De Boekenweek is ten einde. Na een week ‘verboden vruchten’ kunnen we dus weer over tot de orde van de dag: zoete koek.
In haar propaganda ging De Boekenweek geheel voorbij aan de mythische verboden vruchten en legde de nadruk op genot.
De mens is genotzuchtig. Maar toegeven aan genot levert soms strijd op, met ons geweten, onze levensovertuiging, onze omgeving en onze fysieke dan wel geestelijke grenzen. Wel willen, niet mogen, toch doen: verboden vruchten, zowel in het leven als in de letteren.
Drank, drugs en vooral seks. Daar moest het over gaan. Terwijl het verboden fruit afstamt van een aan alle kanten rammelend verhaal over het verbod op kennis.
De essentie van dat verhaal is dat een of andere god eens wilde uitzoeken of zijn mensen gehoorzaam, onvoorwaardelijk en blindelings in hem wilden geloven. Die god ontwierp een testje die zo in elkaar zat dat het wel verkeerd af moest lopen. Waarna er de meest onlogische dingen gebeurden.
Michelangelo – fresco Sixtijnse kapel. De Verleiding en de Verdrijving uit het paradijs, 1508 – 1512.
Een larmoyant verhaal tegen de ratio, tegen de essentie van de vrije wil, tegen de nieuwsgierigheid en zeker tegen de vrijheid van meningsuiting. Voor al die zaken werd de mens genadeloos gestraft.
Wat voor het nuttigen van het ‘verboden fruit’ heel normaal was, werd ineens vies en voos. Wat in het diepste wezen gewoon mens was, werd plotseling zedeloos en zondig. Logisch dat de mens beteuterd op de neus keek, als kinderen die de grootste moeite hebben de logica van een volwassene te doorgronden.
Emil Nolde – Verlorenes Paradies (Paradise Lost), 1921.
Juist in deze tijd had de Boekenweek het dus kunnen hebben over kennis en hoe we daar mee omgaan. Hoe kennis ons onthouden wordt, hoe kennis wordt gemanipuleerd en dat we alles mogen doen wat god ons verboden heeft, zolang we maar in het gareel marcheren van rechtse rukkers, die met één hand ranzigheid lezen en met de andere de heilpaal beroeren.
Mede door wat er aan prachtige literatuur over is geschreven, kun je uittekenen wat de gevolgen zijn van het verbod op kennis, het eigenlijke ‘verboden fruit’,
Marc Mulders en Claudy Jongstra – Mapping out Paradise, Installatie in de Pont, Tilburg, 2008.
Nog in te veel landen kan het zich laven aan de boom van kennis dodelijk zijn.
Brian Byrne – Tree Of Knowledge, 2014.
Zoete koek, eigenlijk zou dat het Boekenweekthema geweest moeten zijn. Zoals het bijbelse verhaaltje over de verboden vruchten en de zondeval voor lief wordt genomen, zo wordt veel propaganda als zoete koek geslikt. Of dat nou de Boekenweekreclame is, politieke praatjes voor de vaak of populistische misleidingen. Wie daar niet in meegaat wordt gestraft.
[In de Boekenweek publiceerde Sargasso recensies van meesterwerken die uw boekhandel niet op voorraad heeft maar wel op voorraad zou moeten hebben. Gemist? Hier vind je ze terug]
Reacties (9)
Nou-nou; als dat bijbelverhaal over het eten van de verboden boom van kennis en daarop volgende uitstoting uit het Paradijs werkelijk zo abominabel in elkaar zou zitten als jij wel denkt, dan zou het niet zo tot de verbeelding spreken, lijkt me.
Het verhaal is echter een mythe, en die haakt aan bij een oerervaring van het menselijk lot, waar menig mens zich in kan herkennen.
Bijvoorbeeld de ervaring dat er iets scheef zit aan de wereld, dat er iets fundamenteel niet klopt. Dat de wereld zich voordoet als een tegenover, en dat men met zwoegen en ploegen en veel ontbering net een bestaan bij elkaar kan schrapen (vgl. Gen 3:17-19).
Die ervaring loopt parallel aan de vervreemding van de werkelijkheid die de overgang van een jager-verzamelaarcultuur naar een akkerbouwcultuur met zich mee heeft gebracht.
De primitieve, jagende en verzamelende mens met zijn animistische beleving van de werkelijkheid, ervaart zichzelf als organisch en natuurlijk onderdeel van de werkelijkheid, die is bezield en aan hem verwant in een netwerk van organische relaties. De natuur geeft hem wat hij nodig heeft.
Met de akkerbouw is in de relatie van de mens tot de natuur een wezenlijke verandering gekomen: de mens ervaart zichzelf niet langer als onderdeel van de natuur, hij staat nu tegenover de natuur. De natuur voorziet niet langer spontaan in wat hij nodig heeft; hij moet dit aan de natuur onttrekken door die natuur de baas te worden. Het goddelijke en bezielde raakt steeds meer op afstand. Goden komen in de hemel te zitten, ipv in de natuur zelf.
Dat wekt vervreemding in de hand, en die vervreemding die gepaard gaat met beschaving en de ontwikkeling van cultuur, daar biedt dit verhaal een echo van.
2. Je kunt het ook psychologisch lezen, want een soortgelijk proces voltrekt zich in elk mensenleven. Men verliest de kinderlijke onschuld, en dan moet men het voor zichzelf rooien. Net zoals jager-verzamelaars nagenoeg naakt door het leven gaan en akkerbouwers en veetelers al niet; zo verliest ook elk kind op zeker moment zijn onschuld als ‘ie zich gaat schamen voor zijn/haar naaktheid. Dat proces hoort bij volwassen worden, waarbij men ook zelf verantwoordelijk wordt voor het eigen gedrag en wat men goed en kwaad acht. Als je zes bent, hoef je nog niet na te denken wat je wel mag en niet mag. Wat goed en kwaad is, wordt door je ouders bepaalt. Maar naarmate je volwassen wordt, ga je daar zelf kritisch over nadenken. Daarmee komt echter ook een enorme morele verantwoordelijkheid op je schouders te liggen.
3. Aangezien dit verhaal voor in de Thora te vinden is, laat het zich ook nog als volgt lezen (want ik vermoed dat de compilatoren van de Thora dat wel zo bedoeld hebben):
Net zoals God een paradijselijke tuin voor de oorspronkelijke mens heeft ingericht, heeft God ook een land van melk en honing voor de inwoners van het land Israël ingericht. Maar om in dat land te mogen blijven, moet men zich wel aan Gods geboden en verboden houden. Anders wordt men uit deze paradijstuin uitgedreven (vgl. de Assyrische invasie en de Babylonische ballingschap). En dan mag men het voortaan zelf zien te rooien, zonder God, in de wildernis.
@1: als dat bijbelverhaal […] werkelijk zo abominabel in elkaar zou zitten als jij wel denkt, dan zou het niet zo tot de verbeelding spreken, lijkt me.
Het spreekt niet tot de verbeelding. In elk geval niet voor het grootste deel van de mensheid. Je moet wel theoloog zijn om zoiets te kunnen beweren.
De kunst is óf kritiek, óf verbeelding van de manipulatie door geestelijkheid en macht. Want wat is Thora of bijbel anders dan dat? Wat is de kunst van Michelangelo anders dan mooie propagandaplaatjes voor de paus en zijn organisatie.
En je psychologische benadering?
Dat is zeker niet universeel. Als dat zo zou zijn, zouden we in een prachtige wereld leven. Een paradijs zou ik bijna zeggen. Maar zeg dat eens tegen Trump cs. En van dat soort lieden, zonder reflectie, zonder verantwoordelijkheid, zijn er teveel. Wat is dan de waarde van jouw punt 2?
Je opmerking over de overgang van de jager/verzamelaar-samenleving naar de landbouwsamenleving snijdt dan wel wat hout.
En verder @0: leuk om even te wijzen op de omissie van de boekenweek en verwording van de verboden vrucht.
@1: Hm, wellicht kom ik tot die kwalificatie omdat mijn menselijke logica niet dezelfde is als de logica van een opperwezen.
Mogen er in een verhaal vreemde, onlogische lijkende wendingen zitten? Is dat niet de vrijheid van de creatieve auteur? Jawel, maar meestal spreken we dan van een beroerd geschreven stuk.
En daar is in het bedoelde verhaal, van begin tot eind sprake van.
Adam was eenzaam dus schiep god hem dierentuin. Nog voelde Adam zich alleen. Logisch want hij sprak geen dierentuins.
Dan maar nog een mens geschapen. Nota bene uit een rib van Adam. Een staaltje klonen dat niet helemaal perfect is verlopen want, het werd geen Adam maar een Eva. Een meesterlijke zet want dat gegeven komt later in het verhaal goed te pas als de straf bepaald moet worden.
Awel, ze mogen overal aanzitten, maar van één boompje moeten ze afblijven. Wat er dan volgt is dus vreemd. De paradijskinderen weten eigenlijk nog van niets, maar één ding weten ze dus wel: van die boom afblijven. Waarom zouden de paradijskinderen, wel luisteren naar een voorbijkomend diertje en niet naar god?
Ja, zegt elke dominee dan, vrije wil, keuzevrijheid…. God zou niet gewild hebben dat Adam een slaafse robot werd.
En dan wordt-die dus geen slaafse robot, kiest er voor van iets te eten wat alleen maar kwaad kan omdat een of ander baasje dat heeft gezegd en dan breekt de pleuris uit.
Het verhaal gaat dus niet over de zondeval, want dat is elke dag onvermijdelijk vanwege die vrije wil. Het verhaal gaat over een op zijn pik getrapt baasje, die tekeer gaat zodra de vrije wil daadwerkelijk in praktijk wordt gebracht, tegen al zijn orders in.
Dit deel van het scheppingsverhaal gaat dus over de schepping van de dictatuur.
@1:
Dat bijbelverhaal is niets meer dan een verhaal en net als de andere religieuze verhalen, pure nonsens!
Op zich zijn ze best leuk om te lezen en voor neerlandici is de Statenvertaling natuurlijk heel interessant.
**********************************
Ik ga Claudy Jongstra en die anderen in de loop van de dag even op een grote monitor bekijken .
Een behang met als voorstelling die boom v.d. kennis, lijkt me een schitterende verfraaiing van een tuinkamer in sombere dagen.
:-)
@3 Tja, waarom kijken kinderen juist in een doos als je zegt dat ze niet in de doos moeten kijken? Waarom ontsteekt het verbod juist een brandend verlangen het te overtreden en precies dat te doen wat het verbod verbiedt?
Misschien is dat ook wat het gezegde: ‘de verboden vruchten zijn het lekkerst’ wil uitdrukken?
Verder maak ik me niet zo druk om de ongerijmdheden in het verhaal. Het is maar een scheppingsmythe, het punt is dat de mens het middelpunt van de werkelijkheid is en dat de werkelijkheid is aangelegd met hem op het oog.
Dat weerspiegelt bij hoe legio mensen in de wereld staan. In werkelijkheid heeft de mens op kosmisch niveau meer gemeen met een microbenkolonie in een willekeurige groef in een van zijn kiezen dan ‘m lief is; maar dat willen de meeste mensen helemaal niet weten.
Dat laatste, daar heb ik dan weer schik an. Wie lacht niet die de mens beziet?
@3: Nog een knap staaltje: Eva sprak dus wél dierentuins, en vertaalde dit naar het Hebreeuws. Adam zou zich dus nóg minder eenzaam moeten voelen. Of was Eva een Trol Gods die het niet zo nauw nam met de waarheid?
Dat schilderij van Emil Nolde (1921) had ook een schilderij van Klashorst uit 1990 of zo kunnen zijn. Prachtig die gezichtsuitdrukkingen en houding van Adam en blonde Eefje.
@7: En hier de Adam en Eva (1982) van Peter Klashorst.
@8: Wat was dat in 2013/2014 een mooie tentoonstelling in Dordrecht, wist ik niet. Die mag nog wel een keer herhaald worden.