sterk gevoel voor sociale rechtvaardigheid en gelijkheid en maakte met liefde haar levenswerk: onderbelichte geschiedenissen in stof en draad. Hiervoor deed ze uitgebreid onderzoek en vertaalde ze alles, van historische prenten tot gedichten en urban legends, naar haar verhalende diorama’s.”

Zelf gemaakte koffers

Rita zag in haar creaturen het middel om kennis te delen en begrip te stimuleren. Als het even kon was ze zelf bij de (reizende) tentoonstelling aanwezig. Aan het einde van de expositie zie je een voorbeeld van een koffer staan, die ze zelf heeft ontworpen om de diorama’s te vervoeren. Tijdens de exposities pakte Tante Rita de kans om met mensen in gesprek te gaan. Maasdamme kan helaas zelf geen rondleiding meer geven. Het museumteam heeft gezocht naar aanvullende stemmen en visies. Onderzoekers en dichters, antropologen en familieleden vullen in de audiotour en in video’s de verhalen van de diorama’s aan met hun hedendaagse perspectief.  Op de wanden staan uitspraken van onder andere  Britha Reiziger, Bianca Maasdamme, Stacey Esajas, Vernon Chatlein, Ola Hassanain, Emmanuel Adu-Ampong, Luc Alofs, Marco van Baalen, Kathleen Ferrier.

Wat kunnen wij hiervan leren?

Na het zien van al deze voorstellingen, blijft de vraag in mijn hoofd rondzingen wat we kunnen leren van Maasdamme’s diorama’s? Rita Maasdamme laat in haar 3D-voorstellingen verschillende geluiden uit het Caraïbisch gebied zien. Naast Suriname komen ook Aruba en Curaçao aan bod. Alle diorama’s zijn voorzien van informatiebordjes, zo lees je dat er tussen de eilanden verschillen waren ten aanzien van de werkomstandigheden. Zo kende Aruba geen echte plantage economie met grootschalige slavernij. Hier werkten de tot slaaf gemaakten vooral in de huishouding en verzorgden zij de onderhoud van de tuinen. Dan is er de uitleg over de vlucht naar vrijheid. Maasdamme laat een marrondorp zien uit het Surinaamse binnenland. Deze dorpen werden gesticht door de tot slaaf gemaakten die waren gevlucht. Zij werden marron genoemd en bouwden hun nieuwe dorp in de bijna ondoordringbare jungle. Ik leer dat marronage bij uitstek een daad is van verzet tegen slavernij. Voor Rita Maasadamme was marronage een grote bron van inspiratie voor haar werk. Ze laat in het diorama met Buchi Fil zien dat tot slaaf gemaakten ook weerstand boden tegen hun meesters. Zo liep Bunchi dagelijks zonder hoed en groet langs het terras van zijn meester.

Je kunt het verhaal van Rita Maasdamme en haar 200 creaturen nog tot en met 3 september 2023 verkennen in het Amsterdam Museum aan de Amstel (tijdelijk in het gebouw van de Hermitage).

© tekst, foto’s en video Wilma Lankhorst
© gebruikt van de afbeeldingen met dank aan en toestemming van het Amsterdam Museum, de erven van Rita Maasdamme en alle bruikleengevers.