Hoe lang kijk je naar een schilderij? Meestal een minimale fractie van de tijd die je kijkt naar andere kunstvormen. Er zijn initiatieven die proberen de toeschouwer wat langer aan een schilderij te binden.
Dit stukje lees je in een paar minuten. Klik je alle links aan duurt het niet veel langer, omdat je zeer waarschijnlijk niet meer dan een blik werpt op de inhoud. Ik schat dat slechts een paar lezers nog eens terug keren naar dit artikel en de links wat langer bestuderen.
Met schilderijen gaat het niet anders. Waar men bij toneel, dans en ’time based art’ als performance en videokunst doorgaans de duur van de voorstelling uitzit, keurt men schilderijen tien tot twintig seconden een blik waardig.
Bij de opening van een tentoonstelling van schilderijen van Jan Baas vroeg kunstenaar Rob van Doeselaar zich af: Hoe lang duurt een schilderij? In vergelijking met een boek, een film of een muziekstuk mist een schilderij de spanningsopbouw in het verloop van de tijd. Maar, zo stelt Rob van Doeselaar: “Het spannende van een schilderij is dat je een creatie die dagen, weken en soms wel maanden kan duren en waar lang en veel over is nagedacht, in een oogopslag kunt ondergaan”.
Het korte kijken is genoeg?
Nee, zegt hoogleraar kunstmatige intelligentie Pieter Adriaans. In zijn “Pleidooi voor het trage kijken” stelt hij dat toeschouwers soms te snobistische reacties hebben op nieuwe schilderijen (‘ik heb dat nu wel al gezien”) omdat ze al zo veel kunst hebben ‘gezapt’ op het internet. De afbeeldingen op internet doen natuurlijk geen recht aan het werkelijke kunstwerk. Dat moet je ‘live’ gezien hebben. Pieter Adriaans geeft wat spelregels voor een ieder die wat over kunst wil zeggen. Eén daarvan: “Je moet minimaal even lang naar een schilderij kijken als de tijd die het gekost heeft om het te maken”.
In 2010 pleitte kunstcriticus en historicus James Elkins in de Huffington Post voor een langere manier van kijken. Niet alleen de tijd nemen voor de eerste kennismaking met een schilderij, maar er ook meerdere keren naar terugkeren en steeds meer in een schilderij ontdekken.
In 2012 onderzocht de Kunsthal in Rotterdam met Museum Minutes of de bezoekers tot een langere kijktijd waren over te halen. Men constateerde dat er een loopband of luie stoel voor nodig was om bezoekers ruim twee minuten langer dan de gemiddelde tien tot twintig seconden naar een kunstwerk te laten kijken.
De jaarlijkse Slow Art Day daagt mensen uit vijf kunstwerken in tien minuten te bekijken en er daarna met anderen van gedachten over te wisselen.
Ik moet bekennen dat mijn meeste bezoeken aan een museum niet langer dan een uur duren. Een enkele tentoonstelling heb ik meestal in een half uur bekeken. Uitzondering was de periode dat ik als student via een uitzendbureau bijkluste als suppoost bij museum Boijmans van Beuningen.
Van al die museumbezoeken (inclusief de werktijd bij het Rotterdamse museum) zijn er maar weinig schilderijen die ik langer en meerdere malen heb bekeken. Bij schilderijen van Anselm Kiefer bleef ik altijd langer staan. Grote doeken, de verf er dik op en bij binnenlopen van een zaal waar zijn werk hing trokken ze meteen de aandacht.
Het echtpaar dat Bartholomeus van der Helst portretteerde heb ik meerdere keren bekeken om de jurk nader te bekijken. Het zijden lag zo levensecht op het doek dat het me bevreemdde dat het hoofd van mevrouw me verhoudingsgewijs iets te groot leek.
De val van Ixion van Cornelis Cornelisz. van Haarlem vind ik een ruig en indrukwekkend schilderij dat me niet leek te passen bij de tijd waarin het is geschilderd.
Bij Piet Mondriaans ‘Victor Boogie Woogie’ blijf ik elke keer wat langer staan en probeer uit te vogelen of ik het schilderij ook kan horen.
Ik beken nogmaals: de meeste schilderijen gun ik een paar seconden. Wat zou er gebeuren als ik wel meer tijd neem ze te bekijken en niet alleen op grond van eerste indruk langer er bij stil te staan? Die vraag stel ik ook de lezers.
Hoe lang bekijk jij schilderijen? Wat zijn je ervaringen als je de moeite neemt een schilderij een paar minuten te bekijken in plaats van een paar seconden? En welke schilderijen bekijk je meerdere keren?
Reacties (7)
Leuk stuk. Moest grinniken om: ‘of ik het schilderij ook kan horen.’
De tijd die besteed wordt aan het bekijken van een schilderij, is afhankelijk van de afstand die het inneemt t.o.v. de entree of het museumrestaurant: een schilderij vlakbij de uitgang krijgt stukken minder aandacht, de concentratie is dan bijna op.
Meer tijd heb ik besteed aan: http://www.kmm.nl/object/KM%20101.426/Clown-voor-ru%C3%AFnes-van-Rotterdam
Vanwege de dramatische zeggingskracht, de verbijstering, de tegenstelling. Maar ook het schilderachtige: de stoppels van de baard die door de grime heen gaan. De vingers van de (oude) clown, die haast zelf vlammen zijn.
En ik heb ook lang gekeken naar:
http://www.hetguldencabinet.be/nl/werk/0132_005-2
Als je niet weet dat dat 600 jaar geleden gemaakt is, zou je er een postmodern ding van Rob Scholte in zien. Die kleuren! Die baby zit op een stapel plooien! Die soorten engeltjes! Die, uh, bollen van de moeder! En wat oogt ze jong. Dat koordje van haar jurk, dat is een penseelstreek. [ ja, dat is het hele schilderij, dat weet ik, maar toch] Prachtig schilderij.
(1)
Niemand kan langer dan een uur doorbrengen in een museum, want daarna ben je te moe om nog dingen op te nemen. Ik vermoed daarom dat zelfs tien seconden kijken naar een kunstwerk een stevige geestelijke inspanning vergt.
(2)
Adriaans’ uitspraak – zelfs als ‘ie hyperbolisch is bedoeld – dat je even lang naar een schilderij moet kijken dan de tijd die het schilderen kostte, is van de soort waar ik allergisch voor ben: “art is therapy” of “kunst zal de wereld genezen”. Wat een zelfingenomenheid. Kunst is leuk en kan boeiend zijn, maar wordt niet belangrijker als kunstenaars/critici zichzelf overschreeuwen.
(3)
Van Jan Wolkers is de prachtige uitspraak dat wie in een museum meer dan drie doeken bekijkt, de schilderkunst beledigt.
In zijn algemeenheid is de vloedgolf aan schilderkunst zo groot dat het onmogelijk is om binnen een mensenleven schilderijen even lang te bekijken als het duurde om ze te schilderen.
Maar dat gezegd hebbend: de korte duur van het kijken naar schilderijen is een selectie van de kijker: spreekt het me aan? refereert het aan mijn eigen beleving? eigen ervaringen? eigen kleurappreciatie etc… Iemand vindt een schilderij pas mooi als het in zijn eigen wereld past. En dat kan op vele manieren. Ik bedoel niet direct dat het schilderij positief in zijn eigen wereld moet passen. De moordenaar van Lennon was bezeten/beïnvloed door “Catcher in the Rye”, geen idee of ik dat positief dan wel negatief moet interpreteren. Hetzelfde geldt voor hen die schilderijen verminken met messen, zuur en wat dies meer zij.
Hoe lang bekijk jij schilderijen?
Net als iedereen gemiddeld enkele seconden, ongeveer de duur van een webpagina met afbeeldingen en weinig tekst. Deze webpagina ben ik nu trouwens al een minuut of 15 mee bezig; Mijn complimenten ;)
Wat zijn je ervaringen als je de moeite neemt een schilderij een paar minuten te bekijken in plaats van een paar seconden?
Mijn oordeel verandert, neem kleine details op. Een paar minuten is normaal gesproken wel erg lang hoor.
En welke schilderijen bekijk je meerdere keren?
Moeilijk te specificeren. Ik herinner me slechts een schilderij waar ik zeker 1,5 uur mee bezig ben geweest: het polyptiek van het laatste oordeel van Rogier van der Weyden (zelfde periode ongeveer trouwens als die madonna van #1 waarvoor dank trouwens, zeker +1, haar rechter borst zit wel erg ver naar buiten trouwens).
Bij het laatste oordeel moet je je wel realiseren dat :
1) er slechts een schilderij te zien is nl het laatste oordeel dat uit 9 schilderijen bestaan en aan voor en achterkant is beschilderd.
2) er een vergrootglas voor hangt dat beweegbaar je verschillende details laat zien.
Je wordt dus uitgenodigd om langer te kijken.
Samengevat: het is de overvoering van de kwantiteit die ons de details en de kwaliteit ontneemt.
-edit- en daarbij neemt de gedetailleerdheid van schilderijen af. De meeste schilderijen heb je met 2 seconden wel gezien.
Als er op een expositie wat veel hangt ga ik (bijna) altijd op wat afstand kijken en benader zogezegd een kleiner aantal prooien.
Over het kijken nog een grappig verhaaltje.
Op een expositie waar nogal wat “kouwe kak” kwam hing een voorstelling zonder titel, waar de mensen meestal gemiddeld snel langs schoven.
Na een poosje werd er een titel onder gezet “Bird with a shadow of light” en de kijk- en keuvel-tijd ging aanmerkelijk omhoog ;-)
@1: Prachtige stukken. Mooi ook dat je de links naar de musea geeft, zodat we ze zelf ‘in het echt’ kunnen gaan zien.
In #1, #3 en #4 wordt aangegeven dat plaatsing (bij de uitgang) en/of iets extra’s (vergrootglas, bordje met titel) van invloed kan zijn op de tijdsduur die iemand er aan wil besteden. Zo denk ik wel eens: geef elk schilderij een eigen zaal en hang er dan verder niets bij.
Het is ook aardig als je er met een ander over kan praten. Dan blijf je al gauw wat langer staan. In galerietjes is dat geen probleem, in musea word je geacht hooguit te fluisteren. Misschien dat die code eens doorbroken moet worden?
@3 Voor zover ik Pieter Adriaans begrijp is hij net als jij geen voorstander van ‘art is therapy’ en ‘kunst zal de wereld genezen’. Zijn essay eindigt met: “Dus, weg met de uitleggers!” (…) “Dood aan de ‘-ismes’ (…)” en “Terug naar de materie. Terug naar het schilderij zelf. Even niks zeggen, even niet interpreteren. Laat het beeld voor zich zelf spreken. Terug naar het trage kijken.”
‘Victory Boogie Woogie verwijst naar een in die tijd in New York populaire nieuwe vorm van jazz’, staat er ergens op het internet. Ik zag een keer een televisieprogramma, documentaire over dat schilderij. Er werd gezegd dat Mondriaan naar beneden keek vanuit een New Yorkse wolkenkrabber. En hij zag de auto’s benden in de rechte straten straten, de gele taxi’s. En dat dat te zien is op Victory Boogie Woogie.